Τα “θανάσιμα αμαρτήματα” του Χαρίλαου Φλωράκη

Μπορεί οι κομμουνιστές να μη διεκδίκησαν ποτέ για τον εαυτό τους κάποιο αλάθητο, αλλά οι αντίπαλοί τους πάντα αξίωναν τον τίτλο του ειδικού λαθολόγου για το ΚΚΕ και τα στελέχη του. Και ο Χαρίλαος δε θα μπορούσε να ξεφύγει από αυτόν τον κανόνα.

Οι αμετανόητοι (ακρο)δεξιοί και οι φασίστες τον έλεγαν ως το τέλος αρχι-συμμορίτη. Οι αυριανιστές Πασόκοι έγραφαν για τα κότερα που είχε (πάμε μια βόλτα;). Ενώ οι πιο ντούροι αριστεροί για τα ντολμαδάκια της Μαρίκας και τα τρία υπουργεία.

Μόνο που…

-Οι κομμουνιστές είχαν την εξουσία και την άφησαν να φύγει μέσα από τα χέρια τους. Δε χρειαζόταν να πάρουν τα όπλα, να γίνουν “κατσαπλιάδες” και “συμμορίτες” για να την πάρουν. Ούτε συνεργάτες των Ναζί και όποιου άλλου ισχυρού, όπως τα μπουμπούκια που τους κατηγορούν.

-Ο Χαρίλαος δεν έκανε ποτέ μεγάλη περιουσία και δεν κράτησε τίποτα για τον εαυτό του, χαρίζοντας τα λιγοστά του υπάρχοντα στο Κόμμα -το σπίτι που έμενε στο Χαλάνδρι στεγάζει σήμερα το Αρχείο «Χαρίλαος Φλωράκης». Και όποιος θέλει να κάνει περιουσία, εξαργυρώνει τα ένσημά του στο κίνημα, όταν φύγει από το Κόμμα, όχι όσο μένει σε αυτό.

-Το ΚΚΕ δεν έκανε κανένα στέλεχός του υπουργό στις κυβερνήσεις Τζαννετάκη, Ζολώτα, γιατί δεν είχε τέτοιες φιλοδοξίες –εγώ δε θέλω στη ζωή να κυβερνήσω… Ο μόνος που μπήκε εν είδει υφυπουργού σε διακομματική επιτροπή στο Υπουργείο Οικονομικών ήταν ο Δραγασάκης. Ο ίδιος που έγινε επικεφαλής της πτέρυγας των “Ανανεωτικών”, που έφυγαν από το ΚΚΕ, τον επόμενο χρόνο.

Όσοι πιπιλίζουν την καραμέλα του βρόμικου 89, παίζουν -συνειδητά ή μη- το παιχνίδι του ΠΑΣΟΚ, που μπήκε κανονικά στην Οικουμενική του Ζολώτα. Μήπως όμως, αν δεν ήταν ουρά της δεξιάς το ΚΚΕ, είχε γίνει ουρά του ΠΑΣΟΚ, στα χρόνια της Αλλαγής, όταν έκανε λόγο για “άθροισμα δημοκρατικών δυνάμεων”, όπως έκανε δηλαδή κι η ΕΔΑ απέναντι στην Ένωση Κέντρου του Παπανδρέου του Α’;

Το ΚΚΕ μιλούσε προγραμματικά για “Αλλαγή με κατεύθυνση τον σοσιαλισμό” και “Πραγματική Αλλαγή”, που “δε γίνεται χωρίς το ΚΚΕ”. Αυτή ήταν η γραμμή του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος τότε, χωρίς να το απαλλάσσει από τις δικές του ευθύνες. Ο Χαρίλαος άλλωστε έλεγε για τους Σοβιετικούς που επέμεναν: αυτή είναι η δική μας άποψη, αλλά εσείς γνωρίζετε καλύτερα τι θα κάνετε…

Παρόλα αυτά, το ΚΚΕ ουδέποτε έγινε ουρά σε πράσινα άλογα. Δεν ψήφισε τις προγραμματικές του δηλώσεις το ’81. Ο Φλωράκης δήλωσε εξ αρχής, τους πρώτους κιόλας μήνες της Πασοκικής διακυβέρνησης, ότι έβλεπε διάφορες αλλαγές, όχι όμως κι Αλλαγή. Στη ΓΣΕΕ επήλθε ρήξη με το κυβερνητικό πραξικόπημα που διόρισε άλλη διοίκηση στη θέση της νόμιμης πλειοψηφίας. Και ήδη από το ’86 και το δεύτερο γύρο των δημοτικών, είχα πάψει να είναι αυτονόητη η στήριξη των πράσινων υποψηφίων από το ΚΚΕ, προκαλώντας την οργή των Πασόκων.

