ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ: Φάντασμα ή πραγματικότητα στην Βενεζουέλα;

Ο Κάρλος Ντούκε Γκαρσία, καθηγητής Οικονομίας στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Κολομβίας και διδάσκων στο Πρόγραμμα Οικονομίας του Κεντρικού Πανεπιστημίου της Μπογκοτά, απαντά με πειστικά στοιχεία στο ερώτημα τι είδους είναι η οικονομία της Βενεζουέλας, κι αν μιλάμε για τα προβλήματα μιας σοσιαλιστικής οικονομίας ή για μια μορφή παρεμβατικής κυβέρνησης στο έδαφος του καπιταλισμού. Ένα πολύ ενδιαφέρον και ντοκουμενταρισμένο άρθρο, που για αυτούς ακριβώς τους λόγους επιλέξαμε να μεταφράσουμε και να παρουσιάσουμε.

Κομμουνισμός, Σοσιαλισμός ή ο παλιός Καπιταλισμός;

Σχετικά με την οικονομική και πολιτική κρίση που ζει η Βενεζουέλα υπάρχουν πολλές απόψεις, τόσο όσον αφορά την βαρύτητά της όσο και τις αιτίες της ίδιας. Για κάποια τμήματα της διεθνούς δεξιάς που αντιπροσωπεύονται στην Κολομβία από το Δημοκρατικό Κέντρο, στη Βενεζουέλα υπάρχει μια «κομμουνιστική δικτατορία» ή «Κάστρο-Τσαβίστα» και η οικονομική κρίση είναι το αποτέλεσμα της χρεοκοπίας του «Σοσιαλισμού του 21ου αιώνα». Το αδιαμφισβήτητο επιχείρημά τους είναι ότι στην Βενεζουέλα δεν υπήρχε μια καπιταλιστική οικονομία. Το να θεωρείται η οικονομία της Βενεζουέλας «Σοσιαλιστική» έχει γίνει κοινός τόπος για ευρύτερα τμήματα της κολομβιάνικης κοινωνίας.

Στην αντίπερα ιδεολογική όχθη, ευρύτερα τμήματα της διεθνούς Αριστεράς, που υποβαθμίζουν ή αρνούνται την οικονομική κρίση, υπερασπίζονται χωρίς όρους την κυβέρνηση τσαβίστα και χαρακτηρίζουν τη Βενεζουέλα ως μια «Επανάσταση εν κινήσει» όπου η ηγεσία της προχωράει στην οικοδόμηση του «Σοσιαλισμού του 21ου αιώνα», ρίχνοντας το φταίξιμο για την κρίση στο Ιμπεριαλισμό και την Βενεζουελάνικη Δεξιά. Και με αυτήν όμως την οπτική δημιουργούνται αμφιβολίες για τον καπιταλιστικό χαρακτήρα της Βενεζουελάνικης οικονομίας.

Με τα πράγματα έτσι, έχει σημασία να αναρωτηθούμε: Πόσο καπιταλιστική είναι στην πραγματικότητα η Βενεζουελάνικη οικονομία; Πόσο έχουν προχωρήσει οι Τσαβίστας στην οικοδόμηση μιας μετακαπιταλιστικής οικονομίας; Για να απαντήσουμε σε αυτές τις ερωτήσεις είναι πολύ σημαντικό να έχουμε τα βασικά χαρακτηριστικά κάθε καπιταλιστικής οικονομίας.

-Γενική εμπορευματική παραγωγή
-Ύπαρξη ιδιωτικών εταιριών και καπιταλιστικής τάξης
-Yψηλή συμμετοχή της μισθωτής εργασίας στον ιδιωτικό τομέα
-Ιδιωτική συσσώρευση κεφαλαίου
-Πόσο μακριά από τον Καπιταλισμό είναι λοιπόν η οικονομία της Μπολιβαριανής Δημοκρατίας της Βενεζουέλας;

1. Γενική εμπορευματική παραγωγή

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Βενεζουέλας (γράφημα 1) για το έτος 1998 (πριν την άνοδο του Τσάβες στην εξουσία) ο ιδιωτικός τομέας δημιουργούσε το 59,3 % του ΑΕΠ. Καθ’ όλη την περίοδο του Τσάβες αυτό το ποσοστό διατηρήθηκε πάνω από το 57% φτάνοντας μάλιστα το 62,8% το 2006. Για το έτος 2013, μετά από 14 χρόνια δηλαδή κυβέρνησης Τσαβίστα, ο ιδιωτικός τομέας συνέχιζε να παράγει το 58,1% του συνολικού Εθνικού εισοδήματος.

