Χτυπάνε τον Ανδρέα στην Ασφάλεια – Ο Θάνος Μικρούτσικος διηγείται την αγωνιστική δράση του αδελφού του

Μπορεί το ευρύ κοινό να τον γνώρισε σε τελείως διαφορετικά συμφραζόμενα, κυρίως μέσα από την τηλεόραση ή κάποια ελαφριά τραγούδια του, αλλά ο Ανδρέας Μικρούτσικος, που γεννήθηκε σαν σήμερα, στις 6 Ιουνίου του 1951, δυο χρόνια μετά τον μεγάλο αδελφό του, Θάνο, είχε άλλες προοπτικές στα νιάτα του, όταν αγωνιζόταν κατά της χούντας, ήταν παντρεμένος με τη Μαρία Δημητριάδου και συμμετείχε ενεργά σε κάποιες μουσικές δουλειές του Θάνου Μικρούτσικου.

Ο Θάνος Μικρούτσικος διηγείται σχετικά στο βιβλίο του Οδυσσέα Ιωάννου “Ο Θάνος και ο Μικρούτσικος – Μια Αυτοβιογραφία μέσα από 24 συναντήσεις”, από τις εκδόσεις Πατάκη.

Οι κηδείες του Γεωργίου Παπανδρέου και του Γιώργου Σεφέρη εξελίχτηκαν μεν σε συλλογικές διαμαρτυρίες ενάντια στη Χούντα, όμως μία από τις πρώτες οργανωμένες διαμαρτυρίες έγινε στις 21 Απριλίου 1972 στο Μουσείο, στην Πατησίων, από εκατόν πενήντα φοιτητές. Ανάμεσά τους η Κοραλία, ο αδερφός μου, ο Μάνος Σωτηριάδης, ο Μιχάλης Σαμπατακάκης, εγώ, η Όλγα Τρέμη κ.α. Καθόμασταν στα τραπεζάκια του καφενείου στο Μουσείο, σηκωθήκαμε όλοι όρθιοι και φωνάξαμε “κάτω η Χούντα”.

Μέχρι την Πρωτομαγιά, μας είχαν ‘μαζέψει’ σχεδόν όλους στα καινούρια κτίρια της Ασφάλειας στη Μεσογείων. Μας έβαλαν, τον καθέναν μόνο του, σε μικρά κελιά χωρίς φως, στην απομόνωση. Τέταρτος όροφος, στη Μεσογείων. Επί τέσσερις μέρες δεν είχε έρθει κανένας να με πάρει για ανάκριση. Την τέταρτη μέρα, την ώρα που ζήτησα άδεια να πάω στην τουαλέτα, κατά σύμπτωση λίγο πριν είχε ζητήσει άδεια και ο αδερφός μου. Τον συνάντησα, λοιπόν, στην τουαλέτα και είδα ένα πρόσωπο που τρόμαξα να το γνωρίσω από την παραμόρφωση λόγω των βασανιστηρίων. Ο Αντρέας μου είπε “Θάνο, δεν είπα τίποτα για σένα”. Για κάποιον λόγο η Ασφάλεια θεωρούσε εμένα πρωτεργάτη, και πίστεψαν πως ο μικρός θα ‘έσπαγε’ πιο εύκολα. Η αλήθεια είναι πως ίσχυε το αντίστροφο, ο Ανδρέας είχε όντως εμπλακεί με την οργάνωση εκείνης της διαμαρτυρίας, ενώ εγώ απλά είχα πάει.

Μια άλλη ενδιαφέρουσα ιστορία αφορά τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης και τον εμβληματικό δίσκο “Τροπάρια με Φονιάδες”.

