Κανείς δεν είναι σαν το Λένιν

Ο Γερμανός ιστορικός Γκοσβάιλερ -που έζησε μέχρι τα 100 του χρόνια-  έγραφε σχετικά με τη δεκαετία του 80′ και την επικράτηση της αντεπανάστασης στη Σοβιετική Ένωση πως ναι μεν ο Γκορμπατσόφ και η Περεστρόικα ήρθαν να εκφράσουν την αντεπανάσταση, συμπυκνώνοντας αντικειμενικές τάσεις της περιόδου, και κάθε εποχή βρίσκει την προσωπικότητα που αναζητά, αλλά γιατί να μη θεωρήσουμε πως η εποχή εκείνη χρειαζόταν ένα Λένιν;

Και ποια εποχή δε χρειάζεται ένα Λένιν, αλήθεια; Πόσο εύκολο είναι όμως να τον βρει;

Κανείς δεν είναι σαν το Βλαδίμηρο. Που ένας άλλος Βλαδίμηρος, ο Μαγιακόφσκι, έλεγε πολύ εύστοχα μετά το θάνατο του Λένιν, πως είναι πιο ζωντανός κι από εμάς τους ζωντανούς. Και με αυτό προφανώς δεν εννοούσε το μαυσωλείο του, αλλά όσα έλεγε, έγραφε κι όσα έκανε.

Κανείς δεν είναι σαν το Λένιν. Και τίποτα δεν είναι πιο φαιδρό από τις προσπάθειες κάποιων αστών ιστορικών να αναλύσουν και να ερμηνεύσουν “ψυχολογικά” την προσωπικότητά του, με βάση την εκτέλεση του μεγάλου αδερφού του για την εκτέλεση του τσάρου, λες και ο Λένιν έγινε επαναστάτης, ψάχνοντας εκδίκηση. Μα τότε γιατί αυτός, κι όχι κάποιος άλλος συγγενής από τους χιλιάδες εκτελεσμένους και φυλακισμένους του τσαρικού καθεστώτος; Κανείς άλλος δεν ήθελε να το εκδικηθεί;

Ας δούμε κάποια κωδικοποιημένα σημεία, πέρα από τα βιογραφικά στοιχεία.

-Καμία άλλη μεγάλη μορφή στην ιστορία των επαναστάσεων και κανείς άλλος σύγχρονος δεν έχει καταφέρει να δείξει τέτοια αξιοσημείωτη τακτική ευελιξία, χωρίς να χαθεί στις τακτικές στροφές, στη βάση της πιο αταλάντευτης στρατηγικής στόχευσης, επιδιώκοντας πάντα να την υπηρετήσει, με ολοκληρωτική αφοσίωση και στοχοπροσήλωση στο κεντρικό ζήτημα της εξουσίας και της επανάστασης -ακόμα κι όταν πίστευε πως ήταν πολύ γέρος και πως δε θα προλάβαινε να ζήσει την τελευταία.

Είναι πολύ χαρακτηριστικό πχ το ζήτημα της αυτοδιάθεσης των εθνών, που το πρόβαλε ως απαράβατο όρο για την επαναστατική δράση, χωρίς να μπλέξει ούτε στιγμή στα γρανάζια του εθνικισμού, όντας παράλληλα ο πιο σφοδρός πολέμιος του σοσιαλ-σωβινισμού -και διάφορων ντροπαλών παραλλαγών του- κολυμπώντας ενάντια στο ρεύμα της εποχής, που κατάπιε τη μεγάλη πλειοψηφία των κομμάτων της Β’ Διεθνούς στην Ευρώπη.