Gráfico 1. Participación estatal y privada por sectores en el PIB de Venezuela entre 1998-2013

Πηγή: Banco Central de Venezuela (2016)

Αυτά τα στοιχεία δείχνουν ότι στη Βενεζουελάνικη οικονομία κυριαρχεί, όπως σε κάθε καπιταλιστική οικονομία, η ιδιωτική παραγωγή και εμπορευματοποίηση προϊόντων και υπηρεσιών και ότι η κυβέρνηση των τσαβίστας δεν έχει ουσιαστικά μεταβάλει αυτήν την πραγματικότητα.

2.Ιδιωτικές καπιταλιστικές εταιρίες.

Asociación Bancaria de Venezuela. Fotos: Correo del Orinocο

Αντίθετα με το τι πιστεύουν πολλοί στην Αριστερά και στη Δεξιά, στη Βενεζουέλα υπάρχει μια συμπαγής και πάμπλουτη καπιταλιστική (αστική) τάξη. Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής (Instituto Νacional de Estadística INE), στο πρώτο εξάμηνο του 2015 υπήρχαν στην Βενεζουέλα 429.170 αφεντικά και εργοδότες, και όπως σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες, είναι οργανωμένοι στις αντίστοιχες οικονομικές ενώσεις τους.

FEDECAMARAS: Είναι η κύρια οικονομική ένωση της χώρας που συγκεντρώνει το σύνολο των καπιταλιστών με περισσότερες από 250.000 εταιρίες για το 2017.

Οι Βιομήχανοι είναι οργανωμένοι στην CONINDUSTRIA που για το 2017 είχε 2241 βιομήχανους ως μέλη.

Από την πλευρά τους οι Έμποροι είναι οργανωμένοι στην CONSECOMERCIO και οι Τραπεζίτες στον ισχυρό Τραπεζικό Σύνδεσμο της Βενεζουέλας (Asociación Bancaria de Venezuela)

Στην Βενεζουέλα όπως και σε όλες τις καπιταλιστικές οικονομίες του κόσμου, υπάρχει και ένα μικρό γκρουπ πολυεκατομμυριούχων «το μεγάλο κεφάλαιο» που συγκεντρώνουν τον έλεγχο σημαντικού μέρους του παραγωγικού μηχανισμού και είναι ιδιοκτήτες μεγάλων χρηματοπιστωτικών ομίλων. Στην λίστα Forbes του 2017 εμφανίζονται τρεις Βενεζουελάνοι: O Juan Carlos Escotet ο Gustavo Cisneros και ο Lorenzo Mendoza.

O Juan Carlos Escotet είναι ιδιοκτήτης του ισχυρού χρηματοπιστωτικού ομίλου BANESCO με έδρα το Καράκας. Σύμφωνα με τον Forbes ο πλούτος του για το 2017 υπολογίζονταν στα 3,7 τρισεκατομμύρια δολάρια πολύ παραπάνω από μεγάλους καπιταλιστές όπως ο Donald Trump (3,5 τρις) ή ο Ardila Lulle (2,6 τρις)

Από την πλευρά του ο Gustavo Cisneros και η οικογένεια του είναι ιδιοκτήτες του ισχυρού ομίλου Cisneros που περιλαμβάνει εταιρίες στον τομέα των επικοινωνιών, της διασκέδασης, της βιομηχανίας του κτηματομεσιτικού τομέα και άλλων. Σύμφωνα με τον Forbes, το ιδιωτικό του κεφάλαιο το 2017 υπολογίζεται σε 1,4 τρισεκατομμύρια δολάρια

