Ζήτω η Σοσιαλιστική Επανάσταση! – 222 έργα ζωγραφικής με τα γεγονότα που συγκλονίζουν τον καπιταλισμό – 1905-1917 (1 από 12)

Tου Μαρξ
τον κάθε τόμο
ανοίγαμε,
όπως ανοίγουμε
τις γρίλιες
του σπιτιού,
μα και χωρίς διαβάσματα
εμείς το ξεδιαλύναμε
σε ποια παράταξη να πάμε
και να καταταχθούμε πού.

Μαγιακόβσκη (19 Ιουλ. 1893 – 14 Απρ. 1930)
Μ’ όλη μου τη φωνή (Μτφ. Γιάννης Ρίτσος. Κέδρος 1970, σ. 120)

Ζήτω η σοσιαλιστική επανάσταση!

Pyotr Vasiliev (1909-1989). Marx, Engels, Lenin, Stalin. 1942

222 έργα ζωγραφικής, 98 καλλιτεχνών,

με τα γεγονότα που συγκλονίζουν τον καπιταλισμό

Σε 12 συνέχειες

1/12

Ολόκληρο το Αφιέρωμα (1-11 και ο Επίλογος με 32 Αφίσες)

*

Σημειώσεις, σχόλια, τεκμηρίωση με στοιχεία καλλιτέχνη, τιτλοφόρηση αρχείων (jpg) και λεζάντες (βλ. σημ. τέλους), μεταφράσεις και λοιπό πληροφοριακό υλικό, Κατάλογος Καλλιτεχνών, επιμέλεια:

Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

(15 Οκτ. – 30 Νοε. 2017, Οκτ. 2018)

*

A.

1905 – 1917

17 έργα

1. Vladimir Alexandrovich Serov 1910-1968. 1905

Απαρχή της Επανάστασης του 1905 (συγκρούσεις και εξεγέρσεις στη Ρωσική Αυτοκρατορία από το 1905 μέχρι το 1907) είναι η προκήρυξη απεργίας τον Δεκέμβρη του 1904, η οποία εκδηλώθηκε στις 3 Γενάρη του 1905 στη βαριά βιομηχανία Πουτίλοβ (προμηθευτής των σιδηροδρόμων και του πυροβολικού), στην Αγία Πετρούπολη.

Με τις απεργίες συμπαράστασης σε 382 εργοστάσια της πόλης ο αριθμός των πολιτών και απεργών έφτασε πάνω από τις 150.000, που  διαδήλωσαν εναντίον του Τσάρου στα Χειμερινά Ανάκτορα.

Στρατεύματα και αστυνομία άνοιξαν πυρ στην ειρηνική διαδήλωση με πάνω από 1.000 νεκρούς και χιλιάδες τραυματίες.

Μέχρι τις 21 Ιανουαρίου [8 με το παλιό] 1905, η πόλη δεν είχε ηλεκτρική ενέργεια και η διανομή εφημερίδων σταμάτησε. Όλοι οι κοινόχρηστοι χώροι διατάχθηκε να παραμείνουν κλειστοί.

Για την ιστορία να πούμε ότι επικεφαλής των διαδηλωτών – απεργών ήταν ο γνωστός παπά Γκαπόν, ο οποίος προσφέρθηκε να βοηθήσει, για να αποκαλυφθεί αργότερα ότι ήταν πράκτορας της Οχράνα, γεγονός που οδήγησε στον βίαιο θάνατό του (βλέπε και από Μποτίλια Η Ρώσικη Επανάσταση του 1905).

Η Κυριακή 22 Γενάρη του 1905 (9 Γενάρη με το παλιό ημερολόγιο) έχει καταγραφεί στην Ιστορία σαν η «Ματωμένη Κυριακή». Και ο τσάρος σαν «Νικόλαος ο αιματοβαμμένος», εξαιτίας και των τραγικών αιματηρών γεγονότων της 18 Μαΐου 1896, κατά τη διάρκεια της στέψης του. (Βλέπε και πιο κάτω, 10. Ι. Ο Νέος Πλανήτης).

