Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και ζωγραφική

Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και ζωγραφική. Άλλοι σίγησαν, άλλοι συνεργάστηκαν, άλλοι κυνηγήθηκαν, φυλακίστηκαν και άλλοι στήριξαν τα φασιστικά ναζιστικά καθεστώτα.

Η τέχνη είναι μορφή κοινωνικής συνείδησης, η μορφή υποκειμενικής αντανάκλασης της πραγματικότητας της περιόδου. Γι αυτούς που ύψωσαν ένα μέτρο το μπόι της ανθρωπότητας μέσα από τον καμβά.

«ΟΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ να μένουν αδιάφοροι μπροστά σε μια διαμάχη κατά την οποία διακυβεύονται οι πιο υψηλές αξίες της ανθρωπότητας και του πολιτισμού».

Πικάσο

John Heartfield: Από το 1930-1938, δημιούργησε μια εκπληκτική συλλογή από 240 φωτομοντάζ για το γερμανικό  περιοδικό AIZ (κυκλοφορία περίπου 300.000 έως 500.000 φύλλα)  Αυτά τα εξαιρετικά 240 έργα τέχνης ήταν μια πλήρης περιγραφή της ανόδου του φασισμού τον 20ό αιώνα. Τα έργα του Heartfield εμφανίστηκαν στους δρόμους  του Βερολίνου του Αδόλφου Χίτλερ. Τα «φωτομοντάζ της ναζιστικής περιόδου» είναι ένα επίτευγμα της πολιτικής τέχνης που όμοιο του δεν έχει γίνει ποτέ ξανά.

Joan Miró Head of a Woman (1938)

Το 1938 ο Φασισμός στην Ισπανία παρελαύνει κερδισμένος. Χίτλερ, Μουσολίνι και Φράνκο – γίνονται οι  στυλοβάτες της φασιστικής Ευρώπης. Οι μητέρες-γυναίκες των φασιστών χορεύουν χαρούμενα. Δολοφονημένοι, συλλήψεις και φυλακές για τους αντιφρονούντες. Άλλοι φοβισμένοι θα σωπάσουν ή θα συνεργαστούν με τα φασιστικά καθεστώτα. Αλλά οι μητέρες των φασιστών είναι ικανοποιημένες.  Ο Μιρό της αποτυπώνει στον καμβά. Στόμα καταπιεστικό, αλλά χαμογελάει γενναιόδωρα.. Τα χέρια της συμμετέχουν στο χορό – τα δάχτυλα του αριστερού χεριού της είναι σαν ένα πουλί του τσίρκου, το δεξί χέρι παίζει με τον σκοτεινό ήλιο. Το σαγόνι της, μετά από το πανηγύρι  έχει διογκωθεί. Τα στήθη της είναι γεμάτα χυμούς για τις μελλοντικές γενιές των φασιστών. Οι τρίχες της χορεύουν και παίζουν με τον αέρα. Ο πυκνός ουρανός είναι το ηχηρό υπόβαθρο. Παίζει με τον ήλιο ως φασιστική η Εύα με το εκκολαπτόμενο μήλο.

George Grosz, “Eclipse of the Sun”

O Grosz επικεντρώνεται στο πρόσωπο της εξουσίας. Πάνω αριστερά ο καλοντυμένος αστός  ψιθυρίζει κάτι στο αυτί του στρατηγού. Κάποιοι τον παρομοιάζουν με τον Πάουλ φον Χίντενμπουργκ,  πρόεδρο του Γερμανικού Ράιχ κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Γύρω από το τραπέζι ακέφαλοι πολιτικοί άνθρωποι του αφεντικού/κεφαλαίου.  Το σπαθί με αίμα στο τραπέζι είναι ο εκβιασμός της πολιτικής ελίτ στους οπαδούς της. Μπροστά από τον ηγέτη είναι ένας ταφικός σταυρός ζωγραφισμένος κόκκινο, λευκό και μαύρο, τα χρώματα της πρώην γερμανικής αυτοκρατορικής σημαίας. Στην επάνω αριστερή γωνία υπάρχει το σύμβολο του δολαρίου σε σχήμα ήλιου που συμβολίζει τα χρήματα και την επιθυμία για πλούτο και ανάπτυξη. Ο γάιδαρος στο τραπέζι με τα τυφλά στα μάτια του σημαίνει ότι οι άνθρωποι ακολουθούν τυφλά τον ηγέτη και καθώς ακολουθούν θα πέσουν τελικά. Στην κάτω δεξιά γωνία εμφανίζεται κάποιο είδος φυλακής με κάποιον πίσω από αυτό που αισθάνομαι ότι δείχνει ότι οι άνθρωποι είναι παγιδευμένοι και δεν μπορούν να κάνουν τίποτα για τι συμβαίνει και καθώς οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, ο φτωχοί φτωχότεροι. Αυτός ο πίνακας παρουσιάζει ανισότητα, διαφθορά, την απληστία και την εξουσία.

