Αλμπέρτο Κόρντα – Ο φωτογράφος του Τσε και της Κουβανικής επανάστασης
“Ξέχνα την κάμερα, ξέχνα το φακό, ξέχνα τα όλα. Με κάθε κάμερα των 4 δολαρίων μπορείς να αιχμαλωτίσεις την καλύτερη εικόνα”.
“Μια φωτογραφία σου ήρθε απ’τα ξένα/μια φωτογραφία σου και σε μένα” λέει το τραγούδι και, χωρίς να το αναφέρει ρητά, εύκολα μπορεί να υποθέσει κανείς ότι η φωτογραφία αυτή πιθανότατα είναι η διασημότερη του Τσε Γκεβάρα, στο στιγμιότυπου που έστειλε στην αιωνιότητα ο προσωπικός φωτογράφος του Φιντέλ Κάστρο, Αλμπέρτο Κόρντα. Αυτό δε σημαίνει φυσικά πως το υπόλοιπο έργο του Κόρντα δεν αξίζει τη δική του θέση στην ιστορία, αφού από τη στιγμή που τάχθηκε στο πλευρό της Επανάστασης στην πατρίδα του την Κούβα, κάθε του φωτογραφία δεν ήταν απλά ένα ντοκουμέντο, αλλά ένα σύμβολο των κοσμοϊστορικών διεργασιών που συνέβαιναν στο νησί.
Ο Αλμπέρτο Ντίας Γκουτιέρες, όπως λεγόταν κανονικά, γεννήθηκε στις 14 Σεπτέμβρη 1928 στην Αβάνα και η πρώτη του επαφή με τη φωτογραφία ήταν όταν πήρε την Κόντακ του πατέρα του για να φωτογραφίσει τη φίλη του. Γιος σιδηροδρομικού εργάτη, αναγκάστηκε να κάνει διάφορες δουλειές βιοπορισμού μέχρι να αρχίσει να εργάζεται ως βοηθός φωτογράφου. Τα πρώτα του βήματα δεν προμήνυαν ότι θα γινόταν ένας από τους διασημότερους φωτογράφους του 20ου αιώνα, καθώς αρχικά έβγαζε φωτογραφίες σε μπουφέδες, γάμους και βαφτίσια, τρέχοντας να προλάβει να ετοιμάσει τις φωτογραφίες εγκαίρως ώστε να μπορέσει να τις πουλήσει στους θαμώνες. Μετά από λίγους μήνες οι εικόνες θόλωναν και το χαρτί τους κιτρίνιζε, λάθος που διόρθωσε αλλάζοντας τους χρόνους και τη χρήση χημικών ουσιών.
Το 1953 άνοιξε μαζί με έναν άλλο φωτογράφο δικό του στούντιο και ειδικεύθηκε σε φωτογραφίες διαφημίσεων, αλλά και μόδας, ο πρώτος ουσιαστικά στο είδος αυτό στη χώρα. Φωτογραφίζοντας μοντέλα, ο ίδιος συνδύαζε το πάθος του για τη φωτογραφία και τις γυναίκες, μάλιστα μοντέλο υπήρξε και η δεύτερη σύζυγός του, Νόρκα Μενέντες. Την ίδια περίοδο αναπτύσσει την τεχνική που θα τον διακρίνει, με επιμονή στην ασπρόμαυρη φωτογραφία, στη σωστή σύνθεση και το καδράρισμα, πάντα με φυσικό φωτισμό.
Την περίοδο της Επανάστασης στην Κούβα, ιδρύθηκε η Εφημερίδα “Revolucion”, που κάλυπτε τα γεγονότα με πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Ο Κόρντα άρχισε να δουλεύει εκεί, εμπνεόμενος παράλληλα από τα ιδανικά των επαναστατών: “Πλησιάζοντας τα 30, ζούσα μια επιπόλαιη ζωή όταν ένα ξεχωριστό γεγονός μου άλλαξε τη ζωή: Η Κουβανική Επανάσταση. Ήταν η περίοδο που έβγαλα εκείνη τη φωτογραφία ενός μικρού κοριτσιού, που κρατούσε ένα κομμάτι ξύλο για κούκλα. Κατάλαβα ότι άξιζε να αφιερώσω τη δουλειά μου σε μια επανάσταση που είχε στόχο να παραμερίσει αυτές τις ανισότητες”.
Όταν ο Φιντέλ Κάστρο ταξίδεψε για πρώτη φορά στις ΗΠΑ τον Απρίλη του 1959, ο Κόρντα ήταν μέλος του φωτογραφικού τιμ που θα κάλυπτε την επίσκεψη. Μια από τις ξεχωριστές φωτογραφίες του Κόρντα εκεί ήταν εκείνη του Φιντέλ στο μνημείο του Λίνκολν στην Ουάσινγκτον. Έκτοτε έγινε ο προσωπικός φωτογράφος του Φιντέλ για την επόμενη δεκαετία, συνοδεύοντάς τον σε όλες του τις διεθνείς επισκέψεις, Η σχέση τους δεν ήταν επαγγελματική με τη συνηθισμένη έννοια, αλλά φιλική και με τον Κόρντα να διαθέτει άπειρα όρια καλλιτεχνικής ελευθερίας στην επιλογή των θεμάτων του. Στο Φιντέλ άρεσαν πολύ οι φωτογραφίες του Κόρντα, γι’ αυτό και δεν τον απέφευγε ποτέ όταν έβγαζε την κάμερα να τον απαθανατίσει. Στον Κόρντα οφείλονται πέρα από επίσημες φωτογραφίσεις του Φιντέλ, και πιο προσωπικά στιγμιότυπα, όπως ο Κουβανός ηγέτης να επισκέπτεται το ζωολογικό κήπο της Νέας Υόρκης, να κάνει σκι και να κυνηγάει στην ΕΣΣΔ, να παίζει γκολφ με τον Τσε και να ψαρεύει. Εκείνος επίσης αιχμαλώτισε στο φακό του τη συνάντηση του Φιντέλ με τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ. Την ίδια περίοδο, συνέχισε να αποτυπώνει στο φακό του την πορεία του κουβανικού λαού προς το μέλλον που είχε ο ίδιος με τον αγώνα του χαράξει, μέσα από τα εργοστάσια, τις φυτείες ζαχαροκάλαμου και τις τεράστιες συγκεντρώσεις.