Το αφήγημα της “ανίερης συμμαχίας” του ΚΚΕ με τη Δεξιά ήταν έτοιμο και προβαρισμένο πολύ πριν από το ’89. Και ας υπήρχε πισωγύρισμα -πολιτικά μιλώντας- στις επόμενες δημοτικές εκλογές του ’90, με τους κοινούς υποψηφίους ΠΑΣΟΚ και (Ενιαίου) Συνασπισμού στις μεγάλες πόλεις, έναν χρόνο μετά το περίφημο ’89 και τις απαράβατες αρχές που πρόβαλαν οι Πασόκοι.

Ακόμα και ο Ενιαίος Συνασπισμός, ως σύλληψη και εκτέλεση, ήταν ουσιαστικά η πολιτική έκφραση της αγωνίας να σταματήσουν τα ρηχά, αντι-δεξιά διλήμματα, να υπάρξει ένας άλλος πόλος που θα απεγκλώβιζε τις μάζες από το ΠΑΣΟΚ. Άλλο αν κάποιοι το είδαν ως ευκαιρία να γίνουν αυτοί ΠΑΣΟΚ στη θέση του ΠΑΣΟΚ -και όταν απέτυχαν να το κάνουν, εγκατέλειψαν το όχημα και πήγαν κατευθείαν στη μεγάλη πράσινη αγκαλιά. Ό,τι δεν μπορείς να πολεμήσεις, αγάπησέ το…

Τίποτα όμως δεν μπορεί να συγκριθεί με την εχθρότητα που επέδειξε ενάντια στον Χαρίλαο η αναθεωρητική ομάδα και οι όψιμοι σύντροφοί τους, που είδαν “το φως το αληθινό” το ’91 και αναφέρονταν υποτιμητικά στην αποστροφή του για τα ‘κονίσματα, παρουσιάζοντάς τον λίγο-πολύ ως θρησκόληπτο: “μη μου την πίστη τάραττε”. Μισούσαν ακόμα και τις θυμοσοφίες του, το λαϊκό του έρεισμα, διαδίδοντας ότι αγόραζε βιβλία με παροιμίες, από όπου τις δανειζόταν ατάκες για κάθε περίσταση, λες και η λαϊκή σοφία είναι μια σειρά από τσιτάτα και όχι πείρα κατασταλαγμένη. Ή έλεγαν πως οι Σοβιετικοί έψαχναν διάδοχο για τον Κολιγιάννη και απευθύνθηκαν πρώτα σε άλλους (Ηλιού, Γλέζο κτλ) πριν καταλήξουν σε αυτόν και τον “διορίσουν”, ότι αυτός περίμενε πρώτα να πάρει γραμμή απέξω για να πει ότι ήταν με τις Αποφάσεις της 12ης Ολομέλειας και ένα κάρο ανοησίες.

Το μένος τους είναι όμως απολύτως λογικό. Αν δεν ήταν ο Χαρίλαος, θα είχαν αλώσει το κόμμα και θα το είχαν διαλύσει μες στο Συνασπισμό που έγινε αυτό που βλέπουμε σήμερα -ΠΑΣΟΚ στη θέση του ΠΑΣΟΚ.

Ίσως πει κάποιος ότι αυτά ήταν τα παιδιά του Χαρίλαου, που ο ίδιος βοήθησε να αναδειχθούν σε υπεύθυνες θέσεις, χωρίς να δοκιμαστούν και να ατσαλωθούν στον έξω κόσμο, τις αγωνίες του, τη βιοπάλη. Δεν ήταν αυτό μεγάλο λάθος που τον βαραίνει και προσωπικά; Όχι -ή όχι ακριβώς. Γιατί υπήρχε όντως ανάγκη να ξεπηδήσουν άμεσα νέα στελέχη, να καλυφθεί εσπευσμένα το κενό που άφησε η δεκαετία από το ’58 έως το ’68 και η καταστροφική απόφαση για τη διάλυση των οργανώσεων. Ήταν αναπόφευκτο να προκύψουν μια σειρά νέα στελέχη, χωρίς την απαραίτητη πείρα. Δεν είναι λάθος του Φλωράκη, όμως, η κατάληξή τους, ούτε το κύμα της αντεπανάστασης, ούτε που έμπειρα στελέχη σαν τον Φαράκο κοιμήθηκαν μια μέρα κομμουνιστές, για να ξυπνήσουν στην άλλη πλευρά, την επόμενη μέρα, εν μία νυκτί.

