Αλέκα Παπαρήγα: «Ο αποπροσανατολιστικός διαχωρισμός μεταξύ “συντηρητικής” και “προοδευτικής” συμμαχίας, “δεξιάς” και “αριστερής” πολιτικής»

Απόσπασμα από το άρθρο της Αλέκας Παπαρήγα με τίτλο «Ο αποπροσανατολιστικός διαχωρισμός μεταξύ “συντηρητικής” και “προοδευτικής” συμμαχίας, “δεξιάς” και “αριστερής” πολιτικής», που δημοσιεύεται στο 6ο τεύχος της ΚΟΜΕΠ, που μόλις κυκλοφόρησε με αφιέρωμα στον ρόλο της σοσιαλδημοκρατίας:

Το ΚΚΕ και ο «αριστερός» χώρος στις δεκαετίες ’50 – ’60

Κατά τον Μεσοπόλεμο εμφανίστηκαν συνδικαλιστικές παρατάξεις που αυτοπροσδιορίζονταν ως αριστερές, π.χ. στον συνδικαλιστικό χώρο των δασκάλων. Ο όρος όμως της «Αριστεράς» με την έννοια του πολιτικού, κομματικού σχηματισμού αναδείχθηκε όταν το ΚΚΕ, που απαγορεύτηκε η δράση του το 1947, αναζήτησε τρόπο προκειμένου να οργανώσει την πολιτική του δράση και με όρους κοινοβουλευτικής έκφρασης. Αποφάσισε να ιδρύσει έναν ενιαίο δημοκρατικό Συνασπισμό με τη συμμετοχή εκπροσώπων των μικρών κομμάτων και ομάδων που είχαν πάρει μέρος στο ΕΑΜ. Ετσι, την 1/8/1951 ιδρύθηκε η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ), ως συνασπισμός κομμάτων «ισότιμα συνεργαζόμενων»¹.

Στις γραμμές του στελεχικού δυναμικού του ΚΚΕ, κάτω και από την επίδραση του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ, ενισχύθηκαν οι οπορτουνιστικές απόψεις. Δυνάμωσαν παραπέρα εξαιτίας και του θεμελιακού λάθους που διέπραξε η καθοδήγηση του ΚΚΕ να διαλύσει τις ΚΟ και να καλέσει τα μέλη του να ενταχθούν στην ΕΔΑ (8η Ολομέλεια της ΚΕ, 1958). Αυτή η απόφαση αξιοποιήθηκε και από δυνάμεις μέσα στην ΕΔΑ που ήθελαν αυτή να μετεξελιχθεί σε ενιαίο κόμμα, προκειμένου να υποκαταστήσει την αναγκαιότητα ύπαρξης του ΚΚΕ, με κατάληξη ο «αριστερός» συνασπισμός να μετατραπεί σε ενιαίο κόμμα. (…)

Η πολιτική του ΚΚΕ απέναντι στην «Αριστερά» (1967 – 1991)

