«Ο Τάσσος είναι καταπληκτικός…Αλλά τι να το κάνεις; Είναι κομμουνιστής»

Στις 13 του Οκτώβρη 1985 έφυγε από τη ζωή ο κομμουνιστής σπουδαίος χαράκτης Τάσσος (Αναστάσιος Αλεβίζος). Είχε γεννηθεί το 1914 στη Λευκοχώρα Μεσσηνίας.

«Χαράκτης του αγώνα και της ελπίδας για ένα καλύτερο αύριο»,  πάντα κοντά στο λαό, πρωτοπόρος στους λαϊκούς αγώνες, με τα έργα του αποτύπωσε το μόχθο των αγροτών, τον αγώνα των εργατών, το μεγάλο αντιφασιστικό αγώνα του λαού μας, τον αντιδικτατορικό αγώνα και τον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου, δημιουργώντας Τέχνη υψηλής ποιότητας για όλους και όχι για τους λίγους.

Ο χαράκτης Α. Τάσσος στο εργαστήρι του

Με αφορμή την επέτειο μεταφέρουμε κείμενο-αφιέρωμα της Αριστούλας Ελληνούδη, που δημοσιεύτηκε στον Ριζοσπάστη, στις 23 του Μάρτη 2014, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου δημιουργού και αγωνιστή.

Α. Τάσσος: Εικονοπλάστης – υμνητής αγώνων, πόθων και παθών του λαού
Ένας αιώνας από τη γέννηση του κορυφαίου χαράκτη
της Αριστούλας Ελληνούδη

Έναν αιώνα πριν, το 1914, στις 25 Μάρτη, στη Λευκοχώρα της Μεσσηνίας, ο Αντώνης Αλεβίζος (γόνος οπλαρχηγών αγωνιστών του ’21) και η Σταυρούλα Πετρουλιά, αποκτούν ένα αγόρι, που έμελλε να γίνει όλα όσα σημαίνει το επίθετο «εθνικός» δημιουργός. Αναστάσιος, το όνομα του παιδιού.

Φτωχοαγρότες οι γονείς του, δεν διανοούνταν καν ότι ο Τάσσος τους θα γίνει καλλιτέχνης και ότι δεκαεννιά χρόνια αργότερα, εμπνευσμένος από την 25η Μαρτίου του 1821 θα εικονογραφούσε το παράνομο, κοινό λεύκωμα του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, «Από τους αγώνες του ελληνικού λαού», που κυκλοφόρησε στις 25 Μάρτη του 1943, παράλληλα με τη Διακήρυξη – Κάλεσμα της ΚΕ του ΕΑΜ για παλλαϊκή συμμετοχή στη μεγάλη διαδήλωση που έγινε την ίδια μέρα στην Αθήνα, ενάντια στην τριπλή φασιστική κατοχή. Δεν φαντάζονταν οι γονείς ότι ο γιος τους θα δημιουργούσε ένα τεράστιας αξίας, πολύτιμο για το λαό, τον τόπο και το σύγχρονο πολιτισμό μας εικαστικό έργο. Οτι θα γινόταν αυτό που πολλά χρόνια αργότερα, σχολίαζε ένας αντίθετος ιδεολογικά συγχωριανός και συμμαθητής του: «Ο Τάσσος είναι καταπληκτικός. Χαράζει παραστάσεις πάνω σε ξύλο από ελιά και τις τυπώνει. Αλλά τι να το κάνεις; Είναι κομμουνιστής».