Τέλος ο Lorenzo Mendoza και η οικογένειά του είναι ιδιοκτήτες του επιχειρηματικού ομίλου Polar, που απασχολεί γύρω στους 30.000 υπαλλήλους και συγκεντρώνει μεγάλο μέρος της παραγωγής τροφίμων, ποτών και προϊόντων καθαριότητας στην Βενεζουέλα. Σύμφωνα με τον Forbes για το έτος 2016 το ιδιωτικό κεφάλαιο του Mendoza ανέρχεται σε 1,5 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Οι εθνικοποιήσεις που πραγματοποιήθηκαν από τους Τσαβίστας, κυρίως κατά την διάρκεια της περιόδου 2007-2009, δεν άγγιξαν τους μεγάλους καπιταλιστές της Βενεζουέλας και δεν άλλαξαν τον καπιταλιστικό χαρακτήρα της συγκεκριμένης οικονομίας. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι για τις εθνικοποιήσεις που πραγματοποιήθηκαν σε μεγάλες ξένες πετρελαϊκές, μεταλλευτικές και εταιρίες τσιμέντου, πληρώθηκαν αποζημιώσεις που συμφωνήθηκαν ανάμεσα στο Κράτος και το μεγάλο κεφάλαιο. Σύμφωνα με την ΒΒC (Βanco Bolivariano de Cuentas), “H κυβέρνηση διέθεσε, ανάμεσα στο 2007 και 2009 περισσότερα κεφάλαια για να αποζημιώσει απαλλοτριώσεις και εθνικοποιήσεις από όσα διέθεσε για την ενίσχυση της παραγωγής της κρατικής πετρελαϊκής PDVSA (23 δις 377εκ. έναντι 21δις 931 εκ).

Από την άλλη πλευρά, οφείλω να επισημάνω ότι κατά τη διάρκεια 18 χρόνων κυβέρνησης τσαβίστα, εκατοντάδες μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις απαλλοτριώθηκαν ειδικά στον τομέα της κατοικίας και τσιφλικιών (στα πλαίσια της αγροτικής μεταρρύθμισης). Σύμφωνα με κάποιες πηγές κοντά στις 1400. Αν και ο αριθμός μπορεί να φαίνεται μεγάλος, για το 2017 η CONSECOMERCIO υπολόγιζε σε 250.000 των αριθμό των εταιριών στην Βενεζουέλα, πράγμα που σημαίνει ότι οι απαλλοτριώσεις είχαν επηρεάσει λιγότερο από το 1% του συνόλου των Βενεζουελάνικων εταιριών.

3. Μισθωτή Εργασία

Σύμφωνα με το ΙΝΕ για το πρώτο εξάμηνο του 2015, στον ιδιωτικό τομέα δούλευε το 79,3% των Βενεζουελάνων εργαζομένων, περίπου 10,4 εκατομμύρια, από τους οποίους 5,09 εκατομμύρια ήταν μισθωτοί που δούλευαν για τα 429.000 τοπικά αφεντικά και εργοδότες, όπως επίσης και για το ξένο κεφάλαιο. Για τον ίδιο χρόνο, δούλευαν στον κρατικό τομέα περίπου 2,7 εκατομμύρια εργαζόμενοι (το 20,7% των απασχολούμενων). Αν και το νούμερο των κρατικών υπαλλήλων μπορεί να μοιάζει υπερβολικά υψηλό, είναι σημαντικό να θυμίσουμε ότι το 1998, πριν τον Τσάβες, ο κρατικός τομέας δημιουργούσε το 16,3% της εργασίας και ο ιδιωτικός το υπόλοιπο 83,7% (γράφημα 2)

Gráfico 2. Composición del empleo por sector, estatal y privado en Venezuela 1998-2015

Fuente: Instituto Nacional de Estadística (INE)

Σε σχέση με την σύνθεση της εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, το γράφημα 3 μας δείχνει τις τάσεις της περιόδου 1998-2015. Σε γενικά πλαίσια, οι μισθωτοί αποτελούν το μεγαλύτερο κομμάτι της εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, ακολουθούμενοι από τους αυτοαπασχολούμενους. Ο μεγάλος αριθμός αυτών των εργαζομένων, 3,9 εκατομμύρια το 2015 (στην πλειοψηφία τους με μαύρη εργασία), είναι ένας ξεκάθαρος δείκτης του περιφερειακού χαρακτήρα της Βενεζουελάνικης οικονομίας

Gráfico 3. Composición del empleo privado en Venezuela 1998-2015

Fuente: Instituto Nacional de Estadística (INE)

Tα προηγούμενα αποδεικνύουν ότι επί τσαβίστας, η Βενεζουελάνικη εργασιακή διάρθρωση, δεν έχει υποστεί αλλαγές που να την έχουν απομακρύνει από τους γενικούς κανόνες μιας περιφερειακής καπιταλιστικής οικονομίας. 8 στους 10 Βενεζουελάνους εργαζόμενους δουλεύουν για τον ιδιωτικό τομέα και εκεί ένας στους 2 είναι μισθωτός.