Ήταν η πρώτη επανάσταση στην ιστορία της Ρωσίας, όπου ηγήθηκε η εργατική τάξη, επικεφαλής όλων των καταπιεσμένων μαζών. Το βασικό σύνθημα ήταν «Κάτω ο τσάρος». Στην πρώτη γραμμή ήταν οι μπολσεβίκοι του ΣΔΕΚΡ (Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα Ρωσίας).

*

2. Vladimir Yegorovich Makovsky 1846-1920. 22 (9) Jan. 1905 on Vasilievsky Island.

3. Ivan Alekseevich Vladimirov 1869-1947. Πυροβολώντας τους διαδηλωτές. 22 (9) Jan. 1905 near the Winter Palace. 1940

4. Wojciech Horacy Kossak 1856-1942. Ματωμένη Κυριακή στην Πετρούπολη. 22 (9) Jan. 1905

5. Boris Mikhailovich Kustodiev 1878-1927. Εισαγωγή. 1905. Moscow. Watercolor on paper 26x26cm

Οι Μπολσεβίκοι σε προκήρυξή τους τονίζουν:

«Δεν πρέπει να παρακαλούμε τον τσάρο, δεν πρέπει να ταπεινωνόμαστε μπροστά στον άσπονδο εχθρό μας, αλλά να τον γκρεμίσουμε από το θρόνο… Η απελευθέρωση των εργατών μπορεί να είναι έργο μόνο των ίδιων των εργατών. Μην περιμένετε την ελευθερία ούτε από τους παπάδες, ούτε από τους τσάρους».

Μετά τη «Ματωμένη Κυριακή», η επανάσταση θα εξαπλωθεί σ’ ολόκληρη τη Ρωσία, με κορύφωση την ένοπλη Δεκεμβριανή εξέγερση των εργατών της Μόσχας.

*

The Battleship Potemkin uprising on July 1905, 1952. Found in the collection of the State Central Navy Museum, St. Petersburg. (Photo by Fine Art Images/Heritage Images/Getty Images)

6. Pyotr Fomin 1919-1996. Η εξέγερση του Ποτέμκιν. Jun. 1905, 1952 (Ιούν. και όχι Ιούλ. όπως σημαίνεται στη λεζάντα του Getty Images)

*

Θωρηκτό Ποτέμκιν

27 (14) Ιουνίου 1905, θα στασιάσει και το πλήρωμα του θρυλικού πλέον Θωρηκτού Ποτέμκιν: Το σάπιο –πάντα– κρέας της εξουσίας είναι η αφορμή.

Και η εργατική τάξη στην τσαρική Ρωσία, 34 χρόνια μετά την Κομμούνα, τίθεται με τη σειρά της επικεφαλής των καταπιεσμένων στρωμάτων.

Από το κύτταρο στον οργανισμό του. «Από τη Συναδέλφωση στην Επανάσταση». Από τη Ναυτική μοίρα στη μοίρα των ανθρώπων, που τη γράφουν μόνο οι ίδιοι, με το όπλο της ταξικής τους συνείδησης.

Αϊζενστάιν, Θωρηκτό Ποτέμκιν, 1925. Τα σκαλοπάτια της Οδησσού. Η ανταρσία των ναυτών στο Θωρηκτό Ποτέμκιν, η συναδέλφωσή τους με τον εξεγερμένο λαό της πόλης και η σφαγή από τους Κοζάκους στη «σκάλα των δακρύων», στα σκαλοπάτια της Επανάστασης και της Αιωνιότητας. Η μεγαλειώδης σκηνή, με τους πραγματικούς κατοίκους της Οδησσού, όπως καταγράφεται σε μια από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών.

