Γιώργης Βαρλάμος – Οι ξεχασμένες μυρωδιές των ξυσμένων μολυβιών

Ο Γιώργης Βαρλάμος γεννήθηκε το 1922 στην Πάρο. Σπούδασε ζωγραφική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών με δάσκαλους τους Ο. Αργυρό και Κ. Παρθένη και χαρακτική (1942 – 1947) με δάσκαλο τον Γιάννη Κεφαλληνό. Συνέχισε, με τη βοήθεια υποτροφίας, τις σπουδές του στο Παρίσι, στην Ecole des Beaux-Arts ζωγραφική και στο College Technique Estienne χαρακτική, όπου και ειδικεύτηκε στην τέχνη του βιβλίου και ιδιαίτερα στη χάραξη γραμματοσήμων.

Τα χρόνια της Κατοχής, ως σπουδαστής της Καλών Τεχνών, οργανώθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και ανέπτυξε αντιστασιακή δράση. Ήταν ένας από τους δεκάδες νεαρούς καλλιτέχνες, σπουδαστές της Σχολής που συγκρότησαν το καλλιτεχνικό συνεργείο της ΕΠΟΝ.

«Τ’ αγριολούλουδα του Βαρλάμου»

Είχε τη μεγάλη τύχη να είναι ένας από τους εκλεκτότερους μαθητές του χαράκτη Γιάννη Κεφαλληνού. Ο Κεφαλληνός επέλεξε ο ίδιος, ως συνεργάτες, τους «μαθητές» του στο Εργαστήρι Χαρακτικής της Σχολής, τους Λουίζα Μοντεσάντου, Γιώργη Βαρλάμο και Νίκο Δαμιανάκη. Εργάστηκαν συλλογικά για τρία χρόνια και δημιούργησαν ένα μοναδικό έργο, μέγιστης εικαστικής αξίας. Πραγματοποίησαν μια πιστή χαρακτική αποτύπωση δέκα λευκών ληκύθων του 5ου π.Χ. αιώνα από την Αττική και δημιούργησαν το λεύκωμα «Δέκα Λευκαί Αττικαί Λήκυθοι», που κυκλοφόρησε σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων.

Ο Γιώργης Βαρλάμος αγάπησε και μελέτησε όσο κανείς τη φύση και τους νόμους της τυπογραφίας και του βιβλίου. Διακρίθηκε διεθνώς για την επιμέλεια βιβλίων και λευκωμάτων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Διεθνή Διαγωνισμό της Λειψίας, όπου διακρίθηκε για την επιμέλεια βιβλίου με ποίηση του Νερούδα. Σημαντικό εκδοτικό γεγονός υπήρξε η πολυτελής τρίτομη έκδοση των τραγωδιών του Σοφοκλή (Παρίσι, 1973), εικονογραφημένη από τον ίδιο με 48 ακουαρέλες. Επιμελήθηκε, εικονογράφησε και σχεδίασε πληθώρα εξώφυλλων πολλών βιβλίων, με πολλά ένθετα χαρακτικά του.

Συνεργάστηκε με πρωτοπόρους καλλιτέχνες και διανοητές. Εικονογράφησε με τη χαρακτική του μεγάλους ποιητές και λογοτέχνες. Ελαβε μέρος και βραβεύτηκε σε διεθνείς εκθέσεις (Μόσχα, Βελιγράδι, Λειψία, Παρίσι, Λουγκάνο κ.α.), ενώ για το σύνολο του έργου του τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών το 1995.

Υπηρέτησε με πάθος τη χαρακτική, γιατί τη θεωρούσε «δημοκρατική τέχνη», που με αυτήν το έργο τέχνης μπορεί να είναι προσιτό στους εργαζόμενους, να είναι πάντα πρωτότυπο χωρίς να είναι μοναδικό.

Γιώργης Βαρλάμος – Οι ξεχασμένες μυρωδιές των ξυσμένων μολυβιών

Οι ξεχασμένες μυρωδιές των ξυσμένων μολυβιών

Θυμάμαι πάντα με πολλή αγάπη και σεβασμό τον Δάσκαλο. Τον βλέπω μπροστά μου σε κάθε τι που σχεδιάζω και, ιδίως, στον τρόπο που παρατηρώ τον κόσμο γύρω μου. Ακόμα και στις ξεχασμένες μυρωδιές των ξυσμένων μολυβιών και στην ανάμνηση των χεριών, των γεμάτων μουτζούρες από υδροχρώματα και σινική μελάνη. Τον βλέπω ακόμα και στο πλαστικό μπουκαλάκι με την απλή κόλλα που είναι το βασικό υλικό στη δουλειά μας. Τουλάχιστον ήταν, πριν όλα τα πράγματα που είχαν ιδιαίτερη αφή, αισθητική και μυρωδιά για έναν καλλιτέχνη, να έχουν πια αντικατασταθεί από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές με την πληθώρα των δυνατοτήτων και τον σιωπηλά επερχόμενο θάνατο της αυθεντικής δημιουργικότητας.

