Αφανισμός: καλύτερα Ταρκόφσκι

Ακολουθούν σπόιλερς. Αλλά γενικά, αγαπητοί αναγνώστες, αυτή την ιστορία με τα σπόιλερς την έχω βαρεθεί, σιγά τα μεγάλα μυστικά που αποκαλύπτονται δηλαδή. Την καλή την ταινία τη βλέπεις ξανά και ξανά χωρίς το στοιχείο της “έκπληξης”, τον μπακλαβά τον τρως και τον ξανατρως ενώ ξέρεις τη γεύση του, δεν χρειάζεται να κάνεις reset τους γευστικούς σου κάλυκες για να τον απολάψεις. Αμα σου προσφέρουν δηλαδή Ταουκιοκσού που δεν έχεις ξαναφάει και σου πουν ότι περιέχει κοτόπουλο είναι “σπόιλερ”;  Τελωσπάντων.

Στο σύμπαν των ταινιών επιστημονικής φαντασίας, υπάρχει μια ταινία της οποίας οι δυο φανατικότεροι και πιο πιστοί οπαδοί γράφουν εδώ στην Κατιούσα: ο γράφων και το Λαϊκό Στρώμα και μιλάμε για την ταινία “Sunshine” του Danny Boyle (2007). Στην ταινία αυτή θίγονται μεγάλα γνωσιολογικά ερωτήματα σε πολλαπλά επίπεδα, ο θεός και η ταύτισή του με τον Ήλιο, η παρέμβαση του ανθρώπου στη δημιουργία, η ένωσή του με το Θείο, το ενδεχόμενο του τέλους της ανθρωπότητας και η στάση του ανθρώπου κλπ. Παρά τις επιστημονικές αστοχίες της ταινίας, για μας ανέρχεται στο επίπεδο του cult για την φιλοσοφική, οντολογική “πλήρωση” που μας προσφέρει, διό και την παρακολουθήσαμε πάνω από είκοσι φορές έκαστος, επιπλέον επιχείρημα στον αντι-σποϊλερικό αγώνα: Ξέρουμε τι “γίνεται”, απλά κάθε φορά βυθιζόμαστε στα ερωτήματα που βάζει η ταινία, απολαμβάνουμε τα πλάνα, το “ορίτζιναλ σκορ” και γουστάρουμε.

Το σενάριο του Sunshine φέρει την υπογραφή του Άλεξ Γκάρλαντ σεναριογράφου και μετέπειτα σκηνοθέτη που έκανε το σκηνοθετικό του ντεμπούτο με την ταινία Ex Machina (2015) εξερευνώντας τη σχέση μεταξύ ανθρώπου και τεχνητής νοημοσύνης, ταινία πολύ καλή που δεν μας προκάλεσε ωστόσο το ίδιο thrill με το Sunshine.

Η φετινή καινούρια ταινία του Γκάρλαντ είναι το Annihilation με πρωταγωνίστρια την Νάταλι Πόρτμαν, της οποίας η κεντρική ιδέα είναι η επαφή του ανθρώπου με κάποιας εξελιγμένης μορφής νοημοσύνη, συνείδηση, όπως θέλετε πείτε το. Η ιδέα αυτή προκάλεσε πολλές φορές τη φαντασία συγγραφέων ΕΦ κι επειδή ποτέ δεν ήρθαμε σε επαφή με άλλη νοήμονα ζωή στο σύμπαν για να ξέρουμε (κι αν με ρωτάτε είναι μάλλον απίθανο κάτι τέτοιο να συμβεί στον αιώνα τον απάντα) η εξερεύνηση της εν λόγω θεματολογίας είναι εντελώς τυφλή: το μυαλό του συγγραφέα πρέπει να είναι πολύ ζωηρό, πολύ “έξω-απ-το-κουτί” (out of the box), η παραγόμενη αφήγηση για να αποφύγει ανθρωπομορφικές αντιφάσεις, π.χ δεν ξέρουμε αν ο “εξωγήινος” θα έχει χέρια ή πόδια, αν θα χρησιμοποιεί κάποιου είδους “γλώσσα” για να επικοινωνεί, ποιος μας λέει ότι θα διαθέτει στοματική κοιλότητα, λαρρύγι και φωνητικές χορδές και θα παράγει κάποιου είδους “λόγο”, η αφήγηση λοιπόν μοιάζει με σουρρεαλιστικό πίνακα. Και σε όλες τις περιπτώσεις η “‘άλλη” νοημοσύνη είναι ανώτερη, οι άνθρωποι πάντα είναι τα στουρνάρια της συνδιαλλαγής αυτής, υποθέτω ως ανθρωπότητα διαπνεόμαστε από ταπεινότητα για το επίπεδο πολιτισμού μας, εξ άλλου η επαφή με όντα που έχουν νοημοσύνη μπεκάτσας ή αρμαδίλλου δεν κάνει ενδιαφέρουσες ταινίες.

