Αθηνά /Athena, η νέα ταινία του Ρομέν Γαβρά

Αθηνά /Athena, του Ρομέν Γαβρά (Γαλλία, 2022).

Στην εναρκτήρια σκηνή της ταινίας παρακολουθούμε τον Αμπντέλ, Γάλλο στρατιωτικό, αλγερινής καταγωγής, διακεκριμένο στον πόλεμο στο Μαλί, να ανακοινώνει συντετριμμένος στα ΜΜΕ τον θάνατο του αδελφού του Ιντίρ, όπου από ένα μαγνητοσκοπημένο βίντεο που έχει διαρρεύσει στα σόσιαλ φαίνεται να τον χτυπούν οι αστυνομικοί μέχρι θανάτου. Ο Αμπντέλ συνιστά ψυχραιμία ζητώντας και ευελπιστώντας ταυτόχρονα την απόδοση της δικαιοσύνης με τη σύλληψη και τιμωρία των δραστών.

Πιστεύει άραγε αυτά που λέει; Αν τον παρατηρήσουμε προσεκτικά στο γκρο πλαν της κάμερας που εστιάζει πάνω του καθ’ όλη τη διάρκεια της ομιλίας του, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι μάλλον δεν τα πολυπιστεύει. Η απόσταση από αυτά που θα ήθελε και από αυτά που συμβαίνουν είναι μεγάλη. Γιατί μπορεί να επιθυμεί διακαώς τη σύλληψη και τιμωρία των δραστών του αδελφού του, αλλά προφανώς αρνείται να δει την ωμή αλήθεια της χώρας που ζει. Μιας χώρας, που έχει επέμβει 50 και παραπάνω φορές σε χώρες της Αφρικής, που λυμαίνεται τον πλούτο αυτών των χωρών και το μόνο που την ενδιαφέρει είναι να βρίσκεται στο παιχνίδι των γεωπολιτικών και στρατηγικών συμφερόντων, προκειμένου να έχει να λαβαίνει μερίδιο από το παιχνίδι αυτό. Μιας χώρας με μεγάλο αποικιοκρατικό παρελθόν που σήμερα είναι η τρίτη μεγαλύτερη εξαγωγός όπλων στον κόσμο και όπου οι πολίτες αφρικανικής καταγωγής, ως επί το πλείστον αλγερινής- άσχετα αν έχουν τη γαλλική υπηκοότητα, θεωρούνται πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Δεν συνειδητοποιεί λοιπόν ο Αμπντέλ ότι απόδοση δικαιοσύνης και τιμωρία υπό τέτοιες συνθήκες δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί. Γι’ αυτό και δείχνει-για την ακρίβεια θέλει να δείχνει ότι έχει εμπιστοσύνη στο σύστημα δικαιοσύνης και το Σώμα των Επιθεωρητών ότι θα κάνουν σωστά τη δουλειά τους.

Αντιδιαμετρικά αντίθετος ο αδελφός του ο Καρίμ. Καμία εμπιστοσύνη δεν έχει σε κανέναν εκπρόσωπο του αστικού κράτους και σε κανέναν θεσμό, κάτι που επίσης το διαπιστώνουμε από το επόμενο κοντινό της κάμερας, αυτή τη φορά στραμμένο στο πρόσωπο του Καρίμ. Παρακολουθεί την ομιλία του αδελφού του και η οργή ξεχειλίζει στο βλέμμα του. Τίποτα από όσα λέει ο αδελφός του δεν πιστεύει. Για τον Καρίμ όπως και για όλη την κοινωνία των Αλγερινών και των Γάλλων μουσουλμάνων που ζουν περιθωριοποιημένοι στα προάστια της χώρας, η μοναδική λύση είναι η εξέγερση. Μας χτυπούν θα τους χτυπάμε. Μας σκοτώνουν, θα τους σκοτώνουμε. Αυτή είναι η απάντηση στον άδικο θάνατο του αδελφού του.

Η εξέγερση των νεαρών που πυρπολούν το προάστιο της Γαλλίας που ονομάζεται Αθηνά -διόλου τυχαία η ονομασία που αποδίδεται στο προάστιο αυτό (ο πόλεμος και η σοφία, όσο παράδοξο και αν ακούγεται συνυπάρχουν, γιατί οι άνθρωποι μέσα στη δίνη της εξέγερσης και της εμπόλεμης κατάστασης που ζουν, εξακολουθούν να σκέφτονται και να επιλέγουν στρατόπεδα ελπίζοντας ότι η επιλογή τους θα τους οδηγήσει στον τελικό τους στόχο) είναι αποτέλεσμα χρόνιων καταπιέσεων που έχει δεχτεί αυτή η κοινωνία μέσα στη Γαλλία.

Μια μικρή ιστορική αναδρομή με δύο σημαντικές ημερομηνίες το επιβεβαιώνει.

Το 1961 η αστυνομία άνοιξε πυρ στη συγκέντρωση χιλιάδων Αλγερινών και Γάλλων Μουσουλμάνων που διαμαρτύρονταν κατά της απαγόρευσης της κυκλοφορίας τους, με αποτέλεσμα πολλούς τραυματίες και 200 νεκρούς, πολλοί από τους οποίους πνίγηκαν στον Σηκουάνα όπου πετιόνταν από τους αστυνομικούς, τραυματισμένοι.