Θυμάμαι, μου είχε πει τότε, αντί να χρησιμοποιώ αυτές τις κόλλες στικ που πουλάνε πανάκριβα στα χαρτοπωλεία, να πάρω από ένα φαρμακείο ένα πλαστικό απλό μπουκαλάκι με στόμιο και βιδωτό καπάκι και να το γεμίσω με κόλλα βιβλιοδεσίας η οποία είναι χημικά ασύμβατη με το πλαστικό του μπουκαλιού και άρα δεν κολλάει το καπάκι του όταν το βιδώνεις. Και βέβαια, αφού βιδώνεται τόσο καλά, η κόλλα κρατά για πάρα πολύν καιρό χωρίς να ξεραίνεται και μπορείς να στάξεις όποτε και όσο θέλεις από το στόμιο.

Δεν κάνω πια μακέτες με χαρτί. Τις κάνω με τον υπολογιστή. Αλλά το μπουκαλάκι το έχω πάντα δίπλα μου έστω κι αν το χρησιμοποιω σπάνια πια. Παρ’ ότι «παλιομοδίτικο», παραμένει λειτουργικό και δεν το αποχωρίζομαι. Οι κόλλες στικ στην αποθήκη μου έχουν, με τα χρόνια, ξεραθεί όλες. Το μπουκαλάκι κρατάει ακόμα. Είναι ένα κομμάτι του Δασκάλου. Όπως ήταν και οι θήκες για διαφόρων ειδών χρωματιστά μολύβια, που έκανε κολλώντας μεταξύ τους άχρηστα ρολλά από χαρτιά υγείας.

Θυμάμαι ότι κάθε φορά που έμπαινα στον χώρο του, με εκείνη την χαρακτηριστική τάξη στην τοποθέτηση των εργαλείων του για τη ζωγραφική ή την χαρακτική, τα αμέτρητα βιβλία, τα «δικά του» ζωγραφισμένα λουλουδάκια σε μισοτελειωμένους πίνακες, την μυρωδιά από ξυσμένο ξύλο, ακρυλικές μπογιές και υδροχρώματα, ένοιωθα πως ήταν ίσως ο τελευταίος άνθρωπος στη γη που ήξερε πώς να χρησιμοποιεί τα υλικά του κόσμου με σεβασμό. Κάθε κομματάκι χαρτί, όσο κι αν ήταν μικρό, είχε αξία. Είτε ήταν στοιβαγμένο κάπου περιμένοντας την χρήση του, είτε ήταν επικολλημένο σε κάποιο σχέδιο που ήθελε, τοπικά, να διορθώσει.

Και το ράδιο πάντα ανοιχτό και σιγανό, στο Τρίτο πρόγραμμα.

Ο Δάσκαλος έφυγε, και μαζί του πήρε μια ολόκληρη εποχή της Τέχνης. Μιας Τέχνης που σήμερα πνίγεται σπό τον πληθωρικό, απαίδευτο και απροβλημάτιστο βομβαρδισμό κενών μηνυμάτων. Χωρίς κάποιο, οποιοδήποτε νόημα. «Κύμβαλα αλαλάζοντα»…

Αθήνα 7-10-2017

Μάγια Στουρνάρα
Πηγή: andronianoi.gr

Η κομμουνιστική ιδεολογία ενέπνευσε στον Βαρλάμο την αγάπη για τον άνθρωπο και τη φύση. Η συνεπής πολιτική θέση και στάση του του κόστισαν την απόρριψη των αιτήσεών του για εκλογή του ως καθηγητή Χαρακτικής στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, επί τρεις μάλιστα φορές.

Ο Γιώργης Βαρλάμος αφιέρωσε όλη τη ζωή και την τέχνη του στον αγώνα για να γίνει ο κόσμος καλύτερος. Με το έργο του βρέθηκε στο πλευρό των αδικημένων και καταπιεσμένων σε κάθε κρίσιμη στιγμή της ταξικής πάλης: Για τα δεινά του λαού μας, αλλά και για τον αγώνα του για τις μεγάλες αξίες, το δίκιο και την ομορφιά, με έργα του ενάντια στο φασισμό, ενάντια στον πόλεμο, για την ειρήνη. Εργάστηκε για την «έξοδο» της Τέχνης από τα σαλόνια και με την ακούραστη δουλειά του πάλεψε για τη συμπόρευση της Τέχνης με τις ανάγκες, τα δικαιώματα, τους κοινωνικούς και απελευθερωτικούς αγώνες του λαού.