Ήταν έτοιμος να πάει ενάντια και στο ίδιο του το κόμμα, αν χρειαζόταν (εάν δεν έπειθε τους συντρόφους του για τη δική του άποψη), αλλά και να μεταπειστεί, αν είχε άδικο. Κι είχε τέτοια τακτική ευελιξία, ακολουθώντας τις ρευστές συνθήκες που αλλάζουν, που δυστυχώς κάποιοι μπορούν να βρουν στα άπαντά του, κάτι αλλά και το αντίθετό του, για να πάρουν αυτό που τους βολεύει στο σήμερα, έξω από τα συμφραζόμενα και το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, για να “αποδείξουν” ή να υποστηρίξουν μια θέση τους. Δεν υπάρχει ίσως πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα από τους υποστηρικτές της Περεστρόικα και του “σοσιαλισμού της αγοράς”, που καλούσαν να επιστρέψουμε στα τελευταία γραπτά του Λένιν -επειδή ακριβώς συνέπιπταν με τον τακτικό ελιγμό της ΝΕΠ, που ήθελαν να τους προσδώσουν στρατηγική σημασία.

-Ο Λένιν ήταν οι ιδέες που γίνονται υλική δύναμη, η διαλεκτική σύνδεση θεωρίας και πράξης. Έγραφε θεωρητικές, αλλά εκλαϊκευμένες μπροσούρες, προσιτές και στον τελευταίο εργάτη που γνώριζε γράμματα (αν και αυτό δεν ήταν αυτονόητο στην τσαρική Ρωσία με τα μεγάλα ποσοστά αναλφαβητισμού), προσανατολισμένες στη δράση και γύρω από τα σημαντικά πρακτικά ζητήματα που απασχολούσαν το επαναστατικό κίνημα. Δεν τον κατάπινε η ρουτίνα και ο πρακτικισμός, δεν προσκολλούνταν σε παλιά σχήματα που τα ξεπερνούσε η ζωή (ακόμα κι αν είχαν επιβεβαιωθεί) ούτε αποκόπτονταν στο συννεφάκι της θεωρητικολογίας και της αφ υψηλού θεώρησης της πραγματικότητας.

Είναι πολύ χαρακτηριστικό αυτό που αφορά δύο από τα πιο σημαντικά-κομβικά έργα του. Έγραφε το “Κράτος και Επανάσταση” στην παρανομία, παραμονές της επανάστασης, και σταμάτησε τη συγγραφή του -την οποία ποτέ δεν ολοκλήρωσε- λόγω της Οκτωβριανής Επανάστασης, ακριβώς γιατί είναι προτιμότερο να ζεις παρά να γράφεις για την επανάσταση. Είναι όμως αυτές ακριβώς οι σημειώσεις (στο περίφημο γαλάζιο τετράδιό του, όπως λέγεται και το έργο του Καζακίεβιτς), προσανατολισμένες στα άμεσα επαναστατικά καθήκοντα των μπολσεβίκων σε εκείνη την περίοδο, που είναι άκρως διαχρονικά και επίκαιρα, συμπυκνώνοντας την ουσία του επαναστατικού μαρξισμού για αυτό το ζήτημα.

Στον αντίποδα, η μελέτη του για τον “Ιμπεριαλισμό (ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού)” γράφτηκε μες στη φωτιά των γεγονότων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με το Λένιν στην εξορία, να χάνεται για ώρες στις βιβλιοθήκες και να μελετά τον καπιταλισμό της εποχής του, όχι από στε(γ)νά θεωρητικό ενδιαφέρον, αλλά για να βασίσει σε αυτήν την ανάλυση και τη θεωρία της ανισόμετρης ανάπτυξης του καπιταλισμού, την επεξεργασία για τον αδύναμο κρίκο της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας και το καθήκον της επανάστασης -που ήταν άμεσο και ας μη φαινόταν τότε στον ορίζοντα και τη μαυρίλα του πολέμου.

