Τα σημαντικότερα μνημεία του Μαρξ στον κόσμο και το νέο άγαλμα στη γενέτειρά του

Η μνημειακή φύση της γλυπτικής είναι αναμενόμενο πως θα αποδεικνυόταν ιδιαίτερα κατάλληλη για την αποτύπωση μιας εβληματικής μορφής της παγκόσμιας σκέψης όπως ο Καρλ Μαρξ. Στο παρόν σημείωμα δεν υπάρχει η φιλοδοξία εξάντλησης όλων των μνημείων που υπάρχουν ή υπήρχαν για το Γερμανό διανοητή, αλλά μόνο μια αναπόφευκτα υποκειμενική στα κριτήρια επιλογής παρουσίαση των πιο αξιόλογων γλυπτών έργων που τιμούν τη μνήμη του στοχαστή, καθώς και αναφορά στο πιο πρόσφατο γλυπτό προς τιμήν του, τα αποκαλυπτήρια του οποίου έγιναν σήμερα στο Τρίερ, την πόλη στα νοτιοδυτικά της Γερμανίας όπου γεννήθηκε.

Μόσχα

Το άγαλμα του Μαρξ στην πλατεία Θεάτρου της Μόσχας είναι βάσει ορισμένων πηγών το τελευταίο άγαλμα του Μαρξ στην πάλαι ποτέ σοβιετική πρωτεύουσα. H σπανιότητα των αγαλμάτων του Μαρξ δεν έχει να κάνει μόνο με την επικράτηση της αντεπανάστασης, αλλά και με αντικειμενικά προβλήματα που απαντώνται ήδη από τα πρώτα χρόνια της ΕΣΣΔ. Το πρώτο μνημείο προς τιμήν του στήθηκε το 1918, και πολλά ακολούθησαν στη συνέχεια, αλλά συνήθως από ευτελή υλικά που δεν άντεχαν στο χρόνο. Το 1920 ο Λένιν ενέκρινε προσωπικά το σχέδιο για γρανιτένιο μνημείο του Μαρξ, το οποίο όμως ως το 1957 έμεινε στο θεμέλιο λίθο. Επί Χρουστσόφ προκηρύχθηκε διαγωνισμός τον οποίο κέρδισε ο σπουδαίος γλύπτης Λεβ Κέρμπελ, που θα μας απασχολήσει και στη συνέχεια. Το έργο εγκαινιάστηκε στις 29.10.1961 παρουσία της ηγεσίας της ΕΣΣΔ καθώς και πολλών ξένων κομμουνιστών ηγετών. Βάρους 160 τόνων, απεικονίζει το Μαρξ που αναδύεται από έναν ψηλό πεσσό να απευθύνεται ως ρήτορας στα πλήθη, ενώ ο πεσσός φέρει στα ρωσικά την επιγραφή: “Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε”. Το γλυπτό δεν ενθουσίασε ωστόσο τους πάντες, για παράδειγμα η γνωστή ηθοποιός και κριτικός Φάινα Ρανέφσκαγια το χαρακτήρισε “Ψυγείο με γένεια”