The pillars of Society, 1926 Georg Grosz

«Οι Στυλοβάτες της κοινωνίας» είναι ένα άλλο σαρκαστικό πορτρέτο των γερμανικών τάξεων της ελίτ που υποστήριξαν τον φασισμό. Όπως και πολλοί από τους πίνακές του αυτής της εποχής, σατιρίζει αυτό που πίστευε ότι ήταν η διεφθαρμένη πολιτική και αστική τάξη της Γερμανίας. Στους «Στυλοβάτες της Κοινωνίας» ο Γκρος σαρκάζει, φτύνει, ξεμπροστιάζει και καταγγέλλει τον κλήρο, τους πολιτικούς την αστική τάξη, το στρατό και τον πατροναρισμένο τύπο. Τους ενώνει ο αγκυλωτός σταυρός και το ξίφος του σε μια πόλη που καίνε μαζί με τους ανθρώπους της.

Πικάσο, Charnel House (1944-45)

Αν η Γκερνίκα του Ισπανικού Εμφύλιου μπορεί να θεωρηθεί ότι σηματοδοτεί τη βίαιη αρχή του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου, το Charnel House σηματοδοτεί το τρομακτικό τέλος του. Ο Πικάσο επηρεασμένος από τη φρίκη του ολοκαυτώματος μέσων των  τις φωτογραφιών των πολεμικών ανταποκριτών και τα άρθρα  της εφημερίδας L’Humanite, σχετικά με τα κρεματόρια του ναζιστικού στρατοπέδου Νατζβάιλερ – Στρούτχοφ (Natzweiler-Struthof) που περιελάμβαναν και την τελευταία φρικιαστική λεπτομέρεια  δεν μπορούσε παρά να τα αποτυπώσει στον καμβά. Τα δεμένα χέρια οι σωροί από πτώματα θυμίζει τις πρώτες φωτογραφίες των στρατοπέδων – και των καταστροφών του πολέμου (1810-20) του Φραγκίσκου Γκόγια, εικόνες ταυτόχρονα μη αποτυπώσιμες και αξέχαστες. Στη ζώνη θανάτου, η σταυροειδής αθωότητα και η αυλαία της σφοδρής πανώλης με τη μαζική θανάτωση και αποσυναρμολόγηση. Η ανώτερη ζώνη είναι λιγότερο τρομακτική, αν και όχι λιγότερο απόκοσμη. Το Charnel House είναι το επιθετικό και αμυντικό όπλο που αναπτύχθηκε: memento mori, (να θυμάσαι ότι είσαι θνητός) κατηγορητήριο, φόρο τιμής στη θυσία, στα ουρλιαχτά και στην απόγνωση.

Το μαύρο το γκρι και το άσπρο χρώμα επιστρέφει στο ύφος της Γκερνίκα για να εκφράσει την φρίκη του πολέμου.

Οι σπόροι για τη φύτευση δεν πρέπει να είναι το έδαφος

Η γερμανίδα γλύπτρια και  χαράκτρια Käthe Kollwitz με τα μνημειώδη και διαχρονικά αντιπολεμικά έργα της, αποτύπωσε με συγκλονιστικό τρόπο τα θύματα της καταπίεσης, του πολέμου, της φτώχιας, και της εκμετάλλευσης.

Σοβιετική Τέχνη

A. Mylnikov. Leningrad, 1941.

I. Evstigneev. The night fight.

V. Safronov. German dead.

«Καμιά φορά τα βράδια, ένα πρόσωπο μας κοιτάει από τα βάθη ενός καθρέφτη. Και η τέχνη πρέπει να ‘ναι σαν και τούτον τον καθρέφτη Που μας αποκαλύπτει το ίδιο μας το πρόσωπο…»

Käthe Kollwitz