O Τζον Χάρτφιλντ και ο “κηπουρός” Χίτλερ

«Θα κάνουμε κομμάτια τον κόσμο! Σήμερα μας ανήκει η Γερμανία, αύριο θα κατακτήσουμε τη Γη ολόκληρη»

Απόσπασμα από τον Ύμνο της Hitlerjugend (Χιτλερική Νεολαία).

Deutsche Eicheln 1933 (Γερμανική βαλανιδιά 1933)

Σε αυτή τη σύνθετη πολιτική τέχνη του Τζων Χάρτφιλντ (John Heartfield) εναντίον του Χίτλερ, ο ιδρυτής του φωτομοντάζ παρουσιάζει  το πρόσωπο Αδόλφου Χίτλερ παραμορφωμένο (μεγάλο κεφάλι) ως κηπουρού που ποτίζει μια βαλανιδιά ή δρυ. Η δρυς και τα φύλλα της είναι παραδοσιακά γερμανικά εθνικά σύμβολα που συνδέονται με την μακροβιότητα, τον πατριωτισμό και τη στρατιωτική ανδρεία από την εποχή των Γερμανικών φυλών.  Στην εποχή του γερμανικού Ράιχ, τα φύλλα της  εμφανίζονται  σε ναζιστικά  παράσημα , σε ναζιστικές στολές, των SS, στον Σιδερένιο σταυρό, στον Σταυρό πολεμικής ανδραγαθίας κ.α. Η  117η γερμανική Μεραρχία Κυνηγών (καταδρομών) που  ευθύνεται για το ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων ανήκε στις μεραρχίες  την  ομάδας  της δρυός.

Οι «βελανιδιές» του Χίτλερ,  «Χιτλερική Νεολαία» (Hitler Jugend/ HJ αποκλειστικά ανδρικές), στην αρχή αυξάνονταν με διάφορους τρόπους. Σε μεγάλο βαθμό τα μέλη των νεανικών οργανώσεων προσχώρησαν με τις ευλογίες της εκκλησίας ( κυρίως ευαγγελιστές) καθώς επίσης και απολιτίκ όπως και «ομοσπονδιακές» νεολαίες που αναζητούσαν την επαγγελματική αποκατάσταση όπως και τη «γοητεία» του εθνικισμού και του μιλιταρισμού. Αμέσως μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους ναζί, οι άλλες νεολαίες διαλύονται υποχρεωτικά και βίαια, θεσπίζεται με νόμο ότι η γερμανική νεολαία θα διαπαιδαγωγείται αποκλειστικά από τη Χιτλερική Νεολαία σωματικά και ψυχικά στο πνεύμα του εθνικοσοσιαλισμού. Οι αντιφρονούντες δάσκαλοι απομακρύνονται και οι εναπομείναντες υποχρεώνονταν  να εγγραφούν στην (NSLB) Εθνικοσοσιαλιστική Διδασκαλική Ομοσπονδία. Οι σύλλογοι γονέων απαγορεύονται, ενώ συγκροτούνται νέα σώματα από τους διευθυντές των σχολείων υπό την επιτήρηση της χιτλερικής νεολαίας.

Ο Χάρτφιλντ  προειδοποιεί μέσα από το φωτομοντάζ τον ερχομό του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου. Τα βαλανίδια είναι οι βόμβες και τα κράνη που είναι μεγάλα και έτοιμα να πέσουν. Δηλώνει ότι ο Χίτλερ δεν είναι «καλός» κηπουρός. Μια υγιής γερμανική δρυς πρέπει να είναι ίσια και δυνατή. Στο φωτομοντάζ του Χάρτφιλντ, η βελανιδιά είναι στριμωγμένη και άρρωστη. Τα γερμανικά βελανίδια δείχνουν την τοξική επίδραση του Χίτλερ στην νεολαία, που δεν ήταν παρά μια παραστρατιωτική οργάνωση και ότι η στρατιωτική της εκπαίδευση αποτελούσε κρυφή παραβίαση της συνθήκης των Βερσαλλιών.

Υπάρχουν σαφείς ομοιότητες μεταξύ της στολής του Χίτλερ και τις στολές της Χιτλερικής Νεολαίας. Αν και συχνά χρησιμοποιούσε την πραγματικότητα με σατιρικό ή ειρωνικό τρόπο η τέχνη του δεν ήταν ποτέ επιπόλαιη. Το μήνυμα ήτανε σαφές. Ο Χίτλερ πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη επειδή αποτελεί ζωτική απειλή για την ανθρωπότητα. Είναι υπεύθυνος τώρα (ο κηπουρός) και φροντίζει τις δουλειές του (το μεταλλικό ποτιστήρι). Το αποτέλεσμα είναι η άνοδος της στρατικοποίησης (βελανίδια). Αυτό που μοιάζει με μια αβλαβή δραστηριότητα έχει τεράστιες συνέπειες. Η γερμανική βελανιδιά καθιστά σαφές ότι η εγχώρια πολιτική του Χίτλερ, η στρατιωτικοποίηση των παιδιών, θα έχει ολέθριες διεθνείς συνέπειες.