*

7. Ilya Repin 1844-1930. Διαδήλωση στις 17 Οκτ. 1905. 1911-Oil on canvas 182.9×322.6cm

8. Ivan Alekseevich Vladimirov 1869-1947. Η σφαγή της Πρέσνιας τον Δεκ. 1905

9. Ivan Alekseevich Vladimirov 1869-1947. Τα οδοφράγματα της Πρέσνιας. Δεκ. 1905 – Jan. 1906

Επανάσταση 1905. Τα οδοφράγματα της Πρέσνιας (περιοχή της Μόσχας), Δεκ. 1905 – Ιαν. 1906. Το έργο βασίζεται σε ασπρόμαυρο σχέδιο –ή και προσχέδιο– του ζωγράφου. Τα οδοφράγματα της αστυνομίας στήθηκαν στη Μόσχα κατά τη διάρκεια της Ρωσικής Επανάστασης του 1905, όταν έλαβαν χώρα σφοδρές συγκρούσεις με επαναστάτες οι οποίοι αρνήθηκαν να δεχτούν το μανιφέστο του Τσάρου που είχε εκδοθεί δυο μήνες πριν, τον Οκτώβρη. Το Σοβιέτ της Πετρούπολης είχε ήδη συγκροτηθεί και κάλεσε σε γενική απεργία τον Οκτώβριο, άρνηση πληρωμής φόρων και ανάληψη των καταθέσεων από τις τράπεζες. Ο λαός αντιδρώντας σε τσαρικό μανιφέστο, που κάτω από την πίεση των γεγονότων «παραχωρούσε» νομοθετικές συνελεύσεις (Δούμες), βγήκε στους δρόμους, με αποτέλεσμα σκληρές οδομαχίες στη Μόσχα, από τις 22 Δεκεμβρίου 1905 έως την 1η Ιανουαρίου 1906.

Ο Βλαντιμίροφ, ντοκυμαντερίστας, «κομίστας» της εποχής, ένας ακούραστος ζωγράφος ακουαρελίστας, συμμετέχει σε επαναστάσεις και πολέμους και καλύπτει τα συγκλονιστικά γεγονότα με τη φωτογραφική κάμερα του ματιού του, εγγράφοντας εκατοντάδες έργα-σκηνές, από το 1905 μέχρι το πολιορκημένο Λένινγκραντ (Σεπ. 1941 – Ιαν. 1944) με σχέδια, πίνακες και αφίσες. Έργα του βρίσκονται στο Κρατικό Ρωσικό Μουσείο, στην περίφημη Γκαλερύ Tretyakov, σε πολλά μουσεία και ιδιωτικές συλλογές.

10. Boris Mikhailovich Kustodiev 1878-1927. Πρωτομαγιάτικη διαδήλωση στου Πουτίλοβ, 1906

11. Boris Mikhailovich Kustodiev 1878-1927. Διαδήλωση στου Πουτίλοβ, 1906

12. Ilya Repin 1844-1930. Κόκκινη Κηδεία. 1906

Ο κύκλος της Επανάστασης του 1905 έκλεισε αποφασιστικά υπέρ της αντεπανάστασης στις 3 Ιουνίου του 1907 με τη διάλυση της 2ης Δούμας, αλλά και όλων των επαναστατικών λαϊκών οργάνων. Η ιστορική της σημασία υπήρξε τεράστια.

Ο Λένιν στο «Ο αριστερισμός παιδική αρρώστια του Κομμουνισμού», Άπαντα -τόμος 41 (Σύγχρονη Εποχή, σελ. 9) γράφει:

