Μανουέλ Νοριέγκα: ο συνταγματάρχης που δεν είχε κανένα να τον κλάψει*

Ο πρώην «ισχυρός» άντρας του Παναμά, πάντα ως έμμισθο ανδρείκελο της CIA και κατόπιν ως αποδιοπομπαίος τράγος της Δύσης, Μανουέλ Νοριέγκα, απεβίωσε σε ηλικία 83 ετών. Ακόμη και ο θάνατος του προκαλεί την ίδια αμηχανία με την οποία αντιμετωπιζόταν και όσο ζούσε. Η αμηχανία, προφανώς, κρίνεται ως η ενδεδειγμένη αντιμετώπιση: Χαμηλόφωνα και εμμονή στα βασικά στοιχεία. Έμμεση αποφυγή. Λιτά και λακωνικά. Ούτε φωνές, ούτε οδυρμούς, ούτε ανακούφιση. Οποιαδήποτε άλλη αντίδραση μπορεί να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις…

Τα δυτικά ΜΜΕ τον αντιμετωπίζουν ως πρώην «δικτάτορα», που ήταν. Πολλά λατινοαμερικανικά ΜΜΕ, ως πρώην «ηγέτη», που ήταν. Τελικά ποιος ήταν ο Μανουέλ Νοριέγκα και γιατί η αναχώρησή του από τον μάταιο τούτο κόσμο προκαλεί τέτοια αμηχανία;

Επιγραμματικά, ο Νοριέγκα ηγήθηκε ενός καθεστώτος που τα βασικά του χαρακτηριστικά ήταν φονική βία και καταστολή ενάντια στο λαϊκό κίνημα αλλά και όσους αποτελούσαν απειλή για τα συμφέροντα του ίδιου και της κλίκας του. Ένα καθεστώς που εξετράφη αλλά είχε ημερομηνία λήξης, την 19η προς 20η Δεκέμβρη του 1989 όταν οι ΗΠΑ εισέβαλαν στον Παναμά, προκειμένου να τον συλλάβουν ώστε να διωχθεί για τα «εγκλήματά» του. Έκτοτε γυρνούσε φυλακές ανά τον κόσμο. ΗΠΑ, Γαλλία και τελικά Παναμάς, όπου και απεβίωσε τη νύχτα της Δευτέρας, τοπική ώρα.

Γεννημένος το 1934 στον Παναμά, με καταγωγή από την Κολομβία, ο Νοριέγκα δεν γνώρισε ποτέ τον πατέρα του. Μεγάλωσε με τη θεία του σε μια υποβαθμισμένη και φτωχή περιοχή της πρωτεύουσας, Πάναμα Σίτυ. Παρά την ταπεινή του καταγωγή έλαβε την γυμνασιακή του μόρφωση στο Εθνικό Ινστιτούτο αποσπώντας μάλιστα και υποτροφία κατόπιν για την Στρατιωτική Ακαδημία Chorrillos στη Λίμα του Περού. Ήταν ακαδημία προετοιμασίας και αξιολόγησης για το ανώτατο στάδιο: τη διαβόητη Σχολή της Αμερικής-SOA, την αμερικανική «ακαδημία» παραγωγής δικτατόρων, πρακτόρων, δολοφόνων κλπ. Το 1967 επιτέλους προάγεται. Αρχικά στην στρατιωτική βάση των ΗΠΑ, Φορτ Γκούλικ, στην ευρύτερη περιοχή της Διώρυγας του Παναμά και κατόπιν στις Ηνωμένες Πολιτείες στην έδρα της SOA, στο Φόρτ Μπραγκ στη Βόρεια Καρολίνα, όπου λαμβάνει ειδική εκπαίδευση στις επιχειρήσεις ψυχολογικού πολέμου.

Επιστρέφει στον Παναμά με την άνοδο στην εξουσία του στρατηγού Ομάρ Τορίχος, το 1968, και αμέσως παίρνει θέση ως «υπερασπιζόμενος το νέο ισχυρό άνδρα» και επικεφαλής του στρατού. Ο Τορίχος θα τον ανταμείψει και ένα χρόνο αργότερα τον διορίζει επικεφαλής των διαβόητων υπηρεσιών Πληροφοριών G-2. Σύμφωνα με όσα έχει αποκαλύψει ο ίδιος ο Νοριέγκα, αλλά και από αποχαρακτηρισμένα έγγραφα εκείνης της εποχής, τότε είναι που μπαίνει και επισήμως στο μισθολόγιο της CIA, που είχε ισχυρή παρουσία στον Παναμά προκειμένου να εποπτεύει τη Διώρυγα, και κυρίως στο πλαίσιο του μακροχρόνιου και προπαρασκευαστικού σχεδιασμού της για την υπονόμευση όλων των κυβερνήσεων της Λατινικής Αμερικής, αφού η θέση του Παναμά είναι κομβική. Είναι η εποχή που το αντάρτικο στην Κολομβία φουντώνει, που οι δυνάμεις της «Λαϊκής Ενότητας» στη Χιλή με πρόεδρο τον Σαλβαδόρ Αλιέντε έχουν κερδίσει τις εκλογές.

