Εντουάρ Μανέ: Ο “πατέρας” της μοντέρνας τέχνης
Πραγματικό σκάνδαλο προκάλεσε ο πίνακάς του “Πρόγευμα στη χλόη” (1863), διότι οι αναγεννησιακοί του συνειρμοί δεν έβγαζαν νόημα στους θεατές, οι οποίοι το μόνο που μπορούσαν να διακρίνουν ήταν μια γυμνή γυναίκα εν μέσω ντυμένων αντρών.
Ο Εντουάρ Μανέ γεννήθηκε μια μέρα σαν τη σημερινή το 1832 από παρισινή οικογένεια της ανώτερης μεσοαστικής τάξης, ως γιος υψηλόβαθμου κρατικού αξιωματούχου και μητέρας από διπλωματική οικογένεια. Είχε δυο αδέρφια και μεγάλωσε με οικονομική άνεση σε ένα συντηρητικό περιβάλλον. Μην έχοντας διακριθεί για τις σχολικές του επιδόσεις, ξεκίνησε τα μαθήματα ζωγραφικής στα 13 του χρόνια. Αποτυγχάνοντας στις εξετάσεις της Ναυτικής Ακαδημίας, μπήκε στο εμπορικό ναυτικό ταξιδεύοντας στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 1849, απ’οπου επέστρεψε με σκίτσα και ζωγραφιές του ταξιδιού του, ώστε να πείσει τον σκεπτικιστή πατέρα του για τις φιλοδοξίες του.
Το 1852 ήρθε στη ζωή ο γιος του Λεόν, καρπός του δεσμού του με τη δασκάλα μουσικής του Σουζάν Λεενόφ. Το παιδί παρουσιάστηκε ως νεαρός αδερφός της Σουζάν και βαπτιστήρι του Μανέ για την αποφυγή του σκανδάλου. Τον επόμενο χρόνο, ο ζωγράφος ταξίδεψε στην Ιταλία για να καταλαγιάσουν οι φήμες, αλλά και για να γνωρίσει τη ζωγραφική της χώρας.
Είχε ήδη ξεκινήσει, με τη συγκατάβαση του πατέρα του, τα μαθήματα ζωγραφικής στο στούντιο του Τομά Κουτύρ, ο οποίος αν και ακαδημαϊκός ζωγράφος ο ίδιος, άφηνε τους σπουδαστές του να πειραματίζονται ώστε να διαμορφώσουν το προσωπικό τους ύφος.
Ξεκίνησε το δικό του στούντιο το 1856 χάρη στην οικονομική άνεση που του παρείχε η οικογενειακή του καταγωγή. Πραγματοποίησε επίσης σειρά ταξιδιών στην Ολλανδία, τη Γερμανία, την Αυστρία και την Ιταλία. Σε εκείνη την περίοδο χρονολογούνται αρκετά έργα του, ωστόσο ο πρώτος πίνακας που θεωρείται πως αποτυπώνει το προσωπικό του ύφος ήταν ο “Άνθρωπος που πίνει αψέντι” (1858)
Άνθρωπος που πίνει αψέντι
Τον συνέδεε φιλία με τον “καταραμένο” ποιητή Σαρλ Μπωντλαίρ και τον ριζοσπαστικό ζωγράφο Γκυστάβ Κουρμπέ. Συμμεριζόταν μαζί του την αναγκαιότητα απομάκρυνσης της ζωγραφικής από την ιστορία και τη μυθολογία, με στόχο την απεικόνιση της καθημερινότητας. Έτσι συνάντησε την απόρριψη των έργων του από το Σαλόνι των Παρισίων το 1863, και τη συμπερίληψη του στο λεγόμενο Salon de Refusés.
Πραγματικό σκάνδαλο προκάλεσε ο πίνακάς του “Πρόγευμα στη χλόη” (1863), διότι οι αναγεννησιακοί του συνειρμοί δεν έβγαζαν νόημα στους θεατές, οι οποίοι το μόνο που μπορούσαν να διακρίνουν ήταν μια γυμνή γυναίκα εν μέσω ντυμένων αντρών. Η σκληρή κριτική που δέχτηκε ο Μανέ τον επηρέασε έντονα ψυχολογικά, προκαλώντας του καταθλιπτικό επεισόδιο. Το σκάνδαλο συνεχίστηκε την επόμενη χρονιά, όταν παρουσίασε το 1865 την “Ολυμπία” (που ήταν συνηθισμένο ψευδώνυμο παρισινών εταίρων), ένα μη μυθολογικό γυμνό του αγαπημένου του μοντέλου, της Βικτωρίν Μερά. Ο Μανέ εξομολογούνταν στο Μπωντλαίρ, που επίσης δεν αντιμετώπισε θετικά το έργο, πως “με καταβρέχουν με προσβολές”
Ολυμπία
Το 1862 μετά το θάνατο του πατέρα του παντρεύτηκε τη Σουζάν. Από το 1866 άρχισε να σχηματίζεται αυτό που ο Ζολά απεκάλεσε “ομάδα του Μπατινιόλ”, στην οποία συμμετείχαν καλλιτέχνες όπως ο ίδιος αλλά κυρίως ζωγράφοι, όπως ο Ρενουάρ και ο Μονέ, μαζί με τους οποίος ο Μανέ θα καθιέρωνε αυτό που αργότερα θα ονομαζόταν ιμπρεσιονισμός. Μετά το ταξίδι του στην Ισπανία το 1865, επηρέαστηκε από το έργο των Φρανθίσκο Γκόγια και Ντιέγκο Βελάσκεθ. Όντως δημοκρατικών πεποιθήσεων ο Μανέ άσκησε καλλιτεχνικά κριτική στο Ναπολέοντα Γ’, τότε αυτοκράτορα της Γαλλίας, με τον πίνακά του η “Η εκτέλεση του αυτοκράτορα Μαξιμιλιανού” (1867), κατηγορώντας τη γαλλική κυβέρνηση για το θάνατο του τελευταίου στο Μεξικό. Η δημόσια έκθεση του έργου απαγορεύτηκε αμέσως.
