Είχε προβλέψει ο Ριζοσπάστης το τέλος του Game of Thrones;

Ένα παλιότερο άρθρο στο Ριζοσπάστη, διεισδυτικό κι ενδιαφέρον, υπό το πρίσμα του πρόσφατου τέλους της τηλεοπτικής σειράς, και από τη σκοπιά του ιστορικού υλισμού.

Τηλεοπτική υπερπαραγωγή, αναμφισβήτητα συναρπαστική και ταυτόχρονα «προκλητική», καθώς πρέπει να εξυπηρετηθούν και οι «ανάγκες» του θεάματος, η τηλεοπτική σειρά Game of Thrones (Το Παίγνιο του Στέμματος) αποτελεί ένα παγκόσμιο τηλεοπτικό «γεγονός».
Ως τέτοιο είναι επόμενο να προκαλέσει συζητήσεις, μέγα τμήμα των οποίων, όμως, αρκείται στο να κατατάξει τη σειρά στο «ράφι» των «φανταστικών» ιστοριών.

Το Game of Thrones, ωστόσο, με μια διαφορετική «ανάγνωση» μπορεί να οδηγήσει στην απόκτηση ουσιαστικών γνώσεων.

Στη σειρά συμπυκνώνεται μια ολόκληρη εποχή σοβαρότατων αλλαγών μέσα στο φεουδαρχικό σύστημα, οι οποίες με τη σειρά τους επρόκειτο να διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο στην ανάπτυξη εκείνων των υλικών όρων που θα οδηγούσαν αργότερα στην ανατροπή της φεουδαρχίας και στην αντικατάστασή της από ένα ανώτερο κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό, τον καπιταλιστικό.

Η συνισταμένη του Game of Thrones είναι η διαμάχη μεταξύ διαφόρων φεουδαρχικών οίκων, για την κατάληψη του θρόνου του απόλυτου μονάρχη και την καθυπόταξη κάτω από τη δική του λόγχη όλων των υπολοίπων.

Η καθυπόταξη αυτή σήμαινε ταυτόχρονα και την ενοποίηση της «χώρας», άρα και τη συνένωση και τον πολλαπλασιασμό που αυτή συνεπάγεται των μέχρι τότε διάσπαρτων παραγωγικών δυνάμεων με κύρια ανάμεσά τους την ανθρώπινη εργατική δύναμη.

Ταυτόχρονα, όλοι οι φεουδάρχες έχουν οικοδομήσει ένα τεράστιο τείχος στα βόρεια της «χώρας» που χωρίζει τον «πολιτισμένο» κόσμο τους από τους «βάρβαρους» που ζουν βόρεια του τείχους. Απόκληροι και εγκληματίες, άνθρωποι που δεν μετείχαν στην παραγωγική διαδικασία απάρτιζαν τη Νυχτερινή Φρουρά, όπως ονομαζόταν η φρουρά του τείχους, έτοιμοι να πεθάνουν στο άγριο κρύο προκειμένου να υπερασπιστούν τον πολιτισμό.

Όμως, η φρουρά δεν απαρτιζόταν μόνο από αυτούς. Στη σειρά, ο Τζον Σνόου μπαίνει στη Νυχτερινή Φρουρά, αν και είναι αριστοκρατικής καταγωγής, αλλά νόθος, πράγμα που σημαίνει πως δεν είχε νόμιμα δικαιώματα στην κληρονομιά του οίκου του φεουδάρχη πατέρα του.

Ο φεουδάρχης που είχε υπό την κατοχή του τις πιο ανεπτυγμένες υλικές προϋποθέσεις, προηγείτο στην «κούρσα» για την απόλυτη μοναρχία, με τρόπαιο τον «Σιδηρούν Θρόνο», ο οποίος έξοχα παρουσιάζεται ως φτιαγμένος από τα σπαθιά των ηττημένων φεουδαρχών από τον πρώτο βασιλιά που κατάφερε να προελάσει στη χώρα, προτού κι αυτός με τη σειρά του δολοφονηθεί από ανταγωνιστές του.
Ο τηλεθεατής μπορεί να διακρίνει αυτήν την ανάπτυξη των υλικών προϋποθέσεων σε κάθε οίκο, αν παρατηρήσει πρώτα απ’ όλα προσεκτικά τα σφυρηλατημένα όπλα. Η φράση «σπαθί από βαλυριανό ατσάλι», που επανέρχεται συχνά στη σειρά, είναι σαφής ένδειξη του επιπέδου ανάπτυξης μιας ορισμένης δεξιότητας στην κατεργασία του σιδήρου, που προφανώς δεν περιοριζόταν μόνο στα σπαθιά.