«Ο τρελός». Γι’ αυτό το συμβολικό έργο του συνελήφθη από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στου Αβέρωφ, ο χαράκτης Τάσσος

Καθώς μεθαύριο συμπληρώνεται ένας αιώνας από τη γέννηση (25/3/1014) του μέγιστου Ελληνα χαράκτη – ζωγράφου Τάσσου Αλεβίζου, γνωστού ως «Α. Τάσσος » (ψευδώνυμο με το οποίο υπέγραψε ένα σπουδαστικό σχέδιό του), που ανέβηκε στο «βάθρο» των αθανάτων δημιουργών του 20ού αιώνα, στις 13 Οκτώβρη του 1983, ο «Ριζοσπάστης» θεωρεί «χρέος» του να αποτίσει αυτόν τον ελάχιστο φόρο τιμής στη μνήμη και την αγωνιστική, εικαστική και ευρύτερα πολιτιστική προσφορά του. Προσφορά μοναδική και ανεκτίμητη, που ομοψυχούσε κι έκφραζε τα δίκια, τους πόθους, τα οράματα, τους αγώνες και τα πάθη του λαού μας. Γιατί, όπως ο ίδιος έλεγε: «Το χέρι το δικό μου ξεκινάει από την καρδιά».

Το 1919 η οικογένεια Αλεβίζου έρχεται στην Αθήνα. Κατοικεί στο αραιοκατοικημένο Δουργούτι, που το 1922 «πλημμυρίζει» από τη βασανισμένη μικρασιατική προσφυγιά. Η δυστυχία, ο πόνος, η βιοπάλη και η αξιοπρέπεια των ξεριζωμένων προσφύγων σημάδεψαν τον μικρό Τάσο Αλεβίζο, που παιδάκι ακόμα αποφάσισε: «Θα γίνω ζωγράφος». Μόνον ο καθηγητής του στο Σχολαρχείο, κατόπιν ιστορικός του νεοελληνικού θεάτρου, Γιάννης Σιδέρης, υποστήριξε την έφεσή του στη ζωγραφική.

Ενταξη στην πρωτοπορία

Μαθητής ακόμα δραστηριοποιείται στην Εργατική Λέσχη Δουργουτίου. Παραμονές της Πρωτομαγιάς του 1930, ο Τάσσος συλλαμβάνεται από την αστυνομία «προληπτικά», μαζί με άλλους απεργούς. Μετά από μιάμιση μέρα παραδίδεται στον πατέρα του, με τη σύσταση να συμμορφωθεί. «Και συμμορφώθηκα. Την άλλη μέρα κιόλας έγινα μέλος της ΟΚΝΕ…», θυμόταν ο Τάσσος . Τελειώνοντας το Γυμνάσιο, κόντρα στον πατέρα του, δίνει εξετάσεις και εισάγεται στη Σχολή Καλών Τεχνών. Μαθαίνει ζωγραφική από τον Παρθένη και χαρακτική από τον μαρξιστή και αισθητικά ριζοσπαστικό Γιώργο Κεφαλληνό, ο οποίος, με μια μικρή ομάδα σπουδαστών του, οδήγησε σε μεγάλη άνθιση τη χαρακτική στα χρόνια 1935 – 1960. Από «ταπεινή» τεχνική την ανέδειξε σε υψηλή τέχνη.

Η απελευθέρωση της Αθήνας

Πριν τελειώσει τις σπουδές του, το Μάρτη του 1936, ο Α. Τάσσος παρουσιάζει στο βιβλιοπωλείο «Ελευθερουδάκη» την πρώτη του ατομική έκθεση που εντυπωσιάζει, γιατί η «γλώσσα» των έργων του «κοινωνούσε» τους ανθρώπους με το καλό και το ωραίο. Την ίδια χρονιά η έκθεση αυτή παρουσιάζεται στην Πράγα και στο Κόζιτσε.