Το άγαλμα του Μαρξ στη Μόσχα

Λονδίνο

Στο κοιμητήριο του Highgate όπου βρίσκεται θαμμένος ο Μαρξ, έγιναν το 1956 τα αποκαλυπτήρια του μνημείου τους, μιας μεγάλης χάλκινης κεφαλής 2-3 φορές πάνω από το φυσικό μέγεθος στηριγμένης σε πεσσό που φέρει με χρυσά γράμματα δυο επιγραφές: Στο πάνω μέρος την αγγλική μετάφραση του “Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε” και στο κάτω τη φράση από τις θέσεις για το Φόιερμπαχ: “Οι φιλόσοφοι μονάχα ερμήνευαν τον κόσμο, το ζήτημα είναι να τον αλλάξουμε”. Στα αποκαλυπτήρια παραβρέθηκε κλιμάκιο της τοπικής επιτροπής Λονδίνου του ΚΚ Βρετανίας, οι πρέσβεις της ΕΣΣΔ, της Κίνας, της Βουλγαρίας, της Τσεχοσλοβακίας και της Ρουμανίας, που κατέθεσαν στεφάνι. Ανάμεσα στο πλήθος και τα δισέγγονα του Μαρξ από το Παρίσι, Φρέντερικ και Ρόμπερτ, μέλη της επιτροπής Λονγκέ, η οποία ανέλαβε την πρωτουβουλία της ανέγερσης του μνημείου από το γλύπτη Λώρενς Μπράντσο. Μάλιστα ο πατέρα του Ρόμπερ, Ζαν Λονγκέ, ήταν εκείνος που ως μοναδικός κληρονόμος του Μαρξ ως το 1939 που πέθανε καθυστέρησε την ανέγερση μνημείου, μην έχοντας τις καλύτερες απόψεις για το διάσημο πρόγονό του.

Το μνημείο του Μαρξ στο κοιμητήριο του Highgate

Κέμνιτς (τέως Karl-Marx-Stadt)

Στο Κέμνιτς της τέως ΓΛΔ βρίσκεται ένα από τα δύο γνωστότερα γλυπτά του Μαρξ στη Γερμανία. Όταν το 1953 λήφθηκε η απόφαση μετονομασίας της πόλης προς τιμήν του φιλοσόφου, ανατέθηκε στο Λεβ Κέρμπελ να φτιάξει γλυπτό που θα κοσμούσε το κέντρο της πόλης. H αρχική φάση της κατασκευής του έγινε στο Λένινγκραντ, ενώ μετά το έργο που χωρίστηκε σε 95 κομμάτια συναρμολογήθηκε στη ΓΛΔ. Ύψους 13 μέτρων και βάρους 40 τόνων, απεικονίζει το κεφάλι του Μαρξ πάνω σε πεσσό από ουκρανικό γρανίτη, ενώ ο τοίχος πίσω από το μνημείο αναγράφει το σύνθημα “Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε” στ’αγγλικά, τα γερμανικά, τα γαλλικά και τα ρωσικά. Το γλυπτό εγκαινιάστηκε παρουσία 250.000 ατόμων το 1971 και ήταν δημοφιλές σημείο συγκεντρώσεων και εκδήλωσεων. Παρέμεινε στη θέση του μετά το 1990, παρά τις κατά καιρούς συζητήσεις για την απομάκρυνση του και παρότι άλλες γερμανικές πόλεις, όπως η Κολωνία, εκδήλωσαν κατά καιρούς ενδιαφέρον για την αγορά του. Είναι η δεύτερη μεγαλύτερη προτομή του κόσμου, μετά από εκείνη του Λένιν στο Ουλάν-Ούντε.