-Ο Λένιν είναι η απόδειξη και η “διάψευση” της κλασικής θεώρησης για το ρόλο της προσωπικότητας στην ιστορία. Η επανάσταση μπορεί να ξεσπούσε χωρίς το Λένιν και τους μπολσεβίκους, αλλά κανείς δεν ξέρει αν έτσι θα είχαμε τη νικηφόρο Οκτωβριανή Επανάσταση ή πχ μια ηρωική επανάληψη (με σχήμα πρωθύστερο) της ήττας των λαϊκών μαζών και των Σπαρτακιστών στη Γερμανία. Κανείς δεν μπορεί επίσης να ξέρει αν οι μπολσεβίκοι θα είχαν την ίδια στρατηγική, χωρίς την αποφασιστική συμβολή του Λένιν. Η οποία δεν καταρρίπτει όσα ξέρουμε για τα όρια της δράσης ενός ατόμου στην ιστορία, αλλά δείχνει πόσο καθοριστικός μπορεί να γίνει ο ρόλος τους ιδίως σε κρίσιμες, επαναστατικές καμπές.

Ο Λένιν εξάλλου δε δρούσε μόνος του, αλλά στο πλαίσιο του κόμματος, της επαναστατικής πρωτοπορίας. Δως μου ένα κόμμα (σα μοχλό) και θα κινήσω τη γη -για να παραφράσουμε τον Αρχιμήδη. Οι μπολσεβίκοι ατσαλώθηκαν στη διάρκεια των πλούσιων επαναστατικών γεγονότων της Ρωσίας και στη διαπάλη τους με άλλα οπορτουνιστικά, σοσιαλιστικά ρεύματα (μενσεβίκοι, εσέροι), κι αυτό τους κατέστησε έτοιμους την κατάλληλη στιγμή, δηλαδή τον Οκτώβρη (μια μέρα πριν νωρίς, μια μέρα μετά αργά).

Από την άλλη, απέχει πολύ από την πραγματικότητα να φανταστούμε τους μπολσεβίκους ως ένα κόμμα που ήταν εξ αρχής πανίσχυρο. Ακόμα και στο οργανωτικό ζήτημα, παρά την καθαρή και επίκαιρη αντίληψη του Λένιν για το κόμμα Νέου Τύπου, δεν είχαν αποκοπεί πλήρως και οριστικά, από οργανωτική άποψη, από τους μενσεβίκους, μέχρι και λίγους μήνες πριν από το επαναστατικό ξέσπασμα.

Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε πως ήταν μάλλον αδύναμοι, τη στιγμή που ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, με την ηγεσία του κόμματος να είναι είτε στην εξορία της παγωμένης Σιβηρίας, είτε αναγκαστικά εκτός Ρωσίας -όπως ο Λένιν- για να αποφύγουν τη σύλληψη. Αυτό που άλλαξε τα δεδομένα ήταν η αστική επανάσταση του Φλεβάρη του 17′. Και σε κάθε περίπτωση, η δική τους απαράμιλλη επαναστατική δράση δε θα ήταν αρκετή αν δεν υπήρχε ήδη επαναστατικός αναβρασμός κι η δημιουργία των σοβιέτ, με άλλα λόγια “επαναστατική κατάσταση” η οποία δεν προκύπτει κατά παραγγελία, αλλά αντικειμενικά.

Αυτό που θα μπορούσαμε και θα έπρεπε να ζηλέψουμε πάντως από τους μπολσεβίκους, είναι οι συνεδριακές τους διαδικασίες, που γίνονταν τακτικά, ακόμα και στην παρανομία, με πολυήμερη διάρκεια, σημαντικές συζητήσεις και έλεγχο της δράσης, των καθηκόντων που είχαν μπει το προηγούμενο διάστημα, της συγκυρίας και των κατάλληλων επεξεργασιών, με καταμερισμό στις εισηγήσεις και έντονες, ουσιαστικές συζητήσεις -χωρίς αυτό να τους κάνει ποτέ λέσχη συζητήσεων, όπως μοιάζουν να είναι σήμερα τα συνέδρια και οι διαδικασίες πολλών χώρων που έχουν θεωρητικά ως σημείο αναφοράς τους μπολσεβίκους.

Κανείς δεν είναι σαν το Λένιν. Επιβάλλεται όμως να προσπαθήσουμε να γίνουμε, έστω ένα κλάσμα του, ακολουθώντας το παράδειγμά του στην εποχή μας.