Η φωτογραφία που θα συνδεόταν ανεξίτηλα με το όνομα του Κόρντα τραβήχτηκε στη διάρκεια ομιλίας του Τσε μετά από ένα τραγικό γεγονός, την έκρηξη ενός βελγικού πλοίου στο λιμάνι της Αβάνας με 136 θύματα το 1960. Ο Τσε Γκεβάρα έτυχε να βρίσκεται στην εξέδρα όπου μιλούσε ο Φιντέλ και ο Κόρντα, που αιχμαλωτίστηκε από το βλέμμα του Αργεντίνου επαναστάτη, έβγαλε γρήγορα δυο φωτογραφίες πριν ο Τσε να κατέβει από την εξέδρα. Η εφημερίδα Revolucion ωστόσο, επέλεξε να μην περιλάβει τη φωτογραφία ανάμεσα σε όσες δημοσίευσε σχετικά με το γεγονός.
Στις αρχές του 1967 ο Κόρντα έδωσε δυο αντίγραφα της φωτογραφίας στον Ιταλό εκδότη Τζιανφράνκο Φελτρινέλι. Μετά τη δολοφονία του Τσε στη Βολιβία, ο Φελτρινέλι άρχισε να εκτυπώνει χιλιάδες αφίσες, καθιστώντας την εικόνα μια από τις πιο χαρακτηριστικές της δεκαετίας του ’60 και από τις πιο αναγνωρίσιμες διεθνώς ως τις μέρες μας.Ο Φελτρινέλι πλούτισε, σε αντίθεση με τον Κόρντα, ο οποίος ποτέ δεν έλαβε οποιαδήποτε αποζημίωση ή πνευματικά δικαιώματα για τη φωτογραφία του. Μιλώντας για το θρυλικό πορτραίτο, ο ίδιος δήλωνε ταπεινά πως “Αυτή η φωτογραφία δεν είναι προϊόν γνώσης ή τεχνική. Ήταν απλή σύμπτωση, καθαρή τύχη”.
Το 2000, ο Κόρντα μήνυσε την εταιρεία Smirnoff για τη χρήση της φωτογραφίας σε διαφήμιση της βότκας, λέγοντας πως: “Υποστηρικτής των ιδανικών για τα οποία πέθανε ο Τσε Γκεβάρα, δεν έχω πρόβλημα με την αναπαραγωγή της φωτογραφίας από όσους θέλουν να διαιωνίσουν τη μνήμη του και την υπόθεση της κοινωνικής δικαιοσύνης σε όλο τον κόσμο, όμως είμαι κατηγορηματικά ενάντιος στην εκμετάλλευση της εικόνας του Τσε για την προώθηση προϊόντων όπως το αλκοόλ, ή για κάθε σκοπό που υποβιβάζει τη φήμη του Τσε”. Τελικά η υπόθεση επιλύθηκε εξωδικαστικά, με την εταιρεία να καταβάλει 50000 δολάρια, τα οποία δωρίστηκαν στο κουβανικό σύστημα υγείας από τον Κόρντα, ο οποίος δήλωσε πως “Αν ζούσε ο Τσε, θα έκανε το ίδιο”. Ο ίδιος πάντως ενέκρινε τη χρήση της εικόνας και για άλλους, μη κερδοσκοπικούς σκοπούς, χωρίς απαραίτητα να συμφωνεί ιδεολογικά, όπως με την εικόνα του “Ιησού ως Τσε” που χρησιμοποιήθηκε από το Διαφημιστικό Δίκτυο Εκκλησίων για να ενισχύσει την παρουσία κόσμου στους ναούς στο Ηνωμένο Βασίλειο το 1999.
Από το 1968 ως το 1978 ασχολήθηκε με την υποβρύχια φωτογραφία, με τη συγκεκριμένη πτυχή του έργου του να γίνεται γνωστή χάρη σε ιαπωνική έκθεση τη χρονιά εκείνη. Aφιερωμένο στο έργο του είναι το ντοκυμανταίρ KordaVision του Έκτορ Κρους Σαντοβάλ, που προβλήθηκε το 2006. Ο Κόρντα είχε ήδη φύγει από τη ζωή μια πενταετία νωρίτερα, στις 25 Μάη 2001, στα 72 του χρόνια, μετά από έμφραγμα στη διάρκεια μιας έκθεσης στο Παρίσι, ενώ τάφηκε στη γενέτειρά του Αβάνα.
Η συμβουλή που έδινε σε νέους φωτογράφους ήταν: “Ξέχνα την κάμερα, ξέχνα το φακό, ξέχνα τα όλα. Με κάθε κάμερα των 4 δολαρίων μπορείς να αιχμαλωτίσεις την καλύτερη εικόνα”.