Τη δεκαετία ’70 ο Νοριέγκα θεωρείται από τη CIA από τα πιο πολύτιμα «χαρτιά» της, παρότι οι κατηγορίες περί λαθρεμπορίου ναρκωτικών αρχίζουν να σωρεύονται. Ο Νοριέγκα είναι «κλειδί» για τις επιχειρήσεις ενάντια στην Νικαράγουα, το Ελ Σαλβαδόρ, τον εμφύλιο στη Γουατεμάλα, την Ονδούρα, για την εκπαίδευση των Κόντρας και συνεπώς αναπόσπαστο μέρος του τεράστιου σκανδάλου Ιράν-Κόντρας. Ένα σκάνδαλο της προεδρίας Τζίμι Κάρτερ και του τότε συμβούλου του Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι, που και αυτός, ευτυχώς, μας άφησε χρόνους πριν λίγες ημέρες. Ένα σκάνδαλο τα πλοκάμια του οποίου απλώνονται σε όλο τον πλανήτη. Από τη Λατινική Αμερική, έως το Αφγανιστάν με καυτό σημείο το Ιράν.

Το 1981 ο Ομάρ Τορίχος σκοτώνεται σε ένα μυστηριώδες αεροπορικό δυστύχημα, ενώ ο Νοριέγκα, που φέρεται ως εγκέφαλος της δολοφονίας, γίνεται ο ντε φάκτο ισχυρός άνδρας του Παναμά. Το 1983, αφού προήχθη σε συνταγματάρχη, διοικεί την Εθνοφρουρά και ουσιαστικά κυβερνά τη χώρα, μια άνοδος που αποδείχθηκε μη αναστρέψιμη. Έως το 1989, ο Νοριέγκα που αυτοαναγορεύτηκε στρατηγός, κινούσε τα νήματα της χώρας και όχι οι έξι εκλεγμένοι πρόεδροι-μαριονέτες που υποτίθεται υπηρετούσε. Και ήταν ισχυρός για ένα ακόμη λόγο. Γιατί συνεχώς συγκέντρωνε ολοένα και μεγαλύτερη οικονομική εξουσία –συνεργάτες του της εποχής μεταξύ άλλων και οι διάφορες εταιρίες ξεπλύματος μαύρου χρήματος όπως η Mossack Fonseca, γνωστή πρόσφατα για το σκάνδαλο Panama Papers— εκτός του προσωπικού πλουτισμού που προερχόταν και από το ναρκεμπόριο.

Πάντα όμως οι προσωπικές του μπίζνες συμβάδιζαν με τις υπηρεσίες που παρείχε στα αφεντικά του, τις ΗΠΑ. Όλα αυτά μέχρι το Φεβρουάριο του 1988 που η CIA τον «απολύει» και του αποδίδει επισήμως κατηγορίες περί διακίνησης ναρκωτικών!!! Τι προηγήθηκε; Έδειχνε πλέον ότι δεν μπορεί να ελέγξει τη χώρα, αφού όλη τη χρονιά που προηγήθηκε ο Παναμάς σειόταν από διαδηλώσεις ενάντια στην βία, στην καταστολή και στην κυβέρνηση. Κομβικός παράγοντας ήταν και ο έλεγχος της Διώρυγας, λόγω της γεωστρατηγικής και οικονομικής της σημασίας. Έλεγχος που στις 31 Δεκεμβρίου 1989 σύμφωνα με τη συμφωνία Κάρτερ -Τορίχος, θα πέρναγε εμμέσως στο Παναμά, αφού τη διοίκηση της Διώρυγας θα αναλάμβανε Παναμέζος διοικητής, ενώ ο πλήρης έλεγχος θα περιερχόταν στον Παναμά 10 χρόνια μετά. Έτσι ο μέχρι τότε «πολύτιμος συνεργάτης» έγινε «καμένο χαρτί».