Τον Μάνο Ελευθερίου δεν θυμάμαι πότε ακριβώς και πώς τον γνώρισα. Θυμάμαι πως το 1975 -φθινόπωρο- παίζαμε στην ‘Αρχόντισσα’ το τραγούδι για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ. Μου έφερνε σπίτι ποιήματα από ποιητικές συλλογές του, αλλά και στίχους επί τούτου γραμμένους, για τραγούδια. Από αυτό το ‘μεικτό’ υλικό προέκυψαν τα Τροπάρια για φονιάδες, ένας δίσκος που κυκλοφόρησε το 1977 με ερμηνευτές τη Μαρία Δημητριάδη και τον Γιώργο Μεράντζα. Προέκυψε αμέσως ως αρκετά δημοφιλές τραγούδι το “Νίκος Πλουμπίδης”, αλλά εκείνο που έμεινε διαχρονικό ήταν η “Δίκοπη ζωή”. Στη δουλειά αυτήν, η Μαρία και ο Γιώργος έδωσαν ρεσιτάλ ερμηνείας. Ειδικά ο Μεράντζας. Μετέφερε με τη φωνή του το ελληνικό πάθος και, ερμηνεύοντας τη “Δίκοπη Ζωή”, το εξακόντισε στο μέλλον. Από τις μεγάλες ερμηνευτικές στιγμές του έντεχνου νεοελληνικού τραγουδιού.

Λίγες μέρες μετά την κυκλοφορία του δίσκου, ένα πρωί η Αθήνα ξύπνησε και είδε γραμμένο με μπογιά στους τοίχους σε περισσότερα από διακόσια σημεία, τη φράση “Τροπάρια για φονιάδες”. Τη δουλειά την είχε κάνει ο αδερφός μου ο Ανδρέας. Γνωρίζοντας πως είναι πολύ δύσκολο να διαφημιστεί ο δίσκος με άλλον τρόπο, πέρασε μία ολόκληρη νύχτα, με μπογιά και πινέλο, γεμίζοντας την Αθήνα.

Και μία ακόμα από τον εξίσου ή και περισσότερο εμβληματικό “Σταυρό του Νότου”, που οι περισσότερες κριτικές τον υποδέχτηκαν ως μια κακή παρένθεση του Θάνου Μικρούτσικου. Ανάμεσά τους και μία του αδελφού του Ανδρέα!

Η πρώτη αντίδραση του Πατσιφά δεν ήταν ενθαρρυντική γιατί δεν του άρεσε ο Καββαδίας ως ποιητής, παρ’ όλα αυτά μου έδωσε το πράσινο φως να μπω στο στούντιο και να ηχογραφήσω τα τέσσερα καινούρια. Αισθάνθηκα πως μου το έκανε ως χάρη, κάτι που αργότερα το παραδέχτηκε και ο ίδιος κατά τη διάρκεια της πρώτης ακρόασης του δίσκου: “Σε αγαπάω πολύ και σε πιστεύω, αλλά αυτόν τον δίσκο θεώρησέ τον ως ένα δώρο από μένα. Δεν πρόκειται να πουλήσει ούτε χίλια αντίτυπα!”

Δεν ήταν όμως μόνο ο Πατσιφάς που είχε εκείνη την άποψη, αλλά και πολλοί δικοί μου άνθρωποι, φίλοι, ακόμα και ο αδερφός μου. Ο Αντρέας, μάλιστα, που έγραφε με ψευδώνυμο κριτικές δίσκων σε ένα μουσικό περιοδικό, έγραψε: “Τι κρίμα για αυτόν τον συνθέτη να κυκλοφορήσει έναν τέτοιο δίσκο!”. Μάλιστα, το συνέχισε, γράφοντας “Ο δίσκος θα έπρεπε να συνοδεύεται και από λεξικό άγνωστων λέξεων γιατί υπάρχουν περισσότερες από εβδομήντα άγνωστες λέξεις σε έντεκα τραγούδια”. Όλες σχεδόν οι κριτικές που γράφτηκαν στον Τύπο χαρακτήρισαν τον Σταυρό του Νότου ως μια ατυχή παρένθεση στη δημιουργική μου πορεία.