«Τ’ αγριολούλουδα του Βαρλάμου»

Συμμετείχε με άλλους καλλιτέχνες στους αγώνες για την επαγγελματική κατοχύρωση των καλλιτεχνών, έδωσε συλλογικές μάχες για το δυνάμωμα του μαζικού πολιτιστικού κινήματος, ήταν παρών με το έργο του ως καλλιτέχνης στις μεγάλες στιγμές του εργατικού – λαϊκού κινήματος.

Το 1973, η δικτατορία αποφάσισε να χρηματοδοτήσει με μηνιαίο μισθό 100 καλλιτέχνες για να οικοδομήσει πολιτιστικό προφίλ. Ο Γιώργης Βαρλάμος ήταν ένας από αυτούς που αρνήθηκαν αυτήν τη χρηματοδότηση.

Ηταν υποψήφιος βουλευτής Επικρατείας του ΚΚΕ, σε πολλές εκλογικές μάχες. Οι αφίσες του, όποτε το κίνημα το ζητούσε, αποτελούν σημαντικές παρακαταθήκες, με κορύφωση την αφίσα του ΚΚΕ το 1981, κατά της ένταξης της χώρας μας στην (τότε) ΕΟΚ, αφίσα που αποκάλυπτε, με τον πιο απλό και ευρηματικό τρόπο, το «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο».

Για πολλά χρόνια, από το 1991 έως το τέλος της ζωής του, βοήθησε στην καλλιτεχνική επιμέλεια των βιβλίων του εκδοτικού οίκου του ΚΚΕ, της «Σύγχρονης Εποχής».

Λίγο πριν «φύγει» από τη ζωή, ο Γιώργης Βαρλάμος άφησε στο Κομμουνιστικό Κόμμα παρακαταθήκη το έργο του και την επιθυμία του να μαθαίνουν οι νέοι καλλιτέχνες από αυτό, γράφοντας με το χέρι του:

«Με τον τρόπο αυτό επιθυμώ να στηρίξω το κόμμα μου, του οποίου είμαι μέλος σχεδόν 70 χρόνια, στο δύσκολο και ηρωικό αγώνα που δίνει για την υπεράσπιση των συμφερόντων του λαού, για την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Το ΚΚΕ εκπροσωπεί και ενσαρκώνει τη φιλοσοφία και κοσμοθεωρία που και ο ίδιος επέλεξα να στηρίξω και να υπηρετήσω με όλες μου τις δυνάμεις και με τον τρόπο ζωής μου μέσα από τη συλλογική δράση. Ετσι θεωρώ ότι ολοκληρώνω κι εγώ την προσφορά μου στο μεγάλο και δίκαιο αγώνα για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης και όλου του εργαζόμενου λαού από τα δεσμά της ταξικής σκλαβιάς, αγώνα που με διήγειρε και με συνεπήρε από τα νεανικά μου χρόνια και εξακολουθεί να φλογίζει την καρδιά μου μέχρι και σήμερα».

(Τα στοιχεία για τη ζωή και το έργο του, από τον Ριζοσπάστη)

«Τ’ αγριολούλουδα του Βαρλάμου»

«Τ’ αγριολούλουδα του Βαρλάμου»

Η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ στο πλαίσιο των 100 χρόνων του Κόμματος, τιμώντας το μεγάλο κομμουνιστή ζωγράφο – χαράκτη, Γιώργη Βαρλάμο (1922-2013), που έφυγε από τη ζωή κληροδοτώντας με τη χειρόγραφη δημόσια διαθήκη του στο ΚΚΕ το εργαστήριό του και το έργο του, οργανώνει από τις 15 Δεκέμβρη 2017 έως τις 11 Μάρτη 2018 έκθεση στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο στην Αθήνα με θέμα «Τ’ αγριολούλουδα του Βαρλάμου».

Ο κορμός της έκθεσης θα είναι τα αγριολούλουδα, που τόσο αγάπησε και τα προσέφερε με την τέχνη του στο κοινό. Πρόκειται για σχέδια (μελέτες), ακρυλικά σε καμβά, ακουαρέλες και χαρακτικά. Στην έκθεση, με αφορμή τα 50 χρόνια από την 21η Απριλίου 1967, θα παρουσιαστούν επίσης μερικά σχέδια του καλλιτέχνη από την περίοδο της δικτατορίας, καθώς και κάποια έργα του με θέμα τα Μετέωρα. Οι επισκέπτες ακόμα θα μπορούν να δουν σε προθήκες τα εργαλεία του, μήτρες ξυλογραφίας, μελέτες και σημειώσεις του.

Η έκθεση θα λειτουργεί Τρίτη – Κυριακή, από τις 9.00 έως τις 16.00.