Το μεγάλο κεφάλι του Χίτλερ που μας δίνει ο Χάρτφιλντ  δείχνει ότι είναι μια μαριονέτα υπό τον έλεγχο του κεφαλαίου και των κερδοσκόπων του πολέμου. Δεν απεικονίζεται ως καρικατούρα αλλά ως επικίνδυνος στρατηγός.

Το δέντρο στο μοντάρισμα του Χάρτφιλντ είναι παραμορφωμένο. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Χίτλερ δεν ποτίζει το δρύινο δέντρο, αλλά μάλλον ένα υπάρχον μεγάλο παλιό δέντρο. Αυτό σημαίνει ότι εξευγενίζει και ενισχύει μια υπάρχουσα παράδοση. Ακολουθώντας αυτή τη λογική, η αιτία των εκφυλισμένων βελανιδιών είναι η Γερμανική Αυτοκρατορία, η Δημοκρατία της Βαϊμάρης, ο σοβινισμός, ο εθνικισμός, ο μιλιταρισμός και ο πατριωτισμός. Η μάσκα αερίου θα ήταν μια αναφορά στον Α ‘Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα βελανίδια συνήθως πέφτουν το φθινόπωρο, ειδικά τον Σεπτέμβριο. Τον ίδιο μήνα κυκλοφόρησε το μοντάζ. Τα βελανίδια στο μοντάζ του Χάρτφιλντ  είναι τεράστια και έτοιμα να πέσουν. Προειδοποιεί για έναν πόλεμο που είναι σε προκατασκευαστικό στάδιο, και προφανώς, τα βελανίδια που μεγαλώνει ο Χίτλερ δεν θα πέσουν μακριά από το δέντρο.

Το 1933 γράφει σε άρθρο του «Πώς δηλητηριάζουν τους νέους»: Ο Χίτλερ κάνει πλύση εγκεφάλου στα παιδιά. Πρέπει πάντα να υπερασπιζόμαστε κάθε προσπάθεια για να μη μετατραπούν οι νέοι μας σε όπλα πολέμου και τροφές πυροβόλων όπλων. Το φωτομοντάζ ως τεχνική τέχνης ξεκίνησε και αναπτύχθηκε από τους Νταντά στην μεσοπολεμική περίοδο. Αναδείχτηκε ως το τέλειο εργαλείο για την έκφραση των επαναστατικών διαθέσεων και της πολιτικής κριτικής. Ένας από τους πρώτους και ταυτόχρονα πιο σημαντικούς καλλιτέχνες αντί-ναζί που χρησιμοποίησαν αυτή την τεχνική ήταν ο γερμανός καλλιτέχνης Τζων Χάρτφιλντ. Το πραγματικό του όνομα ήταν ο Χέλμουτ Χέρτζφελντ που το άλλαξε σε αγγλόφωνο διαμαρτυρόμενος για την ισχυρή αντι-αγγλική εχθρότητα που υπήρχε στη Γερμανία κατά τη διάρκεια του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Ο  Χάρτφιλντ χρησιμοποίησε τις φωτογραφίες από τον αστικό και  κυβερνητικό τύπο και στη συνέχεια τις δημοσίευε ως φωτομοντάζ. Ήταν από τους μεγαλύτερους εχθρούς του Χίτλερ και του ναζιστικού μορφώματος. Ένας αφοσιωμένος αντίπαλος του ναζιστικού καθεστώς χρησιμοποίησε την τέχνη ως όπλο ενάντια στην εξουσία και τον έλεγχο των ναζί πάνω στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, προσθέτοντας συχνά αποσπάσματα κειμένου στα έργα του για να κάνει το πιο άμεσο το πολιτικό μήνυμα. Χαρακτηριστική η αφίσα του , Der Sinn des Hitlergrusses: Kleiner Mann bittet um grosse Gaben. Motto: Millonen Stehen Hinter Mir! (Το νόημα του Χιτλερικού Χαιρετισμού: Ο Μικρός άνθρωπος ζητάει μεγάλα δώρα, το Mότο: Τα εκατομμύρια στέκονται πίσω μου!) (1932), στο οποίο χρησιμοποίησε ένα ναζιστικό σύνθημα για να υποδείξει ότι το Τρίτο Ράιχ δεν στηρίχτηκε στο λαό αλλά στις δωρεές των εκατομμυριούχων βιομηχάνων.

Εγκαταλείπει το Βερολίνο 1933 με την άνοδο των ναζί στην εξουσία. Στην λίστα της Γκεστάπο ανεβαίνει στο νούμερο πέντε ως ένας από τους πιο επικίνδυνους εχθρούς της Δημοκρατίας της Βαιμάρης.