Από τις πρώτες αποφάσεις που πήρε το ΚΚΕ μετά την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας ήταν η συγκρότηση αυτοτελών παράνομων Κομματικών Οργανώσεων στην Ελλάδα. Αυτή η απόφαση έβγαλε στην επιφάνεια – κατά τις εργασίες της 12ης Ευρείας Ολομέλειας της ΚΕ (Φλεβάρης 1968) – την ήδη υποβόσκουσα διάσπαση, με αποτέλεσμα τον σχηματισμό του λεγόμενου «ΚΚΕ εσωτερικού» από τα στελέχη του ακραίου οπορτουνισμού που είχε αναπτυχθεί στο ΠΓ και στην ΚΕ. Από τις πρώτες μέρες της στρατιωτικής χούντας η παράνομη ΕΔΑ έπαυσε να υπάρχει – με την έννοια της λειτουργίας κομματικών οργανώσεων – ως δράση μέσα στην Ελλάδα. Παρουσία είχε κυρίως σε ορισμένα ευρωπαϊκά αστικά κέντρα, στον χώρο των μεταναστών, πράγμα που το επιδίωξε και το ΚΚΕ, να διατηρηθεί το συγκεκριμένο σχήμα. Η απόφαση του ΚΚΕ να διατηρηθεί κάποιας μορφής ΕΔΑ μέσα στην Ελλάδα και οι κομματικές οργανώσεις της στο εξωτερικό ήταν λαθεμένη και ουτοπική, αφού εξέλιπε ο λόγος ύπαρξης της ΕΔΑ ως νόμιμου κόμματος που εξυπηρετούσε τη δράση του ΚΚΕ. Την ίδια ώρα, τα στελέχη του «ΚΚΕ εσωτερικού» πότε εμφανίζονταν ως εκπρόσωποι της ΕΔΑ, πότε ως του ίδιου του κόμματός τους, ανάλογα πώς τους βόλευε, σύμφωνα και με τις ανάγκες να αποκτήσουν πολιτικούς συμμάχους, να πολεμήσουν το ΚΚΕ. Είναι γεγονός ότι τα άλλα αστικά κόμματα αναγνώριζαν τυπικά και υποκριτικά την ΕΔΑ, για λόγους τακτικής. Δεν είχαν πρόθεση συνεργασίας με ό,τι είχε απομείνει από την ΕΔΑ. Κανένα από τα αστικά κόμματα, συμπεριλαμβανομένου και του ΠΑΚ (πρόδρομος του ΠΑΣΟΚ) του Α. Παπανδρέου, δεν ήθελε να δεσμευτεί για τη νομιμοποίηση της δράσης του ΚΚΕ μετά την ανατροπή ή την κατάρρευση της στρατιωτικής δικτατορίας.

Ο όρος «Αριστερά» επανεμφανίστηκε στο προσκήνιο την περίοδο που προετοιμάζονταν οι εθνικές εκλογές του Νοέμβρη του 1974. Τότε το ΚΚΕ πήρε την πρωτοβουλία συγκρότησης ενός εκλογικού συνδυασμού συνεργασίας με τον τίτλο «Ενωμένη Αριστερά». Ταυτόχρονα, συμπλήρωνε ότι ήταν επιθυμητή η συνέχιση της ύπαρξης και δράσης του ως «ενότητας δράσης της Αριστεράς» και μετά τις εκλογές.

Το 6ο τεύχος της “Κομμουνιστικής Επιθεώρησης (ΚΟΜΕΠ), που κυκλοφόρησε με αφιέρωμα στον ρόλο της σοσιαλδημοκρατίας

Στον «Ριζοσπάστη» της 22/10/1974 αναφερόταν ότι η ΚΕ στην Απόφασή της τόνιζε: «Η δημιουργία και η δράση της “Ενωμένης Αριστεράς” – μέσα στην οποία το Κόμμα μας συμμετέχει σαν ένας βασικός παράγοντας – είναι μια σημαντική απόφαση στον δρόμο των λαϊκών προοδευτικών δυνάμεων». Δηλαδή, κατά το ΚΚΕ τότε, η ενότητα της «Αριστεράς» αποτελούσε παράγοντα ώθησης γενικότερης πολιτικής συνεργασίας με προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις, θέση που βεβαίως εντασσόταν στο Πρόγραμμα του 9ου Συνεδρίου, που εδραιωνόταν στη λαθεμένη στρατηγική της ενιαίας επαναστατικής διαδικασίας των δύο σταδίων.

Η «Ενωμένη Αριστερά» (ΕΑ) συγκροτήθηκε ως πολιτική συμμαχία ανάμεσα στο ΚΚΕ και στην ΕΔΑ, που είχε επικεφαλής τον Ηλία Ηλιού, όμως στους εκλογικούς συνδυασμούς συμμετείχε και το «ΚΚΕ εσωτερικού», δίχως να υπογράψει τη συμμετοχή του στη συγκρότηση της ΕΑ. Αυτός ο τρόπος συγκρότησης της ΕΑ και των ψηφοδελτίων έγινε ώστε να αντιμετωπιστεί η άρνηση του ΚΚΕ να δεχτεί την ονομασία «ΚΚΕ εσωτερικού», να συμφιλιωθεί δηλαδή με την αστική και οπορτουνιστική προπαγάνδα ότι το ΚΚΕ δεν ήταν τίποτε άλλο παρά παράρτημα ή υποτελές κόμμα του ΚΚΣΕ.