Πώς έγινε λοιπόν και ακολούθησαν τόσο διαφορετικούς δρόμους στη συνέχεια; Ο Θάνος Μικρούτσικος απαντά πολλά χρόνια αργότερα σε σχετικό ερώτημα, σε μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις του. Κι είναι εμφανής η αγάπη και η κατανόηση στον αδελφό του για τον δρόμο που επέλεξε -κατηγορεί μάλιστα ως ένα βαθμό και τον εαυτό του…

Πώς γίνεται δυο άνθρωποι από το ίδιο περιβάλλον, με κοινά – ως επί το πλείστον – βιώματα, να ακολουθήσουν τόσο διαφορετικούς δρόμους;
Οι καταβολές μας ήταν κοινές. Δεν θα ξεχάσω όταν ήμουν στην Ασφάλεια επί χούντας, στην απομόνωση, τον βασανισμό που υπέστη ο αδελφός μου σε διπλανό κελί. Τον διέλυσαν. Αυτό το αναφέρω για το πολιτικό του θάρρος. Η κουλτούρα του δεν ήταν διαφορετική από τη δική μου, έπαιζε μπάσο στα πρώτα τραγούδια μου, παντρεύτηκε τη Μαρία Δημητριάδη, τη γυναίκα με την οποία φτιάξαμε μαζί τον τρόπο μου. Και μετά άρχισε να γράφει και αυτός τραγούδια. Εδώ είναι ένα πρώτο σημείο που έχει σημασία.

Γιατί εστιάζετε σε αυτό;
Διότι είχε ταλέντο, αλλά διαφοροποιήθηκε για να μη μου μοιάζει. Μπορώ να ξεχάσω όμως ότι τώρα στις 11 Μαρτίου έκλαιγε σαν μικρό παιδί στο Γαλάτσι στη συναυλία για τα 100 χρόνια του ΚΚΕ; Ο Ανδρέας είχε πάντα αμεσότητα. Μέχρι τις αρχές του ’80 έκανε μεγάλα πράγματα στο ραδιόφωνο και δεν μπορούσε να του καταμαρτυρήσει κανείς τίποτα. Η ζημιά συνέβη στην τηλεόραση και επειδή το κατάλαβε προσπαθούσε να το εξηγήσει ιδεολογικά. Εκεί με χρειαζόταν και δεν ήμουν κοντά του.

Τι άλλο δεν θα ξεχάσετε;
Θα σας πω μια ιστορία. Το «Δελτίο ειδήσεων» είναι ένα έργο βασισμένο σε ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, διάρκειας πέντε λεπτών περίπου, που το έπαιζα σε συναυλίες μέχρι το 1980. από τότε και μέχρι το 2003 δεν το έπαιξα, αλλά ούτε και το άκουσα ξανά, μέχρι που αποφάσισα να το ηχογραφήσω για το CD «Ο σχοινοβάτης». Το ηχογραφώ στο στούντιο του Μεγάρου, γυρίζω το βράδυ στο σπίτι και μου λέει η γυναίκα μου να δω στην τηλεόραση τη νέα εκπομπή του Χατζηνικολάου στον Alpha, που θα εγκαινιαζόταν με καλεσμένο τον Ανδρέα. Υπ’ όψιν, είχα να μιλήσω έξι μήνες με τον αδελφό μου. Ο Χατζηνικολάου ξεκινάει την εκπομπή ρωτώντας τον φιλοξενούμενο του κάτι παράξενο: «Μετά απ’ όλα αυτά, τι μένει Ανδρέα;» – με το όλα αυτά εννοούσε τη ζωή των τηλεοπτικών σταρ. Και του απαντάει εκείνος: «Μένει μονάχα εκείνος ο πέτρινος άγγελος, ακέφαλος/ μπορείς να του βάλεις ό,τι κεφάλι θες». Έπαθα σοκ, ήταν οι στίχοι από το «Δελτίο Ειδήσεων». Πέραν της μεταφυσικής της σύμπτωσης, αν κάτι κατάλαβα στα χρόνια που πέρασαν είναι όχι ότι δεν πρέπει να παίρνουμε θέση για τα κακώς κείμενα, αλλά ότι όταν προσωποποιούμε κάτι, πέραν της κριτικής, πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί στα επίπεδα που υπάρχουν. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα. Από την παλιά οικογένεια, ο Ανδρέας είναι ο μόνος που μου έχει μείνει.

Υπενθυμίζουμε επίσης τον συγκινητικό αποχαιρετισμό του Ανδρέα Μικρούτσικο στον αδελφό του, από το προφίλ του στο Facebook όπου αν περιηγηθεί κανείς θα δει διάφορα πολιτικο-κοινωνικά σχόλιά του που θυμίζουν κάτι από τον παλιό του εαυτό -με πιο πρόσφατο αυτό για τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ.