“Tέρμα τα ψέματα, ο παππούς μου ήταν ναζί” – Αμερικανολιθουανή δημοσιογράφος ανακαλύπτει ότι ο “εθνικός ήρωας” της οικογένειας ήταν εγκληματίας πολέμου

Η ηρωοποίηση των δοσιλόγων και συνεργατών των ναζί στη Λιθουανία και άλλες βαλτικές χώρες δεν αποτελεί φυσικά καινούρια είδηση. Σε κάποιες περιπτώσεις, το επίσημο αφήγημα για τους νέους “εθνικούς” ήρωες των χωρών αυτών είναι τόσο εξόφθαλμα έωλο, που κλονίζει ακόμα και άμεσους φυσικούς απογόνους των ναζί εγκληματιών. Τέτοια είναι η περίπτωση της λιθουανικής καταγωγής Αμερικανίδας δημοσιογράφου Σίλβια Φότι, που ανέλαβε να γράψει τη βιογραφία του παππού της, Γιόνας Νορέικας, βέβαιη ότι επρόκεıτο για τον ευγενή αγωνιστή κατά του “σοβιετικού ζυγού” που είχε γνωρίσει στα παιδικά της χρόνια και που μετά το 1991 έγινε η επίσημη κρατική άποψη για εκείνον. Ανακαλύπτοντας τον πρωταγωνιστικό ρόλο του παππού της στο ιδιαίτερα αιματηρό Ολοκαύτωμα των Εβραίων στη Λιθουανία, η Φότι αποφάσισε να αλλάξει το περιεχόμενο του βιβλίου της, το οποίο θα κυκλοφορήσει με τίτλο “Η εγγονή του ναζί. Πώς έμαθα ότι ο παππούς μου ήταν εγκληματίας πολέμου”. Η ίδια περιγράφει την εμπειρία της σε άρθρο της στους New York Times, όπου φυσικά δε λείπουν αναμενόμενα αντικομμουνιστικά στερεότυπα περί “σοβιετικής κατοχής”, “σιδηρού παραπετάσματος” και ανυπόστατοι ισχυρισμοί περί δήθεν “αποσιώπησης” του Ολοκαυτώματος κατά τη σοβιετική περίοδο. Παρόλα αυτά, από το κείμενό της αναδεικνύεται ποιοι ακριβώς ήταν οι πρωταγωνιστές των αντισοβιετικών κινήσεων στις βαλτικές χώρες, αντισημίτες σφαγείς σαν το Νορέικας δηλαδή, αλλά και το βαθμό που αυτοί αποθεώνονται από τη λιθουανική διασπορά, αλλά και τις πολιτικές ηγεσίες της καπιταλιστικής Λιθουανίας, που ενεργά προσπαθούν να φιμώσουν τις φωνές που αμφισβητούν τη σύγχρονη αντισοβιετική μυθολογία.

Όταν μεγάλωνα στο Σικάγο στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι γονείς μου με έμαθαν να λατρεύω τη λιθουανική μου κληρονομικά. Τραγουδούσαμε λιθουανικά τραγούδια και απαγγέλλαμε λιθουανικά ποιήματα, μετά το λιθουανικό σχολείο τα Σάββατα, συνήθιζα να τρώω λιθουανικές τηγανίτες με πατάτα.

Ο παππούς μου, ο Γιόνας Νορέικα, ήταν ένα ιδιαίτερα σημαντικό μέρος της οικογενειακής μας ιστορίας: Ήταν ο ιθύνων νους της εξέγερσης του 1945-46 ενάντια στη Σοβιετική Ένωση και εκτελέστηκε. Μια εικόνα του με τη στρατιωτική του στολή κρεμόταν στο σαλόνι μας. Σήμερα, είναι ήρωας όχι μόνο στην οικογένειά μου. Έχει δρόμους, τιμητικές πλακέτες και ένα σχολείο με το όνομά του. Του έχει απονεμηθεί ο Σταυρός του Βύτις, η ανώτερη μετά θάνατον τιμή της Λιθουανίας.

Στο νεκροκρέβατό της το 2000, η μητέρα μου μου ζήτησε να αναλάβω να γράψω ένα βιβλίο για τον πατέρα της. Συμφώνησα πρόθυμα. Αλλά καθώς περιεργαζόμενουν το υλικό, βρήκα ένα ντοκουμέντο με την υπογραφή του από το 1941 και όλα άλλαξαν. Η ιστορία του παππού μου ήταν πολύ πιο σκοτεινή από αυτή που ήξερα.

Έμαθα πως ο άντρας που θεωρούσε πως ήταν σωτήρας που έκανε ό,τι μπορούσε για να σώσει τους Εβραίους στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στην πραγματικότητα είχε διατάξει όλους τους Εβραίους της περιοχής του στη Λιθουανία να συγκεντρωθούν και να σταλούν σε ένα γκέτο, όπου ξυλοκοπήθηκαν, λιμοκτόνησαν, βασανίστηκαν, βιάστηκαν και μετά δολοφονήθηκαν. Πάνω από 95% των Εβραίων της Λιθουανίας πέθαναν στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, πολλοί δολοφονημένοι με την πρόθυμη συνεργασία των γειτόνων τους.

Ξαφνικά, δεν είχα πια ιδέα ποιος ήταν ο παππούς μου, τι ήταν η Λιθουανία, και πώς χωρούσε η δική μου ιστορία μέσα σε όλα αυτά. Πώς μπορούσα να συμφιλιώσω δυο πραγματικότητες; Ήταν ο Γιόνας Νορέικα ένα τέρας που έσφαξε χιλιάδες Εβραίους ή ένας ήρωας που αγωνίστηκε να σώσει τη χώρα του από τους κομμουνιστές;

Αυτές οι ερωτήσεις ξεκίνησαν ένα ταξίδι που με έκανε να καταλάβω τη δύναμη των πολιτικών της μνήμης και τη σημασία του να τεθεί σωστά ο απολογισμός, ακόμα και με μεγάλο προσωπικό κόστος. Συμπέρανα ότι ο παππούς μου ήταν ένας άνθρωπος με αντιφάσεις, όπως ακριβώς η Λιθουανία – μια χώρα ανάμεσα στη ναζιστική και κομμουνιστική κατοχή στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μετά παγιδευμένη στο Σιδηρούν Παραπέτασμα για 50 χρόνια – είναι γεμάτη αντιφάσεις.