Το σενάριο του αφανισμού (ουάου! τι τίτλος) βασίζεται σε νουβέλα του συγγραφέα Τζεφ Βαν ΝτερΜέερ και η κεντρική του ιδέα είναι ότι, κάποια “ύπαρξη”, “ενέργεια”, “κοσμική δύναμη” πέφτει στη γη ως διάττων αστήρ, πάνω σ’ ένα φάρο, μάλλον ψαγμένος συμβολισμός για την επικοινωνία με κάτι μακρινό, και δημιουργεί έναν κλοιό ο οποίος επεκτείνεται συνέχεια προς όλες τις κατευθύνσεις εγκλωβίζοντας μέσα του κάθε τι ζωντανό, ανθρώπους, αρκούδες, δέντρα, θάμνους και θαμνοειδή κλπ. Διάφορες αποστολές επιστημόνων και στρατιωτών στέλνονται μέσα στον κλοιό που κατ’ ευφημισμόν αποκαλείται “λαμπύρισμα” (shimmer) και όλοι εξαφανίζονται, χάνονται και κανένας δεν ξέρει τι απογίνονται.

Η ταινία εξελίσσεται γύρω από την αποστολή στην οποία συμμετέχει η Νάταλι Πόρτμαν και γίνεται το σώσε. Το συμπέρασμα είναι ότι μέσα στο “λαμπύρισμα” που λειτουργεί σαν κώνος γενετικής διάθλασης, αναμιγνύει, μπερδεύει τα DNA όλων των ζωντανών οργανισμών με αποτέλεσμα να προκύπτουν τερατουργήματα, ανθρωπόμορφα δέντρα, κορκόδειλοι-καρχαρίες, αρκούδες που βγάζουν ανθρώπινες κραυγές, εφέκτιβλυ εντάσσοντας την ταινία στην κατηγορία τρόμου.

