Όταν FBI και CIA έψαχναν μέχρι και τα σκουπίδα του Μπέρτολτ Μπρεχτ στις ΗΠΑ

“Ένα τεράστιο μωρό” χαρακτήριζε ο Μπρεχτ τις ΗΠΑ, όταν είχε βρει καταφύγιο, το διάστημα 1941-1947. Ένα μωρό που δεν είχε καθόλου παιγνιώδεις διαθέσεις απέναντί του. Επί 13 ολόκληρα χρόνια, δηλαδή ακόμα και μια δεκαετία σχεδόν μετά από την αναχώρηση του συγγραφέα από τις ΗΠΑ, το FBI κρατούσε φάκελο για τον Μπρεχτ, ο οποίος στην περίπτωση της CIA εξακολουθούσε να ενημερώνεται ακόμα και μετά το θάνατό του, ως τις αρχές της δεκαετίας του 60′. Αρχεία για τον Μπρεχτ τηρούσε επίσης η πρόδρομη υπηρεσία της CIA, ο ΟSS , καθώς και το Γραφείο Λογοκρισίας (Office of Censhorship). Πάνω από χίλιες σελίδες περιλαμβάνει ο φάκελός του, ο μισός εκ του οποίου παραχωρήθηκε τη δεκαετία του 70′ προς μελέτη στον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, Τζέιμς Κ. Λίον.

Το υλικό περιλαμβάνει αποκόμματα εφημερίδων, αναφορές πρακτόρων, υπομνήματα, αντίγραφα επιστολών και τηλεγραφημάτων με την αγγλική τους μετάφραση, απομαγνητοφωνήσεις από τις τηλεφωνικές κλήσεις, αποτελέσματα της παρακολούθησης, ακόμα και των ερευνών στον κάδο απορριμμάτων του Μπρεχτ και των συνεργατών του.

Ο Μπρεχτ φυσικά δεν ήταν ο μόνος πολιτικός εξόριστος συγγραφέας που παρακολουθούνταν, στην πραγματικότητα το σύνολο της γερμανικής κοινότητας συγγραφέων έπεσε κάποια στιγμή θύμα αυτής της πρακτικής για φιλοκομμουνιστικές συμπάθειες, όπως για παράδειγμα ο αδερφός του Νομπελίστα Τόμας Μαν, Χάινριχ.

Η παρακολούθηση του Μπρεχτ ξεκίνησε στις 6 Μάρτη του 1943, ούτε δύο χρόνια αφότου ο συγγραφέας είχε φτάσει στη χώρα. Την ίδια χρονιά ξεκίνησε η τηλεφωνική του παρακολούθηση, της οποίας προΐστατο προσωρινά ο διευθυντής του FBI, Έντγκαρ Χούβερ. Η οικογένεια είχε αντιληφθεί τον κοριό στο τηλέφωνο και η σύζυγος του Μπρεχτ Χελένε Βάιγκελ αποφάσισε να σκαρώσει φάρσα σε όσους την παρακολουθούσαν, αρχίζοντας να διαβάζει μια πολωνική συνταγή στα πολωνικά σε μια φίλη της που δε μιλούσε λέξη από τη γλώσσα. Η τηλεφωνική παρακολούθηση διακόπηκε το 1945, λόγω έλλειψης στοιχείων. Για τον ίδιο λόγο το FBI διέκοψε συνολικά τρεις φορές την παρακολούθηση του Μπρεχτ, συνεχίζοντας όμως κάθε φορά από την αρχή, με την ελπίδα να βρει αποδείξεις για τη διασύνδεσή του με το Αμερικανικό ΚΚ.

Οι χαρακτηρισμοί που τον συνόδευαν στο φάκελο ήταν εκείνος του “ριζοσπάστη”, “ύποπτου για κατασκοπία”, “κομμουνιστή συμπαθούντα”, και του “προλετάριου στα όρια του ριζοσπαστισμού”, φανερώνοντας μεταξύ άλλων την παχυλή αμάθεια των πρακτόρων. Τελικά, παρόλες τις προσπάθειες , μόνο η σχέση του Μπρεχτ με άλλους συνοδοιπόρους στοιχειοθετήθηκε, κι όχι με μέλη του ΚΚ ΗΠΑ.

Οι αμερικάνικες αρχές αποφάσισαν ωστόσο να παίξουν και το τελευταίο τους χαρτί καλώντας το συγγραφέα το 1947 να καταθέσει ενώπιον της διαβόητης επιτροπής αντιαμερικανικών ενεργειών (HUAC ) με την κατηγορία της συγγραφής “πολύ επαναστατικών ποιημάτων, θεατρικών έργων και άλλων κειμένων”. Αν και επικρίθηκε από κάποιους για την απόφασή του να καταθέσει, σε αντίθεση με τους “10 του Χόλιγουντ” που αρνήθηκαν, ο ίδιος ο ξένος υπήκοος δεν είχε τα ίδια δικαιώματα με αμερικάνους πολίτες στο θέμα και φοβόταν πως η επιστροφή του στην Ευρώπη θα καθυστερούσε. Ακολουθώντας τις συμβουλές των δικηγόρων του, εμφανίστηκε στην Επιτροπή και χωρίς να ενοχοποιήσει ούτε τον εαυτό του, ούτε και οποιονδήποτε άλλο, καθώς με ευφυή τρόπο απέφυγε τις ερωτήσεις-παγίδες της Επιτροπής. Μία μέρα μετά την ανάκριση, έφυγε για την Ευρώπη, αρχικά στην Ελβετία και μετέπειτα στη ΓΛΔ, όπου και πέθανε το 1956.

Σήμερα τα ντοκουμέντα του χρησιμεύουν κυρίως στην αποσαφήνιση της χρονολόγησης διάφορων έργων του Μπρεχτ στις ΗΠΑ, όπως και στην αποκάλυψη σχεδίων που τελικά δεν υλοποιήθηκαν. Για τους βιογράφους του Μπρεχτ το υλικό παρουσιάζει ενδιαφέρον για την προσθήκη άγνωστων ως τότε λεπτομερειών, όπως τη γέννηση του γιου του Μίχαελ, από την ερωμένη και συνεργάτιδά του Ρουθ Μπέρλαου, που πέθανε λίγες ώρες μετά τον τοκετό.

Δύσκολες Νύχτες