Τα μεσάνυχτα της 19ης προς 20ης Δεκεμβρίου, με εντολή του προέδρου και πρώην επικεφαλής της CIA, Τζορτζ Χ. Μπους (του πρεσβύτερου) ξεκινά η εισβολή από αέρος και θαλάσσης με την επιχείρηση «Just Cause» και τη συνδρομή 27.000 αντρών, μεταξύ αυτών και πολλών επίλεκτων ειδικών δυνάμεων, εκτός όσων ήδη βρίσκονταν εντός του Παναμά χάριν και της «φιλοξενίας» που παρείχε ο Νοριέγκα.

«Οι απερίσκεπτες απειλές και οι επιθέσεις του Στρατηγού Νοριέγκα κατά των Αμερικανών στον Παναμά δημιούργησαν έναν άμεσο κίνδυνο στους 35 χιλιάδες Αμερικανούς πολίτες στον Παναμά. Αυτός είναι ο λόγος που έδωσα εντολή στις ένοπλες δυνάμεις μας να προστατεύσουν τις ζωές των Αμερικανών πολιτών στον Παναμά και να φέρουν τον Στρατηγό Νοριέγκα ενώπιον της δικαιοσύνης στις Ηνωμένες Πολιτείες», είχε δηλώσει ο Μπους.

Επισήμως, οι λόγοι της επέμβασης για Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν η προστασία της ζωής των 35.000 Αμερικανών πολιτών στον Παναμά, η αποκατάσταση της δημοκρατίας (sic), η καταπολέμηση του εμπορίου ναρκωτικών (επίσης sic) και η προστασία της συμφωνίας Κάρτερ-Τορίχος (αυτό και εάν είναι sic). Κατά την κυβέρνηση των ΗΠΑ και του Κογκρέσου, ο Νοριέγκα, συνιστούσε απειλή όσον αφορά στην «ουδετερότητα» της λειτουργίας της διώρυγας και οι ΗΠΑ ήταν «υποχρεωμένες» βάση και της συμφωνίας να επέμβουν για να την προστατέψουν… Έτσι ο Νοριέγκα έπρεπε να συλληφθεί και να δικαστεί.

Εντούτοις, η επιχείρηση που αναμενόταν να είναι αστραπή, δεν ήταν. Εκεί αποδείχθηκε πόσο καλός μαθητής της SOA, ήταν ο Νοριέγκα. Έχοντας ήδη καταλάβει ότι το τέλος του πλησιάζει είχε αλλάξει πλήρως στάση, υιοθετώντας μία αντιαμερικανική και αντιιμπεριαλιστική στάση, στις δηλώσεις του μόνο φυσικά. Το κυριότερο όμως έπαιρνε τα μέτρα του. Μέσω των φίλων του στις διάφορες εταιρίες ξεπλύματος έστελνε τα χρήματά του κυρίως στην Ευρώπη ενώ και σε στρατιωτικό επίπεδο είχε λάβει θέση. Η σύλληψή του δεν έγινε… τουλάχιστον αμέσως. Η εισβολή-αστραπή εξελίχθηκε σε πραγματικό πόλεμο, αφού οι εισβολείς συνάντησαν σθεναρή αντίσταση από το στρατό και βασικά το λαό του Παναμά. Πριν κλείσουν 24 ώρες από την έναρξη της επέμβασης, ο αριθμός των θυμάτων ξεπερνούσε τις 2.000. Μέχρι σήμερα δεν είναι γνωστός ο ακριβώς αριθμός των θυμάτων που κατά εκτιμήσεις ανέρχονται σε αρκετές χιλιάδες. Για το λόγο αυτό, 16 χρόνια αργότερα, μετά από σκληρούς αγώνες, η κυβέρνηση του Παναμά τελικά αναγκάστηκε να αποδεχτεί το αίτημα της διερεύνησης και της απόδοσης των ευθυνών για τη σφαγή που έλαβε χώρα. Γιατί επρόκειτο για πραγματική σφαγή. Χαρακτηριστικό είναι ότι το Τσορίγιο, η πλέον φτωχή γειτονιά του Πάναμα Σίτυ, που ήταν και αυτή που αντιστάθηκε περισσότερο στους εισβολείς, το αποκαλούσαν εκείνες τις ημέρες «μικρή Χιροσίμα», αφού είχε ισοπεδωθεί κυριολεκτικά. Καμία σχέση με «βομβαρδισμούς χειρουργικής ακρίβειας»…

