10 χρόνια μνημόνια – Η διάλυση της Ευρωζώνης και της ΕΕ: πότε θα γίνει και πώς θα το μάθουμε εγκαίρως;

Το σημερινό σημείωμα για τα 10 χρόνια από το πρώτο μνημόνιο είναι αφιερωμένο στην Ευρωζώνη και πιο συγκεκριμένα στη διάλυσή της. Είναι γνωστό και ήταν απολύτως αναμενόμενο, με το που έσκασαν τα σύννεφα της κρίσης και έχασαν λίγο από τη λάμψη τους τα χρυσά μαχαιροπίρουνα του Σημίτη (πριν σκουριάσουν για τα καλά), να γεννηθεί αμέσως στα χείλη των δύσμοιρων Ελλήνων ένα μεγάλο ερωτηματικό.

Γιατί να ανησυχήσουμε;

Δεν είναι η Ελλάδα μέλος του γκρουπ των δυνατών; Δεν κάθεται στο τραπέζι δίπλα-δίπλα με τους εκπροσώπους των μεγαλύτερων εταιρειών στον πλανήτη; Δεν ψωνίζει από τη Siemens;

Είναι αυτή η ίδια απορία που θα ‘πρεπε να γεννιέται και όταν συζητιέται το ενδεχόμενο πολέμου με την Τουρκία, όταν και οι δύο χώρες είναι στο ΝΑΤΟ, ψωνίζουν ατελείωτα όπλα παρόμοιας τεχνολογίας από τους ίδιους προμηθευτές, συνδιοικούν νατοϊκά στρατόπεδα στις χώρες τους ή σε άλλες χώρες και παίρνουν μέρος σε κοινές ασκήσεις. Μάλλον συνηθίσαμε πλέον το «παράδοξο» και ανησυχούμε για ένα επεισόδιο με την Τουρκία παρόλο που έχει έρθει εδώ η μισή νατοϊκή αρμάδα, όπως πλέον δεν απορούμε που θα μας έρθει μια νέα κρίση, ενώ είμαστε ακόμα στις ισχυρές χώρες της Ευρωζώνης.

Τότε όμως ήμασταν παρθένοι οργανισμοί. Βλέπετε, δεν ήταν μόνο που ερχόταν η πρώτη κρίση στην Ελλάδα επί Ευρώ κι επί Μάαστριχτ, αλλά είχαμε μπει στο Ευρώ και στο Μάαστριχτ ακριβώς για να μην μας βρει ποτέ κανένα κακό. Δηλαδή, είχε φάει τόσο κακό λύκο ο ελληνικός λαός που μόλις του δίναν ραβασάκι με ντιρεκτίβες έσκυβε το κεφάλι και δεν μιλούσε σε κανέναν. Όπως γράφαμε και παλιότερα με αφορμή την χρηματική κρίση που ξέσπασε αργότερα: «Τελικά, ο ίδιος ο καπιταλισμός που εξέθρεψε τους χειρότερους φόβους στο λαό για να τον δέσει χειροπόδαρα, [θα] του κάνει τη χάρη να τους υλοποιήσει κιόλας. Με άλλα λόγια, αν μια μερίδα εργαζομένων συνήθισε τον βιασμό και αντιμετωπίζει τα νέα μέτρα με έναν ωχαδερφισμό και μια προσμονή, ενίοτε και λαχτάρα, νομίζω ότι θα πρέπει να έχει στο μυαλό της ότι τα έχουμε πάει πολύ καλά στο παιχνίδι των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών και περάσαμε πίστα.»

Δεν ήταν όμως μόνο αυτή η πηγή της ερώτησης σχετικά με την ΕΕ. Υπήρχε και μια άλλη μερίδα του λαού που δεν την χώνευε την ΕΕ κατά βάθος, ενίοτε κι από πολύ συντηρητικές και μικροαστικές θέσεις. Το ιδανικό του θα ήταν να εξαφανιστεί η ΕΕ από προσώπου γης έτσι από μόνη της, ή έστω βρε αδερφέ να φύγει η Ελλάδα, σε μια λογική «ζήσε κι άσε τους άλλους να πεθαίνουν». Μπορεί να ήταν κι από αυτούς που «στα όνειρά του επαναστάσεις αναζητεί» ή από τους άλλους που ήθελαν μια αλλαγή στη ζωή τους. Τέλος πάντων, θέλω να πω ότι τα ερωτήματα περί ΕΕ, «θα διαλυθεί; θα ενισχυθεί; η Ελλάδα θα είναι μέσα στο νέο σχήμα; θα μας πάρουν προίκα οι Γάλλοι;» και άλλα πολλά, είχαν πολλές αφετηρίες και υποβόσκουσες επιθυμίες, συχνά εξίσου θολά και απροσδιόριστα.

