«Σηκώθη τ’ άγιο δίκιο της να λάβει / Όλη η αργατιά με φρόνημα γενναίο / Ισονομίας κηρύχνει νόμο νέο…»

«…Κι αχ! Το λαό μου ξευτελίζει ο τρόμος
Την καταφρόνια δεν ψηφά του κόσμου
Πολέμου μόνο ας μην ακούσει σάλο
Και είναι τόσο βαρύς γι’ αυτό ο καημός μου,
Που άλλα τραγούδια δεν μπορώ να ψάλω.»

Κωνσταντίνος Θεοτόκης (εδώ)

Σαν σήμερα, στις 13 του Μάρτη 1872, γεννήθηκε ο μεγάλος Κερκυραίος λογοτέχνης και λόγιος Κωνσταντίνος Θεοτόκης, από τις σημαντικότερες μορφές των γραμμάτων μας και πρόδρομος της σοσιαλιστικής λογοτεχνίας.

Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης κατάγεται από τη βυζαντινή γενιά των Θεοτόκηδων που εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα στα μέσα του 15ου αιώνα. Γεννήθηκε στους Καρουσάδες.

Το 1889, σε ηλικία 17 ετών, γνώστης τριών ξένων γλωσσών -της ιταλικής, της γαλλικής και της γερμανικής- αναχώρησε για το Παρίσι και εγγράφηκε στη Φυσικομαθηματική Σχολή της Σορβόνης, για σπουδές φυσικομαθηματικών.

Το 1895 παντρεύτηκε τη βαρόνη φον Μάλοβιτς με την οποία απέκτησε μια κόρη την οποία έχασαν σε ηλικία 5 ετών.

Ο Κ. Θεοτόκης πήρε μέρος στην κρητική επανάσταση και τον πόλεμο του 1897, ενώ στη συνέχεια έφυγε για το Γκρατς της Αυστρίας και αργότερα για το Μόναχο.

Αρχικά επηρεάστηκε από τη θεωρία του Νίτσε, σύντομα όμως τον απαρνήθηκε και ασπάστηκε τον μαρξισμό. Η επαφή του με τον σοσιαλισμό και τον Κωνσταντίνο Χατζόπουλο μεταφέρεται στο πεζογραφικό του έργο, έρχεται σε σύγκρουση με την τάξη του και ασχολείται με τα προβλήματα των αγροτών και των πρώτων εργατών.

Γράφει σχετικά ο Χρήστος Κορφιάτης:

«…Απλώς δημοκράτης;

Ή έστω έντονα προοδευτικός;

Μήπως γενικά και αόριστα ευαίσθητος στα νέα μηνύματα και αριστερός σοσιαλδημοκράτης;

Δεν υμνεί γενικά και αόριστα τον λαό, το επαναστατικό ξύπνημα, τη λευτεριά, το ξεπέρασμα της καθυστέρησης. Συλλαμβάνει αμέσως το νόημα και επικεντρώνεται σε αυτό. Επιλέγει. Αναδεικνύει και χωρίς να χάσει καιρό όλος χαρά υμνεί την ουσία της κοινωνίας που ανατέλλει: Τη νίκη της εργατικής τάξης και το δικό της νόμο, τη “γέννηση της νέας λευτεριάς”, την ανατολή του επιστημονικού σοσιαλισμού στον αιώνα του.

Αυτό, ενώ άλλοι προοδευτικοί ομότεχνοί του στέκονται σε πιο γενικές έννοιες ή στον ξεσηκωμό γενικά του λαού και της Επανάστασης στη Ρωσία και ο ίδιος δεν έχει απαλλαγεί από ψευδαισθήσεις ότι η πολιτική ορισμένων αστικών δυνάμεων ενδέχεται να είναι χρήσιμη για τον λαό ώσπου οι εργαζόμενοι να θελήσουν και να μπορέσουν να στοιχηθούν στο επαναστατικό κίνημα, καθώς έβλεπε τις τεράστιες δυσκολίες του εργατικού – επαναστατικού κινήματος στην Κέρκυρά του και γενικότερα στη χώρα μας…»

Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Σοσιαλιστικού Ομίλου Κερκύρας και του Αλληλοβοηθητικού Εργατικού Συνδέσμου Κερκύρας, ενώ η στροφή του στα σοσιαλιστικά ιδανικά τον οδήγησαν στη ρεαλιστική γραφή.