Αλλά δεν είναι μόνο τα όπλα, είναι και τα κτίρια, οι τεχνικές κατασκευές, τα βιβλία και η δυνατότητα των φεουδαρχών να διαβάζουν.

Η σοβαρότερη όμως ένδειξη του βαθμού ανάπτυξης και ωρίμανσης του φεουδαρχικού κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού – που εγκυμονεί το πέρασμα σε άλλο σχηματισμό – είναι το ολοένα και περισσότερο πύκνωμα των ανταλλαγών με χρήμα.

Για να γίνει κάτι τέτοιο, σε εκείνους τους αιώνες, οι προϋποθέσεις ήταν από τη μια αύξηση του πληθυσμού και η ολοένα και περισσότερο γειτνίασή του, άρα και η αύξηση των αναγκών που δεν μπορούν πλέον να καλυφθούν με απλή ανταλλαγή προϊόντων που παράγει ο καθένας «μόνος» του και μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του με προϊόντα που παράγει ο «άλλος». Οι ανάγκες αυτές με τη σειρά τους οδήγησαν στην ολόπλευρη ανάπτυξη της παραγωγής και στη δημιουργία αγοράς.

Όλη αυτή η κίνηση αναγκαία οδήγησε στη γέννηση, επέκταση και καθιέρωση των χρηματικών ανταλλαγών, στην καθιέρωση των εμπορευματικών ανταλλαγών.

Το επόμενο ιστορικά αναγκαίο βήμα ήταν η παραγωγή για την αγορά.

Εν προκειμένω, ο άρχοντας που με το χρήμα είχε τη δυνατότητα να αγοράζει αρχικά στρατό, και στο πέρασμα των χρόνων, εργατική δύναμη, προηγείτο στον αγώνα για την απόλυτη εξουσία.

Η «οικονομία», όμως, ήταν μόνο η υλική βάση των μεγάλων αλλαγών που είχαν την αντανάκλασή τους και στις κοινωνικές σχέσεις. Το γεγονός ότι οι Δοθράκι, μια ορδή ιππέων και άγριων πολεμιστών που μιλούσαν μια γλώσσα την οποία καταλάβαιναν μόνον αυτοί και που λόγω μη ανεπτυγμένων υλικών βάσεων οργάνωσής τους είχαν απομονωθεί από τις κοινωνικές σχέσεις με την υπόλοιπη «χώρα», είναι χαρακτηριστικό για τα παραπάνω.

Η θέση της γυναίκας: Οι γυναίκες κατέχουν πρωτεύουσα θέση στο Game of Thrones. Από τις πόρνες – το γυναικείο κορμί ως εμπόρευμα – ως τις αρχόντισσες, από τις μικρές κόρες του άρχοντα Νεντ Σταρκ ως την εκθαμβωτική Ντενέρις Ταργκέριεν, κι αυτές με τη σειρά τους – αν δεν μείνει η ματιά στα τηλεοπτικά «κορμιά» και στο «σεξ» – αποτυπώνουν τις μεταβατικές φάσεις του κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού.
Στις πιο «παλιές» κοινότητες, από τους «βάρβαρους» βόρεια του τείχους, ως την Ντενέρις Ταργκέριεν, εκπροσωπούν τις γυναίκες της παλιάς κοινωνικής οργάνωσης των «γενών», την οργάνωση της εποχής της μητριαρχίας. Γι’ αυτό έχουν γνώμη που την εκφράζουν ακόμη.