Η συνεργασία του Κόμματος στο πλαίσιο της ΕΑ με το «ΚΚΕ εσωτερικού» και την ΕΔΑ συνάντησε σοβαρές αντιρρήσεις – και δικαίως – στις γραμμές του, όπως φαίνεται από το σχετικό άρθρο του Δημήτρη Σάρλη που δημοσιεύτηκε στην ΚΟΜΕΠ του Νοέμβρη του 1974 με τίτλο «Η ενότητα δράσης της Αριστεράς και οι διαφωνίες του ΚΚΕ με την ομάδα που αποσπάστηκε από αυτό»².Το άρθρο άνοιγε ιδεολογικό μέτωπο σε απόψεις κομματικών μελών που υποστήριξαν ότι η ίδρυση της ΕΑ, αντί να ωφελούσε, θα ζημίωνε το λαϊκό κίνημα και το ΚΚΕ, δημιουργώντας έδαφος για την ανάπτυξη του οπορτουνισμού και την εξάπλωση συγχύσεων. Διαλύθηκε λόγω των υπαρκτών σημαντικών διαφορών που προϋπήρχαν, αυτές που είχαν οδηγήσει στη διάσπαση μετά τη 12η Ολομέλεια του 1968. Από μια άποψη ήταν θνησιγενής από τα γεννοφάσκια της, πέρα από τη λαθεμένη αφετηρία της και τον σκοπό που αυτή καλούνταν να υπηρετήσει. Από την πλευρά του Κόμματος θεωρήθηκε ότι μία από τις αιτίες της διάλυσής της ήταν η επιμονή του «ΚΚΕ εσωτερικού» να διατηρεί τον τίτλο του. Επαιξε ταυτόχρονα ρόλο και η διαφωνία του Κόμματος με τον βασικό πολιτικό στόχο του «εσωτερικού», σύμφωνα με τον οποίο, ενώ η δικτατορία είχε παρέλθει, στην πρώτη γραμμή έμπαινε η ανάπτυξη της Εθνικής Αντιδικτατορικής Δημοκρατικής Ενότητας (ΕΑΔΕ), που πρόβλεπε ακόμα και τη συμπαράταξη με την κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή, ως άμυνα κατά της στρατοκρατικής συνωμοσίας. Το «ΚΚΕ εσωτερικού» εκτιμούσε ότι η ΕΑΔΕ αποτελούσε την καλύτερη συμβολή στην αντιιμπεριαλιστική πάλη, ενώ ασκούσε κριτική σε συνθήματα κατά του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, γιατί «θα έφερναν σύγχυση στους εσωτερικούς στόχους»³.

Η πολιτική της «ενότητας της Αριστεράς» με στόχο την ανάδειξη «κυβέρνησης της Αριστεράς» απέκτησε δυναμικό χαρακτήρα στο 12ο Συνέδριο του ΚΚΕ (12-16/5/1987), στο οποίο έγινε ορισμένη αναδιατύπωση του Προγράμματος του Κόμματος με τη θέση για την αλλαγή με κατεύθυνση τον σοσιαλισμό, για την οποία δεν αποκλειόταν η δυνατότητα να δοθεί η συγκατάθεση ή η ουδετερότητα μη μονοπωλιακών αστικών τμημάτων. Εθετε ως προϋπόθεση την οικοδόμηση ενός συνασπισμού των αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων στη βάση ενός κοινού προγράμματος. Απευθυνόταν με κάλεσμα και στις δυνάμεις που βρίσκονταν ακόμα στον χώρο επιρροής του ΠΑΣΟΚ. Το 12ο Συνέδριο άφηνε ανοιχτό με ποιες δυνάμεις από τον χώρο του οπορτουνισμού μπορούσε να γίνει συνεργασία, ανάλογα με τις τότε εξελίξεις γύρω από τον τίτλο του «ΚΚΕ εσωτερικού», δηλαδή αν θα διατηρούνταν ή θα καταργούνταν, πράγμα που έγινε αργότερα με την αλλαγή του τίτλου σε «Ενωμένη Αριστερά» (ΕΑΡ).