Επιβάλλεται το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Κινδυνεύοντας από τη μεταξική δικτατορία, λόγω της πολιτικής και καλλιτεχνικής του δράσης, ο Α. Τάσσος φεύγει στο εξωτερικό. Για δύο χρόνια σπουδάζει στο Παρίσι, στη Ρώμη και τη Φλωρεντία. Στο εξωτερικό αποκτά ευρεία εικαστική γνώση, αλλά επηρεάζεται από τις πιο προοδευτικές αισθητικές τάσεις της χαρακτικής, όπως των Κ. Κόλβιτς, Ε. Μουνκ και των Γερμανών εξπρεσιονιστών. Το 1938 επιστρέφει στην Αθήνα και παρουσιάζει 6 μεγάλου μεγέθους ξυλογραφίες στην Πανελλήνια Εκθεση Κλασικών Τεχνών. Αποσπά το Α’ Βραβείο Χαρακτικής, αλλά και συλλαμβάνεται από τη μεταξική δικτατορία, που τον «περιποιείται» δεόντως…

Ο Τάσσος «πάλεψε» για να κατακτήσει τα σπουδαία στοιχεία της τέχνης του. Από τα πρώτα του έργα («Λιμενεργάτες», «Λαϊκά Συσσίτια», «Καμιόνια», «Χειμώνας», κ.ά.), μέχρι τα κατοχικά, είναι εμφανής η αναζήτησή του για μια φόρμα που να έχει αφομοιώσει τα σημαντικότερα στοιχεία μεγάλων χαρακτών, Ελλήνων και ξένων (λ.χ. Γαλάτη, Μουνκ, Κόλβιτς κ.ά.).

Η καλλιέργεια του καπνού

Το 1940 ο καλλιτέχνης εκθέτει νέα έργα του και αποσπά το Α’ Κρατικό Βραβείο Χαρακτικής. Κηρύσσεται ο ελληνοαλβανικός πόλεμος. Επιστρατεύεται. Ταλαιπωρείται εξαιτίας της ιδεολογίας του. Κι όμως, με το αίσθημα ευθύνης που πάντα τον διέκρινε, πάει στο επιστρατευμένο, από τη δικτατορία, εργαστήρι του Κεφαλληνού και φιλοτεχνεί αφίσες για την ενίσχυση του αγώνα στο Αλβανικό Μέτωπο. Μια μέρα ο Μεταξάς επισκέπτεται το εργαστήρι για να διαλέξει αφίσες για την ενίσχυση του Μετώπου. Διαλέγει και μία αφίσα του Α. Τάσσου , που εικόνιζε έναν τσολιά, με τεντωμένο το δείχτη του χεριού, να ρωτά: «Εσύ τι έδωσες;». Λίγους μήνες μετά πέθανε ο δικτάτορας. Η αφίσα αυτή βρέθηκε στον τάφο του δικτάτορα… σαν να τον ρωτούσε: «Εσύ τι έδωσες;». Η Ασφάλεια, μην ξέροντας ποιος έβαλε την αφίσα στον τάφο του Μεταξά, ξαναπεριποιήθηκε… τον Α. Τάσσο.

«Πρωτεργάτης» του ΕΑΜ Εικαστικών

Τον Απρίλη του 1941, εισβάλλουν στην Ελλάδα γερμανικά στρατεύματα. Αρχίζει ο εφιάλτης της ναζιστικής κατοχής. Ενάντιά της, το Σεπτέμβρη του 1941, με πρωτεργάτη το ΚΚΕ, ιδρύεται το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ). Ο κομμουνιστής Α. Τάσσος , πρωτοστατεί στη συγκρότηση του ΕΑΜ Καλλιτεχνών, που είχε και εικαστικό τμήμα και ορίζεται πρώτος γραμματέας του. «Πρωταγωνιστεί» στη συγκρότηση της ομάδας των εικαστικών – επίλεκτων μαθητών του Γ. Κεφαλληνού – οι οποίοι υπηρέτησαν με την τέχνη τους την προβολή, ανάδειξη και ανάπτυξη του απελευθερωτικού αγώνα όλων των οργανώσεων του ΕΑΜ: ΕΛΑΣ, ΕΛΑΝ, ΕΠΟΝ, Εθνική Αλληλεγγύη, κ.α. Οι Α. Τάσσος , Β. Κατράκη, Κ. Γραμματόπουλος, Λ. Μαγγιώρου, Γ. Γουναρόπουλος, Φ. Ζαχαρίου, Αγ. Αστεριάδης, Γ. Σικελιώτης, Σπ. Βασιλείου, Χρ. Δαγκλής και πολλοί άλλοι γνωστοί ζωγράφοι και χαράκτες υμνούν τον -επικών διαστάσεων- πανελλαδικό απελευθερωτικό αγώνα και τα κοινωνικά οράματα της Εθνικής Αντίστασης.