Η «βάρβαρη» που ερωτεύθηκε ο Τζον Σνόου, πολεμούσε ισάξια με τους συντρόφους της, της φυλής, η Ντενέρις, όταν αρρώστησε ο τρομερός σύντροφός της Καλ Ντρόγκο δεν θα διστάσει να τον σκοτώσει και να πάρει η ίδια τα ηνία της φυλής των Δοθράκι και να διεκδικήσει το θρόνο.

Στην «πολιτισμένη» χώρα, εκεί όπου με υλική προϋπόθεση το υπερπροϊόν – δηλαδή το προϊόν που είχε παραχθεί πάνω από τις ανάγκες – η κοινωνία είχε περάσει στην ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής με αντανάκλασή της την πατριαρχία, οι γυναίκες έχουν αποσυρθεί από το προσκήνιο.

Η παλιά ισχύς τους, που βασιζόταν όμως σε χαμηλότερο επίπεδο ανάπτυξης συνολικά της κοινωνίας, πάσχιζε να διατηρηθεί μέσω διαφόρων «γυναικείων τεχνασμάτων» που οι χιλιετίες της αλλοτρίωσης στην ταξική κοινωνία έχουν οδηγήσει στο να θεωρούνται «φυσιολογικές».

Η «δουλειά» τους πλέον, ως αρχόντισσες, είναι να γεννούν γιους για να γίνουν βασιλιάδες, ενώ από την άλλη η «σύνδεση» της κοκκινομάλλας πόρνης του «επαγγέλματός» της με τις μετακινήσεις των στρατών που δημιουργούσαν «αγορά», αποτυπώνει λαμπρά το ρόλο της εμπορευματικής οικονομίας στη θέση της γυναίκας.

Ο ρόλος του μύθου: Η σειρά Game of Thrones περιέχει πολλά μυθολογικά στοιχεία, ιδιαίτερα όταν αναφέρεται στους «βάρβαρους». Η αναφορά τέτοιων στοιχείων μπορεί να δίνει τη μορφή «παραμυθιού», όμως δεν είναι σωστό να παραβλέπει κανείς τη σημασία των μύθων ως πρώτη μορφή κοινωνικής συνείδησης, ως πρώτη μορφή συνολικής «εποπτείας» του κόσμου, η οποία βαθμιαία οδήγησε στη δημιουργία πιο ανεπτυγμένων μορφών κοινωνικής συνείδησης, ως τη γέννηση και ανάπτυξη της Φιλοσοφίας.

Πώς «τελειώνει» το Game of Thrones; Αναφέρεται (1) πως ο συγγραφέας του έργου, Τζ. Μάρτιν, δεν έχει καταλήξει ακόμα στο πώς τελειώνει το έργο του, τη συγγραφή του οποίου ξεκίνησε το 1996. Ανεξάρτητα από τη λύση που θα δώσει ο συγγραφέας, η απάντηση έγκειται στο ότι η ίδια η εξέλιξη της κοινωνίας δείχνει το τέλος της σειράς: Ένας συγκεκριμένος κοινωνικοοικονομικός σχηματισμός θα αντικατασταθεί από έναν ανώτερο. Η μόνη δε μέθοδος για να αναγνωστεί αυτή η απάντηση είναι ο ιστορικός υλισμός.

Παραπομπή

1. Περιοδικό «Κ», τεύχος 541 – «Καθημερινή» / 13 Οκτώβρη 2013 – Game of Thrones: Γιατί αρέσει τόσο;

Ενδεικτική βιβλιογραφία

1. Καρλ Μαρξ: Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας («Σύγχρονη Εποχή»)

2. Καρλ Μαρξ – Φρίντριχ Ενγκελς: Η Γερμανική Ιδεολογία – τόμος Α («Gutenberg»)

3. Φρίντριχ Ενγκελς: Η Καταγωγή της Οικογένειας, της Ατομικής Ιδιοκτησίας και του Κράτους («Σύγχρονη Εποχή»)

4. Φρίντριχ Ενγκελς: Ο ρόλος της εργασίας στην εξανθρώπιση του πιθήκου/Διαλεκτική της Φύσης («Σύγχρονη Εποχή»).

Του Γιώργου ΜΗΛΙΩΝΗ*
* Ο Γιώργος Μηλιώνης είναι μέλος του Τμήματος Πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