Κάποιοι του καταλογίζουν τον χειρισμό με τον Ζαχαριάδη, αμέσως μόλις ανέλαβε καθήκοντα ΓΓ. Αυτός που δεν έδωσε πίστη στην “απειλή” του Ζαχαριάδη ήταν ο Λουλές, στενός φίλος και συνεργάτης του Χαρίλαου. “Βγαίνει πως το ‘χασε ο Λουλές το στοίχημα” έγραψε ο ΝΣ στις τελευταίες σημειώσεις του. Οι προθέσεις της νέας ηγεσίας του ΚΚΕ ήταν μάλλον διαφορετικές, αλλά δε βρήκαν χρόνο να δοκιμαστούν στην πράξη, για την ειλικρίνειά τους, στα νέα δεδομένα που προέκυψαν μετά την πτώση της χούντας και τη νομιμοποίηση του κόμματος. Δεν έχει νόημα να κάνουμε υποθέσεις, θα μπορούσε όμως να ισχυριστεί κανείς πως ο Φλωράκης και το νέο ΠΓ βρέθηκαν ίσως προ δρομολογημένων εξελίξεων και δεν πρόλαβαν να τις αποτρέψουν-ανατρέψουν, όπως -κατά μία έννοια- είχε συμβεί και με τον Ζαχαριάδη, όταν επέστρεψε απ’ το Νταχάου και έπρεπε να πάρει μια απόφαση για την απειθαρχία του Βελουχιώτη, που εκ των υστέρων αποδείχτηκε μάλλον λανθασμένη. Αλλά αυτό παραμένει μια υπόθεση -κάπως απλουστευτικά διατυπωμένη- χωρίς να μπαίνει στην ουσία του ζητήματος.

Ήταν λοιπόν αλάνθαστος ο Φλωράκης; Σαφώς και όχι. Πρώτα και κύρια δεν είναι απαλλαγμένος από τις ευθύνες για την πολιτική του ΚΚΕ και τις στρατηγικές του αντιφάσεις στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, για τις προγραμματικές επεξεργασίες μετά από το 10ο Συνέδριο, κι όσα οδήγησαν στην κρίση και τη διάσπαση του ’91 με την ομάδα των “Ανανεωτικών”. Ο Ανδρουλάκης του φώναξε σε μια συνδιάσκεψη “ήσουνα Λούθηρος, χωρίς να το ξέρεις”, υπονοώντας -και πάλι με θρησκευτικούς όρους- πως άνοιξε εν αγνοία του τα πανιά της μεταρρύθμισης στο Κόμμα.

Βασικά όμως η “μεταρρύθμιση” αυτή θα οδηγούσε στη μετάλλαξη – εξαφάνισή του. Σε αντίθεση με το κλασικό αντικομμουνιστικό σχήμα για το “Κόμμα που τρώει σαν Κρόνος τα παιδιά του”, εδώ έγινε το ακριβώς αντίθετο. Και η βασικότερη συμβολή του Φλωράκη ήταν πως έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του, για να μη συμβεί αυτό, να μην επιτρέψει στα “δικά του παιδιά” αυτή την πατροκτονία. Οι δικές του κινήσεις πριν το 13ο Συνέδριο, ήταν αυτές που έγειραν καθοριστικά την πλάστιγγα, κράτησαν το ΚΚΕ όρθιο, ενάντια στο κύμα της αντεπανάστασης, όταν όλα τα έσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά.

“Επειδή δηλαδή διαλύθηκε η Σοβιετική Ένωση οι υπόλοιποι κομμουνιστές πρέπει να αυτοκτονήσουμε;” έγραφε στις σημειώσεις του. Γιατί αυτό περίπου πρότειναν όσοι ήθελαν την “ανανέωση” του ΚΚΕ και του μαρξισμού, εννοώντας την εγκατάλειψή του. Και αυτό ακριβώς είναι το “θανάσιμο αμάρτημα” που δεν του συγχώρεσαν ποτέ εχθροί και φίλοι -που τον χρησιμοποιούν σήμερα, για να θάψουν τους ζωντανούς, όπως είχε σημειώσει σε μια ομιλία του.

Το ΚΚΕ είναι ένα ηρωικό κόμμα, που είχε αντιφάσεις, γλίστρησε κατά καιρούς σε σοβαρά λάθη, όπως η συμμετοχή στις αστικές κυβερνήσεις με στόχο την κάθαρση, αλλά δεν υπέστειλε ποτέ τη σημαία του αγώνα και φροντίζει να διορθώσει μόνο τα λάθη του, βγάζοντας διδάγματα απ’ την πείρα του. Το ίδιο ακριβώς ισχύει για τον Φλωράκη, που σήκωσε τείχος ενάντια στην αντεπανάσταση. Όσοι “σπαράζουν μέσα τους” για τα τραγικά λάθη των κομμουνιστών, αυτό το τελευταίο είναι που του καταλογίζουν, για αυτό εγκαλούν τους κομμουνιστές και όχι για τα όποια τυχόν γλιστρήματά τους.