Μνήμη Γιώργου Σεφέρη

Αμέτρητα – δυσεύρετα ή χαμένα – μικρών και μεγάλων διαστάσεων χαρακτικά, τοιχογραφίες και πανό φιλοτέχνησε ο Α. Τάσσος σ’ αυτά τα χρόνια, για λογαριασμό του ΕΑΜ. Αταλάντευτος κομμουνιστής, ακούραστος εργάτης της Τέχνης, με την καθοδήγηση της μαρτυρικής ηρωίδας Ηλέκτρας Αποστόλου φιλοτεχνούσε ακατάπαυστα χαρακτικά για τις ΕΑΜογενείς οργανώσεις και τη Διαφωτιστική Επιτροπή του ΚΚΕ.

Το 1944 το ΕΑΜ εικαστικών καλλιτεχνών αποφασίζει να συμμετάσχει στην Πανελλήνια Εκθεση, παρότι η διοργάνωσή της εποπτευόταν από τους κατακτητές. Μια μορφή αντίστασης ήταν η συμμετοχή των ΕΑΜιτών στην έκθεση. Οι Γερμανοί οργίστηκαν με τα έργα τους. Εβαλαν λουκέτο στην έκθεση, συνέλαβαν και κράτησαν για 40 μέρες στις φυλακές Αβέρωφ τους Τάσσο , Κεφαλληνό, Κορογιαννάκη και Κανά, οι οποίοι απελευθερώθηκαν χάρη στις έντονες διαμαρτυρίες του εικαστικού κλάδου, του οποίου η μοναδική οργανωτική συγκρότηση, τότε, ήταν το ΕΑΜ Καλλιτεχνών.

Τόσο γερά ριζωμένο ήταν το ΕΑΜ Εικαστικών, που ο βασικός πυρήνας των μελών του έδρασε και μετά την απελευθέρωση, συμβάλλοντας στην εικονογράφηση του βιβλίου της Μέλπως Αξιώτη «Αθήνα», που εκδόθηκε το 1945.

Ο Α. Τάσσος συνεχίζοντας την ΕΑΜική πολιτιστική παράδοση, το 1950, κόντρα σε μύριες δυσκολίες και προβλήματα, ιδρύει την ομάδα «Στάθμη». Η ομάδα με εκθέσεις, κυρίως στην επαρχία, προσπαθεί να αναζωογονήσει τις «τραυματισμένες» στα χρόνια του εμφυλίου σχέσεις της Τέχνης με το λαό.

Μεσημέρι

Μεγαλουργός της νεοελληνικής χαρακτικής

Στις επόμενες τρεις δεκαετίες ο Α. Τάσσος , κατέχοντας πλέρια όλες τις τεχνικές της χαρακτικής, με το θαυματουργό χέρι του οδηγημένο από την καρδιά του, μεγαλουργεί, με πληθώρα μικρών, μεσαίων και μνημειακών διαστάσεων έργα. Παντοτινή «πηγή» έμπνευσής του, οι μόχθοι, οι πόθοι, οι καημοί των «ταπεινών και καταφρονεμένων» ανθρώπων του τόπου μας και οι ήρωες – μάρτυρες του αγωνιστή λαού.