Γενικά καλά λόγια γράφτηκαν, βλέπεται ευχάριστα με την απαραίτητη συνοδεία πίτσας και ανθρακούχων αναψυχτικών, απόδειξη βεβαίως ότι δεν πρόκειται για μεγαλειώδη ταινία, στα αριστουργήματα παρακολουθείς χωρίς ανάσα, όχι να χλαπακιάζεις. Εδώ λοιπόν πρέπει να κάνουμε τις απαραίτητες συγκρίσεις. Τόσο η ταινία όσο και η νουβέλα στην οποία βασίζεται φέρουν πολύ μεγάλες ομοιότητες με το τεράστιο Stalker του Ταρκόφσκι και των αδερφών Στρουγκάτσκι, τόσο στην αισθητική, στα πλάνα, στο φόντο όσο και στο κόνσεπτ. Κατα τη γνώμη μου το Annihilation είναι ένα κακέκτυπο του Stalker κι επιπλέον, η υφή και η σκηνοθεσία π.χ οι “ξεψυχισμένες” κουβέντες των πρωταγωνιστών σε σκοτεινούς, σιωπηλούς φόντους μου φέρνουν στο νου και ένα άλλο ταρκοφσκικό ριμέικ, το Solaris του Στίβεν Σόντερμπεργκ που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Στάνισλαβ Λεμ. Κι εκεί εξελιγμένη νοημοσύνη, στην προκειμένη περίπτωση ένας πλανήτης ολάκερος, κι εκεί άνθρωποι που αλληλεπιδρούν με την νοημοσύνη μπαίνουν σε ψυχολογικούς μπελάδες, κι εκεί η ανώτερη νοημοσύνη χωρίς προφανές κίνητρο “πέφτει” στο επίπεδο του ανθρώπου και προσπαθεί να αντιγράψει, να μιμηθεί τον άνθρωπο. Για την ιστορία, το Solaris του Σόντερμπεργκ είναι μια εξαιρετικής αισθητικής ταινία, ένα εκτενές homage στην Οδύσσεια του Κιούμπρικ η οποία ωστόσο δεν έλαβε την ευαρέσκεια τόσο του κοινού όσο του συγγραφέως, ο οποίος -με το δίκιο του- είπε ότι ο σκοπός που έγραψε το Solaris ήταν ακριβώς αυτό που είπαμε παραπάνω, να στοχαστεί πάνω στην υποθετική αλληλεπίδραση του ανθρώπου με μιαν υπερ-συνείδηση κι όχι ένα διαστημικό ερωτικό ψυχολογικό δράμα πασπαλισμένο με πλάνα του σέξι τζωρτζ-κλούνειου κώλου (και όχι πλάνα του κώλου γενικώς), που είναι και το κέντρο βάρους της ταινίας του Σόντερμπεργκ – το ερωτικό ψυχολογικό δράμα, όχι ο κώλος του Κλούνεϊ.
Προσωπικά λοιπόν, θαρρώ θα ήταν τιμιότερο ένα γαμάτο ριμέικ του Stalker παρά αυτό, με τον βαρύγδουπο τίτλο “αφανισμός” που παραπλανεί σχετικά με τις προθέσεις της ταινίας, καλύτερα να βάζαν τον τίτλο “The Shimmer” που τουλάχιστον θα κρατούσε την ταινία στις διαστάσεις της.

Κλείνουμε με ένα άλλο σημάδι των καιρών: η ταινία δεν έκανε πρεμιέρα στους σινεμάδες αλλά στο Νέτφλιξ, συνδρομητική ιντερνετική τηλεόραση δηλαδή. Πολλά γράφτηκαν και ειπώθηκαν για το γεγονός αυτό, τίθεται και ζήτημα αν μπορεί να είναι υποψήφια για όσκαρ καθώς οι κανόνες λεν ότι πρέπει να έχει προβληθεί σε κινηματογραφικές αίθουσες. Έχει ενδιαφέρον το ενδοαστικό μαλλιοτράβηγμα ανάμεσα στα μεγάλους συνδρομητικούς ιντερνετικούς παροχείς μουλτιμίντια και τους κινηματογραφικούς κολοσσούς αλλά προσωπικά δεν τρώω το παραμύθι ότι αδικείται μια ταινία επειδή δεν προβάλλεται στα Βίλατζ ή επειδή είχε μεγάλο μπάτζετ ή επειδή είχε σπουδαία εφέ. Μια χαρά μπορείς να δεις μια υψηλής ποιότητας ταινία και σε μια HD τηλεόραση τριανταδυό ιντσών, δεν κάνουν τα ράσα τον παπά, δεν κάνει το μέσον το αριστούργημα. Δεν υποτιμάμε το σινεμά σαν μαζικό, λαϊκό γεγονός και σαν καλύτερη οπτική εμπειρία προφανώς αλλά και τις ταινίες του Τάρκο π.χ στην τηλεόραση τις είδαμε και δεν αδικήθηκε κανένας, ούτε οι θεατές, ούτε και η ταινία. Αλλά μη σας πάρω και στο λαιμό μου, δείτε το Annihilation αγόγγυστα και κρίνετε μόνοι σας.