Όσο για το Νοριέγκα κατέφυγε στην πρεσβεία του Βατικανού για να παραδοθεί τελικά, κατόπιν συμφωνίας, στις 3 Ιανουαρίου. Μόνο όμως στις 31 Ιανουαρίου ανακοινώθηκε ότι η επιχείρηση «Just Cause» ολοκληρώθηκε επιτυχώς, η «τάξη» αποκαταστάθηκε, ο στρατός διαλύθηκε, ενώ ορκίστηκε πρόεδρος ο Γκιγέρμο Εντάρα. Πάντως, η επιχείρηση του Παναμά ήταν ένα πεδίο δοκιμής για ένα άλλο λόγο. Για τη δοκιμή των όπλων που είδαμε κατόπιν να χρησιμοποιούνται από τις ΗΠΑ στον Πρώτο Πόλεμο του Κόλπου. Τι μάθαμε εμείς οι κάτοικοι των χωρών του ανεπτυγμένου καπιταλισμού; Τίποτα σχεδόν. Μας έπνιξε ο θόρυβος των πανηγυρισμών για την πτώση του Τείχους, για τα γεγονότα της Τιμισοάρα και την τύχη του Τσαουσέσκου.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, και στις φυλακές του Μαϊάμι που μεταφέρθηκε ο Νοριέγκα, καταδικάστηκε σε φυλάκιση 40 ετών για διακίνηση ναρκωτικών, ξέπλυμα χρήματος και οργανωμένο έγκλημα. Ο ίδιος αρνήθηκε τις κατηγορίες, παρουσιάζοντας τον εαυτό του σαν αντίπαλο του «αμερικανικού ιμπεριαλισμού κατά τον Ψυχρό Πόλεμο». Πέρασε 20 χρόνια στη φυλακή του Μαϊάμι όπου δεν κάθισε ήσυχος και έκανε συνεχώς αποκαλύψεις και μέσα από το βιβλίο του «φυλακισμένος στις ΗΠΑ». Έτσι «κελάηδησε» για πολλές επιχειρήσεις της CIA, και με τη συμμετοχή του, όπως πολλές αποστολές στην Κούβα, που τις εκτέλεσε με εντολή του τότε διευθυντή της CIA, Ουίλιαμ Κέισι. Ανάμεσα σ’ αυτές, μία ήταν να προσπαθήσει να πείσει τον Κάστρο να δεχτεί την επιστροφή εγκληματικών στοιχείων που είχαν διαφύγει στις ΗΠΑ κατά τη μεγάλη έξοδο του Μαριέλ, όπως είχε ονομαστεί τότε. Μάλιστα, τότε, είχε διαβεβαιώσει ότι κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του, η αμερικανική κυβέρνηση του πρότεινε επανειλημμένα να καταθέσει εναντίον του Φιντέλ και του Ραούλ Κάστρο, χωρίς να διευκρινίζει τα ανταλλάγματα που θα είχε για τις υπηρεσίες του.

Το 2010 εκδόθηκε στη Γαλλία, όπου είχε καταδικαστεί ερήμην το 1999 σε 7 χρόνια φυλάκιση, πάλι για ξέπλυμα χρήματος. Τον Δεκέμβριο του 2011, σε ηλικία 77 ετών, ο Νοριέγκα εκδόθηκε και πάλι, αυτή τη φορά στη χώρα του, τον Παναμά. Καταδικάστηκε σε κάθειρξη 60 ετών συνολικά, για την εξαφάνιση τριών πολιτικών του αντιπάλων την δεκαετία του 70, του Ούγκο Σπανταφόρα, του Ελιοδόρο Πορτουγκάλ και του Μόισες Γκιρόλντι. Δεν αποδέχθηκε ποτέ αυτές τις κατηγορίες, μέχρι το θάνατό του.

Ο πρόεδρος του Παναμά, Χουάν Κάρλος Βαρέλα, ανακοίνωσε το θάνατό του στο Twitter γράφοντας λιτά: «Ο θάνατος του Μανουέλ Νοριέγκα κλείνει ένα κεφάλαιο στην ιστορία μας. Οι κόρες και η οικογένειά τους αξίζουν μία ταφή εν ειρήνη».

Οι κόρες του ίσως είναι οι μόνες που θα τον κλάψουν. Όσο για κεφάλαιο που κλείνει… τίποτα δεν κλείνει. Οι πληγές είναι ανοικτές και χαίνουσες. Η «ναρκοκλεπτοκρατία» που ο Νοριέγκα συνέβαλλε τα μάλα στην εγκαθίδρυση της, ζει και βασιλεύει και συνεχίζει την αφαίμαξη του λαού του Παναμά. Όλα είναι ανοικτά. Τα βιβλία της ιστορίας και οι πληγές.

*Παράφραση του έργου του Γκ. Γκ. Μάρκες, «Ο συνταγματάρχης που δεν είχε κανένα να του γράψει».