Το μνημείο του Μαρξ στην πρώην φερώνυμη πόλη, το σημερινό Κέμνιτς

Βερολίνο

Από τα διασημότερα γλυπτά του Μαρξ, μαζί με τον Ένγκελς αυτή τη φορά, το μνημείο κοσμεί ένα πολύ κεντρικό σημείο της γερμανικής πρωτεύουσας. Το υπουργείο πολιτισμού της ΓΛΔ είχε επιλέξει το σχέδιο του γλύπτη Λούντβιχ Ένγκελχαρτ, που απεικόνιζε τους δύο άντρες σε ελαφρά μόνο υπερφυσικό μέγεθος κι όχι σε ψηλή βάση ώστε να βρίσκεται το βλέμμα του στο οπτικό πεδίο του θεατή, αλλά και να εναρμονίζεται το μνημείο με τις διαστάσεις των άλλων αξιοθεάτων της πόλης. Το 1977 ξεκίνησαν οι εργασίες που κράτησαν εννιά χρόνια, με τη συμμετοχή ενός ευρύτατου επιτελείου συνεργατών. Λόγω έλλειψης χαλκού, έγινε εξοικονόμηση 10 τόνων του μετάλλου από το άγαλμα του Τέλμαν που κατασκεύαζε ο Λέβ Κέρμπελ από το 1981 ως και το 1986, σκοπός που επετεύχθη με τη δημιουργία λεπτότερων τοιχωμάτων στο γλυπτό. Ο Μαρξ απεικονίζεται καθιστός σε πεσσό, ενώ ο Ένγκελς όρθιος μπροστά από άλλον. Το γλυπτό βρίσκεται μπροστά από ζωφόρο από βουλγαρικό μάρμαρο του Βέρνερ Στέτσερ, που απεικονίζει ανθρώπους σε πρώιμο καπιταλιστικό περιβάλλον, ενώ απέναντι βρίσκετια χάλκινη ζωφόρός της Μάργκαρετ Μίντελ που απεικονίζει ανθρώπους στη νέα σοσιαλιστική κοινωνία. Στο ενδιάμεσο υπάρχουν τόξα από ανοξείδωτο ατσάλι, πάνω στο οποίο έχουν ενσωματωθεί φωτογραφίες από στιγμές του εργατικού κινήματος, τεχνική που χρησιμοποιήθηκε σε παγκόσμια πρώτη στο συγκεκριμένο άγαλμα. Το έργο δίχασε τους Ανατολικογερμανούς κριτικούς, καθώς κάποιοι επαίνεσαν τη “φυσικότητα” των μορφών, ενώ άλλοι προτιμούσαν την περισσότερο μνημειακή τεχνοτροπία του αγάλματος του Τέλμαν που είχε εγκαινιαστεί περίπου την ίδια περίοδο. Στην ΟΔΓ, οι κριτικές ήταν πολύ θετικές, δεν έλειψε ωστόσο και η σάτιρα σε βάρος του. Όπως και στην περίπτωση του Κέμνιτς, αρχικά υπήρχαν σκέψεις για απομάκρυνση του αγάλματος μετά το 1990, που δεν υλοποιήθηκαν, Τα πρώτα χρόνια της αντεπανάστασης δεν έλειψαν και “εικαστικές παρεμβάσεις” στο κλίμα της εποχής, όπως η ανάρτηση πινακίδας που έγραφε “Την άλλη φορά θα τα καταφέρουμε καλύτερα”, ή γκράφιτι το 1990 “δεν είμαστε ένοχοι” με το “δεν” να σβήνεται ένα χρόνο αργότερα. Σήμερα το γλυπτό αποτελεί πόλο έλξης για επισκέπτες απ’όλο τον κόσμο.

Το μνημείο των Μαρξ κι Ένγκελς στο Βερολίνο

Τρίερ

Στη γενέτειρα του Μαρξ έπρεπε να περάσουν 200 χρόνια για να ανεγερθεί άγαλμα, λίγους μήνες αφότου δημιουργήθηκαν φανάρια με τη μορφή του στην ίδια πόλη. Το ύψους 5,50 μέτρων άγαλμα είναι δωρεά της Κίνας στην πόλη, που έγινε δεκτό μετά από αντιπαραθέσεις τοπικών παραγόντων για τη σκοπιμότητα του. Ακόμα και σήμερα πραγματοποιήθηκαν συγκεντρώσεις υπέρ και κατά του αγάλματος, ενώ στα αποκαλυπτήρια εκτός από εκπροσώπους του τοπικού κρατιδίου και της Κίνας παραβρέθηκε και η ηγέτης του SPD Αντρέα Νάλες, που δε δίστασε να επικαλεστεί της “μαρξιστικές ρίζες του SPD, που ανήκουν στον ιδρυτικό του πλουραλισμό”, κάνοντας παράλληλα λόγο για την αναγκαιότητα κάποιες “βασικές αρχές του Μαρξ να μεταφραστούν και στο παρόν”.

Διαδήλωση υπέρ του αγάλματος από μέλη του DKP

Tα αποκαλυπτήρια του αγάλματος του Μαρξ στο Τρίερ