Χρόνια της Επανάστασης 1905- 1907. Όλες οι τάξεις εμφανίζονται ανοιχτά. Όλες οι απόψεις σχετικά με το πρόγραμμα και την τακτική ελέγχονται με τη δράση των μαζών. Ο απεργιακός αγώνας παίρνει πρωτοφανέρωτο στον κόσμο πλάτος και οξύτητα. Η οικονομική απεργία μετεξελίσσεται σε πολιτική και η πολιτική σε εξέγερση. Δοκιμάζονται στην πράξη οι σχέσεις ανάμεσα στο προλεταριάτο που καθοδηγεί και στην καθοδηγούμενη, ταλαντευόμενη ασταθή αγροτιά. Μέσα στην αυθόρμητη ανάπτυξη του αγώνα γεννιέται η σοβιετική μορφή οργάνωσης… Η εναλλαγή των κοινοβουλευτικών μορφών πάλης με τις μη κοινοβουλευτικές, της τακτικής της αποχής από το Κοινοβούλιο με την τακτική της συμμετοχής στο Κοινοβούλιο, των νόμιμων μορφών πάλης με τις παράνομες, καθώς και η αλληλεξάρτηση και η σύνδεσή τους –όλα αυτά τα χαρακτηρίζει ένας καταπληκτικός πλούτος περιεχομένου. Κάθε μήνας αυτής της περιόδου ισοδυναμούσε, από την άποψη της εκμάθησης των βάσεων της πολιτικής επιστήμης –και από τις μάζες και από τους αρχηγούς και από τις τάξεις και από τα κόμματα– με ένα χρόνο «ειρηνικής», «συνταγματικής» ανάπτυξης. Χωρίς τη «γενική δοκιμή» του 1905 θα ήταν αδύνατη η νίκη της Οχτωβριανής Επανάστασης του 1917.

*

13. Dmitry Arkadievich Nalbandyan 1906-1993. Ο Λένιν και ο Γκόρκι με τους ψαράδες στο νησί Κάπρι τον Απρίλιο του 1908. 1962-1965

14. Vladimir Klimonov 1925-1973. Lenin in Capri 1908. Oil 178x139cm

15. Yefim Mikhailovich Cheptsov 1875-1950. Ο Λένιν και ο Γκόρκι με τους ψαράδες στο νησί Κάπρι. 1908. 1946

Ο Γκόρκι, μετά την Επανάσταση του 1905 –μέλος ήδη του κόμματος των Μπολσεβίκων–, συλλαμβάνεται, φυλακίζεται, γράφει το βιβλίο Τα Παιδιά του Ήλιου (μια αλληγορία για τα οδυνηρά γεγονότα της εποχής, με θέμα την επιδημία χολέρας του 1862), λογοτέχνες από όλον τον κόσμο κινητοποιούνται για την απελευθέρωσή του, αποφυλακίζεται και από το 1906 εγκαθίσταται στο Κάπρι μέχρι και το 1913, οπότε θα επιστρέψει στη Ρωσία, παίρνοντας μέρος στην Επανάσταση.

Ο Λένιν θα τον επισκεφτεί δυο φορές, το 1908 και το 1910.

Capri, April 1908. Alexander Bogdanov 22.8.1873 – 7.4.1928, Lenin 22.4.1870 – 21.1.1924, Gorky 28.3.1868 – 18.6.1936

Capri, April 1908. Alexander Bogdanov 22.8.1873 – 7.4.1928, Lenin 22.4.1870 – 21.1.1924, Gorky 28.3.1868 – 18.6.1936

Ο Αλεξάντερ Μπογκντάνοφ, εκτός από το σκάκι, θα συγκρουστεί και ιδεολογικά με τον Λένιν, ο οποίος το 1909 θα του δώσει και γραπτή απάντηση με το βιβλίο του Υλισμός και Εμπειροκριτισμός.

Η σύγκρουση θα οδηγήσει την ίδια χρονιά και στην απομάκρυνση του Μπογκντάνοφ από τους Μπολσεβίκους.

*

16. Dmitry Arkadievich Nalbandyan 1906-1993. Ο Λένιν στην Πινακοθήκη της Δρέσδης το 1914

*

17. Irakli Moiseevich Toidze 1902-1985. Ο νεαρός Στάλιν το 1902. Year 1938

Ο νεαρός Στάλιν (1878-1953) στα 1902 διαβάζει το επικό ποίημα του συμπατριώτη του Σότα Ρουσταβέλι, Ο Ιππότης με Δέρμα Τίγρη (…και νύχια ατσαλένια!) –τέλος 12ου, αρχές 13ου αι.–, κειμήλιο της γεωργιανής λογοτεχνίας και της παγκόσμιας ποίησης. Για το βιβλίο, σε μετάφραση Εμμανουήλ Μηταφίδη (1893-1974) διαβάστε εδώ. Δείτε και pdf (αγγλική μετάφραση). Αποτελείται από 1.661 4στιχα σε ιαμβικό 15σύλλαβο και 16σύλλαβο.