Τέλος, υπήρχε πεδίο δόξης λαμπρό για την δημιουργία ιδεολογημάτων περί «καλού και κακού ευρώ», καλής και κακής ΕΕ ή μεταστροφής της ΕΕ από μια καλή ιδέα σε μια κακή εφαρμογή. Αυτά τα ιδεολογήματα άνθισαν κυρίως στο ΣΥΡΙΖΑ με πολιτικό αποκορύφωμα το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης.

Εδώ θα απαντήσουμε μια και καλή το ερώτημα:

Πότε θα διαλυθεί η Ευρωζώνη και πώς θα το καταλάβουμε πιο πριν;

Δεν διαφέρει πολύ το ζήτημα αν μιλήσουμε για την ΕΕ συνολικά, απλά εκκρεμεί ένα λίγο πιο δύσκολο ερώτημα, αν δηλαδή μπορεί να ξαναϋπάρξει ΕΕ χωρίς την Ευρωζώνη. Μάλλον όχι, γιατί η διάλυση της Ευρωζώνης, αν και όποτε γίνει, θα γίνει μέσα σε τέτοιο εκκωφαντικό θόρυβο, που θα παρασύρει μαζί της και την ενιαία αγορά. Και βέβαια, φαντάζει ακόμα πιο αδύνατη η Ευρωζώνη, χωρίς την ΕΕ.

Η απάντηση λοιπόν είναι σχετικά απλή και βασίζεται στην ιστορία της Ευρωζώνης. Η κρίση του 2008 δεν ήταν σε καμιά περίπτωση η πρώτη κρίση που αντιμετώπισε η Ευρωζώνη και τυπικά μιλώντας, ούτε καν η πρώτη κρίση που αντιμετώπισε το ευρώ. Η σύντομη λοιπόν απάντηση είναι: «παρακολουθήστε στενά το MEDEF (Mouvement des Entreprises de France, Γαλλικός ΣΕΒ), το BDI (Bundesverband der Deutchen Industrie, Γερμανικός ΣΕΒ) και το ΕRΤ (European Roundtable of industrialists, Πανευρωπαϊκός ΣΕΒ)». Αν θέλετε μια πιο εκτεταμένη απάντηση από αυτό που ακολουθεί, ρίξτε μια ματιά στο άρθρο Οι ρίζες του ευρώ (στα αγγλικά, σύντομα θα κυκλοφορήσει και στα ελληνικά), απ’ όπου αντλούνται και τα παρακάτω.

Το Ευρώ είναι αναμφισβήτητα ένα περίεργο ιμπεριαλιστικό χρήμα. Η προέλευσή του εντοπίζεται στην άμεση μεταπολεμική περίοδο και στις ενδο-ευρωπαϊκές συμφωνίες χρηματικών πληρωμών (EPU, European Payments Union) για τις πολύ απαιτητικές ανάγκες του μεταπολεμικού εμπορίου. Η «μοναδικότητα του ευρώ» έγκειται στο γεγονός ότι βασίζεται σε έναν συμβιβασμό μεταξύ των αστικών τάξεων των κορυφαίων καπιταλιστικών κρατών, με τη Γαλλία και τη Γερμανία να δίνουν το ρυθμό, και τις κεντρικές τράπεζές τους να παρεμβαίνουν σε όλες τις, ενωμένες εσωτερικά, αγορές που αποτελούν μια κατακερματισμένη ευρωπαϊκή αγορά. Το κρίσιμο σημείο καμπής που μετέτρεψε αυτόν τον συμβιβασμό από αμυντικό σε επιθετικό ήταν η επανένωση των Γερμανιών στα πλαίσια της απελευθέρωσης των ροών κεφαλαίου και του ανοίγματος της παρθένου αγοράς των πρώην Σοσιαλιστικών χωρών.