Στη διάρκεια της φασιστικής χούντας, αυτοεξόριστος, κατά κάποιον τρόπο, στο σπίτι – εργαστήρι του στο Πεταλίδι Μεσσηνίας, «ξαναγυρνά» στα χρόνια των απελευθερωτικών αγώνων. Σε σκληρά κομμάτια ξύλου – από σφενδάμι και κελεμπέκι (ξύλα που συνήθως χρησιμοποιούσε) χαράζει μορφές και σύνολα από τα βιώματά του – ιστορικά βιώματα του λαού. Η Εθνική Αντίσταση, το Πολυτεχνείο, ο ηρωικός λαός του Βιετνάμ, η μαρτυρική Κύπρος συναντιούνται και κυριεύουν θεματικά τη δουλειά του αυτών των χρόνων. Αγιες μαρτυρικές μορφές και μνήμες αρχαγγέλων με πολυβόλα, ζωσμένων με τα φυσεκλίκια του ΕΛΑΣίτη αντάρτη χαραγμένες λες όχι από το χέρι του αλλά από την ψυχή του, με το απαράμιλλο δωρικό κάλλος τους, την εσωτερική τους δύναμη και την αρμονία της φόρμας τους μετουσιώνουν τα «οράματα και θάματα» του λαού και ως άγρυπνοι κι ανίκητοι «φρουροί» τους. Τα «πλάσματα» του Α. Τάσσου έρχονται από το «σκοτάδι» στο «φως». Από το θάνατο στην αθανασία. «Πλάσματα» γήινα και ταυτόχρονα «μυθικά». Μορφές – σύμβολα που μνημειώνουν τους ιερότερους αγώνες του λαού μας, ακόμα κι αν οι διαστάσεις τους είναι λίγα εκατοστά.

Σύνθεση

Η προσφορά του Α. Τάσσου δεν τελειώνει με την Τέχνη του. Συνεχίζεται με την ακάματη προσπάθειά του για την ίδρυση ενός νέου, μαζικού, ρωμαλέου, διεκδικητικού προοδευτικού πολιτιστικού κινήματος. Από το 1977 μέχρι το θάνατό του, σαν πρόεδρος της Πανελλήνιας Πολιτιστικής Κίνησης, το «νέο αγωνιστικό ταμπούρι του», όπως έλεγε, ονειρευόταν την αναβίωση της πολιτιστικής άνθισης που συνόδευσε τον απελευθερωτικό αγώνα του ΕΑΜ. Υπήρξε υποδειγματικός καθοδηγητής, μαχητικός διεκδικητής και καθημερινός «εργάτης» του εγχειρήματος της ΠΠΚ, ώστε να απλωθεί και στα πιο απομακρυσμένα χωριά.

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να καταμετρηθεί το εικαστικό έργο του Α. Τάσσου . Περισσότερα από 100 βιβλία έχουν εικονογραφηθεί από το μαστορικό χέρι του. Πάνω από 120 ελληνικά γραμματόσημα φιλοτέχνησε, αποσπώντας βραβεία και διακρίσεις για 90 απ’ αυτά. Χάραξε ουκ ολίγα μετάλλια. Εργο του οι αγιογραφίες στο ναό Αγίας Βαρβάρας στο Δαφνί. Εργο του και οι μελέτες για τα σύμβολα και τις γραφές των λαών. Εργο του και οι τέσσερις μεγάλων διαστάσεων ξυλογραφίες που κοσμούν το ισόγειο του δημαρχείου Βόλου. Εργο του – προσφορά του στο Κόμμα – και το τεράστιο ψηφιδωτό που κοσμεί το φουαγιέ της κτιριακής έδρας της ΚΕ του ΚΚΕ, στον Περισσό.

Τάσσος (Αναστάσιος Αλεβίζος) 1914-1985

Ο Α. Τάσσος ανήκει στη χορεία των κορυφαίων δημιουργών. Εκείνων που περνούν στην «αθανασία» χάρη στο διαχρονικής αξίας και ομορφιάς έργο τους. Το έργο του Α. Τάσσου , με τη μορφή και το περιεχόμενό του, έγινε εκφραστής των πιο μεγάλων και ηρωικών αγώνων και ονείρων του λαού μας στον 20ό αιώνα. Αγώνων και ονείρων που παραμένουν μέγιστη «κληρονομιά» του λαού και για τον 21ο αιώνα.