(Συνεχίζεται)

___________

Σημείωση:

Το αφιέρωμα είχε ετοιμαστεί για την Κατιούσα, σαν ελάχιστος φόρος τιμής στα 100 χρόνια της Μεγάλης Σοσιαλιστικής Επανάστασης. Τεχνικοί λόγοι δεν επέτρεψαν τη δημοσίευσή του.

Φέτος, πρώτη επέτειο της δεύτερης 100ετίας, ο κόκκινος ήλιος με τον οποίον ο ρωσικός λαός έδιωξε τα επίγεια σκοτάδια εξακολουθεί να φωτίζει και να ζεσταίνει τον κόσμο της δουλειάς, τυφλώνοντας την αστική τάξη που ζει εις βάρος του.

Η Επανάσταση δεν καταθέτει ποτέ τα όπλα!

Απ’ τους μεσημβρινούς αναπηδώντας
κι απ’ τους θόλους του Άτλαντα
αφρίζει
κι αντιλαλεί ο χρυσόδετος ανεμοστρόβιλος:
φράγκα
δολάρια
ρούβλια
κορώνες
γιέν
μάρκα.

Οι μεγαλοφυΐες, oι πόρνες, τ’ άλογα και τα βιολιά
κι οι ελέφαντες
και τα μικροζητήματα της ζωής,
όλα εκεί μέσα πνίγονται.
Αυτός ο γλοιώδης θόρυβος
στουμπώνει το λαρύγγι
και τα ρουθούνια.

*

Μεις, με τη δόξα, θα λογαριαστούμε αλλιώς, −
δικιά μας δα κι αυτή μάς έχει λάχει –
ας γίνει για όλους μας ένα μνημείο κοινό
ο σοσιαλισμός
που εδραιώσαμε στη μάχη.

Μαγιακόβσκη, Ο Άνθρωπος – Μ’ όλη μου τη φωνή
(Μτφ. Γιάννης Ρίτσος. Κέδρος 1970, σσ. 61, 129-130)

* * *

Οι πίνακες προέρχονται από δεκάδες διαδικτυακές πηγές –επίσημες ή ανεπίσημες– σε ελεύθερη χρήση.

Τα πρωτογενή ηλεκτρονικά αρχεία (jpg), μετά την τεκμηρίωσή τους (σε πολλές περιπτώσεις τα στοιχεία δεν ήταν διαθέσιμα), τιτλοφορήθηκαν στην Αγγλική με όνομα και χρονολογίες καλλιτέχνη, χρονολογία-υλικό-διαστάσεις έργου (όπου υπήρχαν ή έγινε κατορθωτό να βρεθούν).

Βασικός στόχος ήταν ο άμεσος εντοπισμός των έργων σπουδαίων καλλιτεχνών που κατέγραψαν τη μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση, ώστε να δίνουν το ερέθισμα για περαιτέρω αναζήτηση.

Στις λεζάντες των πινάκων (που συμπίπτουν με την τιτλοφόρηση των ηλεκτρονικών αρχείων) μένουν αμετάφραστα, για οικονομία χρόνου, τα ονόματα των καλλιτεχνών και τα τεχνικά στοιχεία του πίνακα.

Στις ρωσικές πηγές σημαντική υπήρξε η μεταφραστική συμβολή της συντρόφισσας Ναυσικάς Τόλια.

Το υλικό ταξινομήθηκε σε ενότητες με βάση την ταυτότητα του έργου ή/και τις χρονολογίες των ιστορικών γεγονότων. Σε ελάχιστες (2-3) περιπτώσεις δεν βρέθηκαν στοιχεία του καλλιτέχνη (όνομα κλπ).

Ευπρόσδεκτη η όποια επισήμανση για λάθη και παραλείψεις.

(Ολοκληρώνεται σε 12 συνέχειες: 1/12)

Μπ. Ζ., 15 Οκτ. – 30 Νοε. 2017 και Οκτ. 2018

*

*