Στη διάρκεια του Γαλλοπρωσικού πολέμου (1870-1), σε αντίθεση με άλλους φίλους και συναδέλφους του, όπως ο Μονέ, που πήγαν στο Λονδίνο για να μη στρατολογηθούν, ο Μανέ μπήκε στην εθνοφρουρά. To Γενάρη του 1871, όταν έπεσε το Παρίσι έφυγε από την πόλη. Εν τη απουσία του οι φίλοι του προσέθεσαν το όνομά του στην ιδρυμένη από τον Κουρμπέ”Ομοσπονδία Καλλιτεχνών” που στήριζε την Παρισινή Κομμούνα, ωστόσο ο ίδιος γύρισε στο Παρίσι λίγες μέρες μετά την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης. Ζωγράφισε δύο έργα με παρόμοιο θέμα και τίτλο “Το οδόφραγμα”, όπου απεικονίζεται σκηνή εκτέλεσης κομμουνάρων από τα στρατεύματα των Βερσαλλιών. Από επιστολές του κατά την περίοδο λίγο πριν την εγκαθίδρυση, αλλά και κατά τη διάρκεια της Κομμούνας, ο Μανέ τηρούσε ίσες αποστάσεις τόσο από την κυβέρνηση του Αδόλφου Θιέρσου, όσο και από τους κομμουνάρους, αντιμετωπίζοντας αμφότερους με περιφρόνηση.
Τα επόμενα χρόνια σημείωσε σημαντική εμπορική επιτυχία, ενώ αρκετά έργα του έγιναν δεκτά στο Σαλόνι των Παρισίων, ωστόσο προκάλεσε ξανά την οργή του τελευταίου με το έργο του “Ζευγάρι σε Αρζεντέιγ” (1874), το οποίο είχε φωτεινά χρώματα και ιμπρεσιονιστική επίδραση. Η αντιπαράθεση με το Σαλόνι συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια, ενώ το 1878 δε διοργάνωσε ούτε καν δική του έκθεση, παρά την επιτυχία που είχαν γνωρίσει τα προηγούμενα χρόνια οι προσωπικές του εκθέσεις. Την ίδια περίοδο του η υγεία του άρχισε να κλονίζεται σοβαρά, κι έτσι έφυγε από το Παρίσι για να αναρρώσει. Στις αρχές του 1880 συμφιλιώθηκε με το Σαλόνι, λαμβάνοντας μάλιστα το μετάλλιο της δεύτερης θέσης, ενώ του απονεμήθηκε η Λεγεών της τιμής το 1881. Στους πίνακες του καταγράφει τις αλλαγές στην παρισινή καθημερινότητα, με επίκεντρο την ανθούσα ζωή στα καφέ και τα μπαρ της πόλης. Ένα από τα δημοφιλέστερα έργα αυτής της θεματολογίας είναι το “Μπαρ στο Φολί Μπερζέρ”. Στο υπόλοιπο της ζωής του συνέχισε να ζωγραφίζει τοπία, νεκρές φύσεις, λουλούδια και γυναικεία πορτρέτα, ακόμα και όταν ήταν κατάκοιτος, πιθανότατα από επιπλοκές σύφιλης. Πέθανε σε ηλικία μόλις 51 ετών, αφήνοντας την περιουσία του στη σύζυγό του, με την παράκληση να την κληροδοτήσει μετά το θανατό της στο γιο τους Λεόν, που πιθανόν δεν έμαθε ποτέ την πραγματική ταυτότητα των γονιών του.
Μπαρ του Φολί Μπερζέρ
Η επιρροή του Μανέ υπήρξε πολύ μεγάλη, χάρη και στις άοκνες προσπάθειες της γυναίκας και των φίλων του να πουλήσουν τα έργα του σε συλλέκτες, να δημοσιεύσουν βιογραφίες και να παραχωρήσουν έργα στο γαλλικό κράτος. Από αρκετούς κριτικούς θεωρείται πατέρας της μοντέρνας τέχνης, για την απελευθέρωση που επέφερε τόσο στην ζωγραφική τεχνική, όσο και στην επιλογή θεματολογίας. Σήμερα πίνακες του βρίσκονται στα σημαντικότερα μουσεία και γκαλερί ανά την υφήλιο.