Τα έργα του «Η Τιμή και το Χρήμα», «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους» και η «Ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα» τον έφεραν στην πρωτοπορία της λογοτεχνίας μας.

Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης, μαζί με τον Κώστα Παρορίτη, με το έργο τους άνοιξαν το δρόμο στο σοσιαλιστικό ρεαλισμό, πολύ πριν ακόμα την καθιέρωση του όρου. Χαρακτηριστικά είναι αυτά που γράφει ο Τάκης Αδάμος:

«Μπόρεσε να συλλάβει και να εκφράσει το βαθύτερο νόημα της εποχής, την ουσία των κοινωνικών σχέσεων και των φαινομένων της ελληνικής ζωής. Δεν στέκεται στην επιφάνεια… Πίσω από την ηθογραφική μορφή υπάρχει το κοινωνικό υπόβαθρο. Η επίμονη αναζήτηση των νόμων που ρυθμίζουν τις σχέσεις των ανθρώπων, των αιτιών που προκαλούν την κοινωνική ανισότητα, τις κοινωνικές συγκρούσεις.

Ο Θεοτόκης δεν σταματάει στις θέσεις του κριτικού ρεαλισμού. Δεν τον φτάνει να επισημάνει και να στιγματίσει μόνο την κοινωνική αδικία και ανισότητα. Προχωρεί πολύ περισσότερο. Στο έργο του προβάλλει μια κοινωνία καινούργια, ανώτερη, πιο δίκαιη και ανθρώπινη. Γενική είναι η εκτίμηση ότι με το έργο του η ελληνική πεζογραφία ανεβαίνει στο σκαλοπάτι της ωριμότητάς της κι ο ρεαλισμός στη βαθιά κι ουσιαστική του έννοια, αποχτάει τις πρώτες λογοτεχνικές περγαμηνές ελληνικής ιθαγένειας».

Γνώστης δέκα γλωσσών, ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης, επιμελήθηκε επίσης εξαιρετικές μεταφράσεις. Στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Θεοτόκης συνεργάστηκε με το Κόμμα των Φιλελευθέρων, ενώ το 1917 η πτώση της αυστροουγγρικής μοναρχίας επέφερε την οικονομική κατάρρευση της οικογένειάς του και τον κλονισμό της υγείας του.

Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης είναι περισσότερο γνωστός για το πεζογραφικό του έργο, έγραψε ωστόσο και ποιήματα (δείτε εδώ).

Σηκώθη τ’ άγιο δίκιο της να λάβει
Όλη η αργατιά με φρόνημα γενναίο
Ισονομίας κηρύχνει νόμο νέο
Και τα δεσμά του πλούτου η ορμή της θραύει
Η σκληρή φτώχεια, η γύμνια, η πείνα παύει
Και με καλούν μύριες φωνές να λέω
Θούριο τραγούδι: σ’ ένα πέλαο πλέω
Χαράς λεύτεροι ανθρώποι είναι όλοι οι σκλάβοι.
Μα για να σκίσω τις ανάερες ρούγες
Που θα με βγάλουν στον ψηλό Ελικώνα
Πρέπει γοργά αργυρόχρυσες φτερούγες
Αγάπη αρμονική να μου χαρίσει.
Τι δεν μπορεί ψυχής βαριάς εικόνα
Της Κασταλίας να καθρεφτίσει η βρύση.

(1917)

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήταν πολύ δύσκολα, λόγω της άθλιας οικονομικής του κατάστασης. Άφησε την τελευταία του πνοή στην Κέρκυρα την 1η του Ιούλη 1923.

Ο Κ. Θεοτόκης είναι αγαπητός στο κοινό και πολλά από τα πεζά του έχουν μεταφερθεί στον κινηματογράφο και την τηλεόραση, όπως «Ο κατάδικος», «Η τιμή και το χρήμα», «Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα», «Σκλάβοι στα Δεσμά» κ.ά.