Υπάρχουν τρεις αλληλένδετες πηγές αστάθειας που προκύπτουν από αυτήν την ανάλυση. Το ευρώ εξαρτάται από τις εγχώριες συνθήκες στη Γαλλία και τη Γερμανία, τη συμμαχία των γαλλο-γερμανικών μονοπωλίων και τον ανταγωνισμό με άλλους ιμπεριαλιστικούς εκδότες χρημάτων, κυρίως τις ΗΠΑ. Όπως είπαμε και παραπάνω, οι εργαζόμενοι, οι φτωχοί και οι παραγωγοί με πολύ περιορισμένη πρόσβαση σε μέσα παραγωγής θα πρέπει να ακολουθήσουν τη δραστηριότητα των MEDEF, BDI και ΕRΤ. Για παράδειγμα, το MEDEF δημοσίευσε στις 27 Σεπτεμβρίου 2017 ένα σημείωμα σχετικά με τη συνεργασία της με το BDI «για την ενίσχυση της συνεργασίας και τη συζήτηση κοινών τελωνειακών ζητημάτων». Σε αυτό το σημείωμα, καθορίζουν την ατζέντα για την ελευθέρωση του εμπορίου μέσω της τελωνειακής απλούστευσης και κλείνουν το σημείωμα δηλώνοντας ότι «αυτό το έργο για τις επιχειρήσεις σε κοινά θέματα αποτελεί στρατηγικό επίκεντρο της γαλλο-γερμανικής συνεργασίας μας». Το BDI και η «Γαλλική αδελφή Ένωση», όπως αποκαλούν το MEDEF, έχουν κάνει κοινή παρέμβαση για την τραπεζική διαρθρωτική μεταρρύθμιση της ΕΕ, προκειμένου να προωθηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση Κεφαλαιαγορών, να εξασφαλίσουν τις ευρωπαϊκές (κυρίως γαλλικές και γερμανικές) τράπεζες από τον ανταγωνισμό εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (κυρίως με τις ΗΠΑ), και να προωθήσουν έναν ιδιαίτερο διαχωρισμό των τραπεζικών δραστηριοτήτων που δεν θα θέσουν ρυθμιστικά όρια στην αποδοτικότητα. Τέλος, σε μια κοινή δήλωση στο Παρίσι, με το βλέμμα στραμμένο στις επερχόμενες τότε εκλογές και στις δύο χώρες, στις 17 Μαρτίου 2017, οι δύο οργανισμοί επιβεβαίωσαν τη στρατηγική τους επιλογή για την Ευρωπαϊκή Ένωση και έθεσαν 6 τομείς δράσης για τις επόμενες κυβερνήσεις, που περιλαμβάνουν την εγχώρια και την εξωτερική οικονομική πολιτική που ταιριάζει με τα κοινά συμφέροντά τους.

Αν λοιπόν σπάσει ο στρατηγικός συμβιβασμός των γαλλο-γερμανικών μονοπωλίων, τότε θα σπάσει κι η Ευρωζώνη και η ΕΕ και όλα τα ιερά και τα όσια. Η κρίση έχει αντιφατικά αποτελέσματα πάνω σ’ αυτό το συμβιβασμό, τον ενισχύει και τον απειλεί, βαθαίνοντάς τον τελικά.

Αυτή είναι η ιστορία της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ολοκλήρωσης από την απαρχή της. Η καπιταλιστική κρίση του 2008 κατέστησε αυτή την παρατήρηση τετριμμένη και απογύμνωσε τα προσχήματα της ισομετρίας, της ομαλότητας, της συνεργασίας και της ισότητας που χρησιμοποιήθηκαν για να ντυθεί το Ευρώ. Αυτά τα στοιχεία αναφέρονται μόνο στις σχέσεις μεταξύ μεγάλων εταιρειών πρωτίστως στη Γαλλία και τη Γερμανία.