Η συγκρότηση του «Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου» είχε ως αφετηριακό σημείο το «κοινό πόρισμα» ΚΚΕ και ΕΑΡ, που ξεκίνησε από δύο βοηθητικές επιτροπές εργασίας, ώστε να διαμορφωθεί πρόταση Σχεδίου Προγράμματος ως βάση ίδρυσης της συμμαχίας, και μια δεύτερη πρόταση για την κατανομή εδρών στις δυνάμεις που θα έπαιρναν μέρος σε εκλογική συνεργασία.

Πριν ακόμα το σχέδιο του κοινού πορίσματος δοθεί στο ΠΓ και στη συνέχεια στην ΚΕ του ΚΚΕ, δημοσιεύτηκε στις 5/12/1988 στο «Βήμα» και ένα ειδικό τμήμα του στην «Πρώτη». Στόχος ήταν να διαμορφωθεί μια ντε φάκτο κατάσταση ώστε να μην υπάρξει οποιαδήποτε δυνατότητα παρέμβασης σε ορισμένες πιο ανοιχτές και ακραίες οπορτουνιστικές απόψεις, που θα συναντούσαν αντίδραση από ένα σημαντικό μέρος της ΚΕ του Κόμματος. Εννοείται ότι η όλη εξέλιξη της επιλογής του Κόμματος για τη συγκρότηση του Συνασπισμού δεν θα ήταν διαφορετική χωρίς την απαράδεκτη ενέργεια χρησιμοποίησης της δημοσιότητας. Αν μνημονεύεται, είναι γιατί αποδείχθηκε ένα προειδοποιητικό καμπανάκι προβληματισμού. Τελικά το κοινό πόρισμα ΚΚΕ – ΕΑΡ, με τις όποιες φραστικές και όχι ουσιαστικές βελτιώσεις που έγιναν, αποτέλεσε τη θεμελιακή βάση για την ίδρυση του «Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου». Το πού κατέληξε η σχέση του ΚΚΕ με τον «Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου» είναι γνωστό.

Η πολιτική των συμμαχιών του Κόμματος, όπως υλοποιήθηκε με βάση τη στρατηγική των δύο σταδίων, ήταν από τους βασικούς παράγοντες που οδήγησαν στην κρίση που εκδηλώθηκε έντονα το ’89 – ’91, με αποτέλεσμα τη διάσπασή του. Βεβαίως και έπαιξαν σοβαρό ρόλο στο βάθος και στην έκταση της κρίσης οι αντεπαναστατικές εξελίξεις στην ΕΣΣΔ και στις άλλες χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, αλλά αυτό δεν αναιρεί την ύπαρξη γενεσιουργού αιτίας μέσα στην καθοδήγηση του ΚΚΕ. (…)

Υποσημειώσεις:

1. Το πρακτικό της ίδρυσης υπέγραψαν οι Δημήτρης Μαριόλης, εκπρόσωπος του Δημοκρατικού Συναγερμού, Γιάννης Πασαλίδης, εκπρόσωπος του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας, Σταμάτης Χατζήμπεης, εκπρόσωπος των Αριστερών Φιλελεύθερων, και Μιχάλης Κύρκος, εκπρόσωπος του Δημοκρατικού Ριζοσπαστικού Κόμματος. Στις 3 Αυγούστου προσχώρησαν στην ΕΔΑ η Ενωση Δημοκρατικών Αριστερών και η Δημοκρατική Ενωση, ενώ, δίχως να φαίνεται επίσημα, είχε συμμετάσχει και το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ), που ήταν επίσης παράνομο. Αρνήθηκαν προσχώρηση το ΣΚ-ΕΛΔ του Αλέξανδρου Σβώλου – Ηλία Τσιριμώκου (Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, 1950-1967, τόμ. Γ1, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 203).

2. ΚΟΜΕΠ, Νοέμβρης 1974, σελ. 13-31.

3. ό.π.