4. Συσσώρευση ιδιωτικού κεφαλαίου

Σύμφωνα με την Παγκόσμια τράπεζα, για το έτος 2014 (με 15 χρόνια κυβέρνησης τσαβίστα) η ιδιωτική συσσώρευση σταθερού κεφαλαίου (μηχανές, υποδομές, κτλ) στη Βενεζουέλα ανήλθε στα 27 δις 48 εκ δολάρια σε σταθερές τιμές το 2010, αντιπροσωπεύοντας το 6,4% του αντίστοιχου ΑΕΠ. Στο γράφημα 4 παρατηρείται η συμπεριφορά της συσσώρευσης σταθερού κεφαλαίου για την περίοδο 2010-2014, μετρημένη σε εκατομμύρια δολάρια το 2010 (πορτοκαλί γραμμή) και ως κομμάτι του ΑΕΠ κάθε χρόνου (κίτρινη γραμμή)

Gráfico 4. Formación Bruta de Capital Fijo en Venezuela 2010-2014

Fuente: cálculos propios sobre la base de datos del Banco Mundial

Αυτή η εικόνα συσσώρευσης ιδιωτικού κεφαλαίου στην Βενεζουέλα έχει έρθει συνοδευμένη από ισχυρές ξένες επενδύσεις σε μεταλλευτικά και ενεργειακά σχέδια που ο πρόεδρος Μαδούρο έχει ονοματίσει «Μotor Minero». Ένα παράδειγμα αυτών των επενδύσεων είναι το μεγαλεπήβολο σχέδιο «Arco Minero de Orinoco» (Μεταλλευτικό τόξο του Ορινόκο) που περιλαμβάνει 111.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και προβλέπει την εκμετάλλευση στρατηγικών μεταλλευμάτων, όπως το κάρβουνο και το μαγγάνιο, μεταλλικά ορυκτά όπως ο χρυσός, ο σίδηρος, ο βωξίτης, ο χαλκός, το χρώμιο, το μαγνήσιο και το Νικέλιο με την συμμετοχή Ρωσικών καναδικών Βρετανικών, Νοτιοαφρικανικών, Αμερικάνικών, Κινέζικων και Αυστραλέζικων πολυεθνικών. Κατά τα φαινόμενα ο εξορυκτικός χαρακτήρας της «Μπολιβαριάνικης οικονομικής ατζέντας» με τη συμμετοχή του μεγάλου πολυεθνικού κεφαλαίου θα καταστρέψει το ίδιο ποτάμι από το οποίο ο Σιμόν Μπολίβαρ ξεκίνησε την απελευθερωτική του εκστρατεία: Τον Ορινόκο.

Συμπέρασμα: Καπιταλιστική Βενεζουέλα ή με στολή μεταμφίεσης;

Αποδεικνύεται λοιπόν ότι η Βενεζουελάνικη οικονομία είναι καπιταλιστική, βασισμένη στην αγορά, την ιδιωτική ιδιοκτησία, την μισθωτή εργασία και τη συσσώρευση κεφαλαίου.

Οι οικονομικές πολιτικές των Τσαβίστας (έλεγχος στις τιμές, επιδόματα, μεμονωμένες απαλλοτριώσεις κτλ) δεν έχουν αλλάξει τον καπιταλιστικό χαρακτήρα της Βενεζουελάνικής οικονομίας, ούτε αποτελούν έκφραση μιας κοινωνικής επανάστασης που έχει ανατρέψει την κυρίαρχη τάξη, αλλά θα λέγαμε μιας κοινωνικής μεταρρύθμισης μέσα στα πλαίσια του σεβασμού προς το μεγάλο κεφάλαιο, εθνικό και ξένο. Και η αναμφισβήτητη κρίση της τροφοδοσίας προϊόντων και του ξέφρενου πληθωρισμού δεν είναι άλλο ένα δείγμα της παγκόσμιας αποτυχίας του Σοσιαλισμού, αλλά μάλλον η κακή διαχείριση μια καπιταλιστικής οικονομίας από μια παρεμβατική κυβέρνηση.

Επιμέλεια-Μετάφραση: Δημήτρης Γοδέβενος