Επιπλέον, η κρίση ενίσχυσε τους ευρωσκεπτικιστές που αναφέραμε παραπάνω οι οποίοι επιχείρησαν να σπάσουν τον συμβιβασμό με λαϊκή στήριξη, υποθέτοντας ότι τα μικροαστικά συμφέροντα που εκπροσωπούν θα είναι καλύτερα εκτός του ευρώ, ή αν το ευρώ καταρρεύσει. Στην κοινή δήλωση που προαναφέρθηκε, το BDI και το MEDEF προσπαθούν να παράσχουν επιχειρήματα κατά του ευρωσκεπτικισμού, δηλαδή να προστατεύσουν τον στρατηγικό τους συμβιβασμό. Για να το πράξουν, απευθύνονται σε όλες τις πολιτικές δυνάμεις με «τις ακόλουθες θεμελιώδεις αλήθειες: Όλοι οι πολίτες επωφελήθηκαν σημαντικά από την ενιαία αγορά, η οποία επέτρεψε την αμοιβαία ανταλλαγή αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων και ανθρώπων, από τη διεύρυνση προς ανατολάς, μέσω του ανοίγματος των συνόρων μας στον χώρο Σένγκεν, και μέσω της οικονομικής και νομισματικής ολοκλήρωσης στη ζώνη του ευρώ.»(Η υπογράμμιση δική μου).

Αλίμονο, αυτό ισχύει μόνο για έναν πολύ περιορισμένο αριθμό πολιτών κάθε χώρας. Η συντριπτική πλειονότητα βιώνει φτώχεια όλων των ειδών, συμπεριλαμβανομένης της εργασιακής φτώχειας, της έλλειψης στέγης, της ανεργίας, της τρομοκρατίας στους χώρους εργασίας, της οπισθοχώρησης των εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων, των κλειστών συνόρων, της μετανάστευσης, της υποβάθμισης, της δυστυχίας και ακόμη και των δυσκολίων στη σωματική αναπαραγωγή που προέρχονται από απλές και ξεχασμένες ασθένειες όπως η φυματίωση ή από καινούριες όπως ο κορονοϊός. Ακόμη και αν είναι δύσκολο να αποδείξουμε ότι η ευρωζώνη συγκεκριμένα (και όχι ο καπιταλισμός γενικά) είναι υπεύθυνη για την αρνητική οικονομική και κοινωνική πορεία, υποστηρίζεται εύκολα ότι δεν αναχαιτίσθηκε αυτή η πορεία των πραγμάτων.

Θα πρέπει να είναι σαφές στην εργατική τάξη σε όλα τα κράτη μέλη ότι το μέλλον του ευρώ θα καθοριστεί από τα συμφέροντα της αστικής τάξης γενικότερα και για τον συμβιβασμό μεταξύ των κορυφαίων τμημάτων της γαλλικής και γερμανικής αστικής τάξης ειδικότερα. Όταν το BDI και το MEDEF αναφέρονται σε «Όλους τους πολίτες» στις διαπραγματεύσεις τους, αποκλείουν την εργατική τάξη. Για τους λαούς που δεν κλήθηκαν ποτέ να συμμετάσχουν στις διαπραγματεύσεις, αν και αυτές επηρέασαν άμεσα και αρνητικά τη ζωή τους και τους όρους της ταξικής πάλης σε κάθε χώρα, είναι αυτό που έλεγε ο Λένιν «ξένη σημαία». Οι λαοί πρέπει να αντιμετωπίζουν το ευρώ ως μέσο καπιταλιστικής αναπαραγωγής, ένα όπλο στα χέρια των αφεντικών τους που πυροβολεί ταυτόχρονα ξένους και ντόπιους. Η μετάβαση από το ευρώ στο φράγκο, το μάρκο κ.λπ., δεν θα αλλάξει αυτό το γεγονός, όπως μπορούν να θυμούνται οι άνθρωποι από τη ζωή τους πριν από την εισαγωγή του ευρώ. Αντί του ευρωσκεπτικισμού, ο καπιταλισμο-σκεπτικισμός θα μπορούσε να είναι πολύ πιο ουσιαστικός, ανοίγοντας νέους δρόμους στους πολίτες της ευρωζώνης, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στη Γαλλία και τη Γερμανία.

Δείτε εδώ όλα τα άρθρα στη σειρά “Δέκα Χρόνια Μνημόνια”

Το τέλος της κανονικότητας και των ψευδαισθήσεων
Οι κρίσεις του καπιταλισμού και το τέλος των “χρυσών εποχών”
Κρίση χρέους: Το πρόσχημα που μετατράπηκε σε αιτία
Η εμπλοκή του ΔΝΤ στο μνημονιακό δάνειο