Το 2005 έχουμε και άλλη εξέγερση όπου τα παιδιά των Αλγερινών που εξεγέρθηκαν τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 και που πλέον έχουν γαλλική υπηκοότητα (αλλά ζουν στα γκέτο των προαστίων του Παρισιού, στα προάστια της ανεργίας και της ανέχειας) για πολλές μέρες τυλίγουν τα γκέτο τους στις φλόγες και για άλλη μία φορά αντιμετωπίζονται από την κυβέρνηση με βία και καταστολή, γιατί ποτέ δεν έπαψαν αυτά τα προάστια να θεωρούνται από το επίσημο αστικό κράτος της Γαλλία ως εσωτερικές της αποικίες.

Μέσα στο πρώτο δεκάλεπτο της ταινίας με ένα εντυπωσιακό και άρτια σκηνοθετημένο μονοπλάνο ο Γαβράς μας αρπάζει από το χέρι και μας βάζει κατευθείαν στον πυρήνα της εξέγερσης που έχει ξεσπάσει και που τίποτα πλέον δεν την σταματά. Πλέον δεν είμαστε απλοί θεατές αλλά συμμετέχουμε και εμείς στα δρώμενα, συναισθανόμαστε την οργή των καταπιεσμένων, νιώθοντας όμως μέσα μας ότι είναι ένα παροδικό ξέσπασμα γιατί ο αντίπαλος που λέγεται αστικό κράτος είναι πολύ σκληρός και πολύ δύσκολος.

Τα όπλα των καταπιεσμένων είναι η συσσωρευμένη οργή και αδικία που υφίστανται. Τα όπλα του κράτους είναι η αστυνομία και η ακροδεξιά που κάτω από τις προστατευτικές φτερούγες του συστήματος κάνει ανενόχλητη τη δουλειά της.

Το βασικότερο όπλο όμως αυτού, είναι η διάσπαση που έχει επιφέρει στους κόλπους των καταπιεσμένων. Μία διάσπαση που εκπροσωπείται από τις θέσεις των τριών πρωταγωνιστών-αδελφών. Ο ένας, ο Αμπντέλ, εκπροσωπεί το σύστημα πιστεύοντας ότι μέσω αυτού η κατάσταση θα βελτιωθεί. Ο άλλος εκμεταλλευόμενος την ανηθικότητα του συστήματος πιστεύει ότι όλοι μπορούν να υπάρξουν μέσα στη σαπίλα και να την βγάλουν καθαρή. Και ο τρίτος, ο Καρίμ που ηγείται του πλήθους των καταπιεσμένων, είναι ο μόνος αληθινός που ξέρει ότι το σύστημα δεν αλλάζει αν δεν έρθεις σε απευθείας ρήξη με αυτό. Όμως η οργή και ο θυμός του τον τυφλώνουν και η εξέγερση περιορίζεται στα πλαίσια της προσωπικής εκδίκησης. Δεν λαμβάνει διαστάσεις επανάστασης αφού καθ’ όλη τη διάρκειά της, ο κόσμος οι απλοί κάτοικοι των γκέτο μένουν κλεισμένοι στα σπίτια τους και το εξεγερτικό κίνημα που ξεσπά με αφορμή τον θάνατο του μικρού αδερφού από τους αστυνομικούς, δεν πυροδοτεί τη φλόγα μιας γενικευμένης επανάστασης ενός καταπιεσμένου λαού, αφού το σύνολο του κόσμου το αφήνει απ’ έξω. Η σύγκρουση των τριών χαρακτήρων είναι αναπόφευκτη και μέσα από αυτή τη σύγκρουση, αναδεικνύεται και η τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης όταν και οι τρεις διαπιστώνουν ότι επανάσταση αποτελεσματική μόνο με ενότητα και μια γροθιά μπορεί να επιτευχθεί. Μια ενότητα όμως που προϋποθέτει αρραγές μέτωπο που με τη δύναμη του θα μπορούσε να συμπαρασύρει έναν ολόκληρο λαό, ο οποίος ανεξάρτητα της καταγωγής και της εθνικής του ταυτότητας βιώνει την καταπίεση, την αδικία, την ανεργία, την περιθωριοποίηση.

Προσεγγίζοντας αισθητικά την ταινία του Γαβρά θα διαπιστώσουμε ότι αξιοποιεί άψογα όλα τα γνωρίσματα που μπορεί να διαθέτει ένα κινηματογραφικό έργο προκειμένου να χαρακτηριστεί αισθητικά άρτιο. Μορφολογικά μας παραπέμπει εικαστικά στη μορφή μιας σύγχρονης όπερας. Εκεί όπου δεν μιλούν οι ήρωες και οι διάλογοί τους και οι σκέψεις τους, αποδίδονται με τη μορφή τραγουδιού, ενώ καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας νιώθουμε ότι μπροστά μας εκτυλίσσεται μια θεατρική παράσταση υπό τη συνοδεία μιας συμφωνικής μουσικής όπου μέσα της ανακατεύονται αραβικές προσευχές και ελληνικές λέξεις που ακούγονται σαν ψαλμοί και αναφέρονται στο αδελφοκτόνο αίμα στις θυσίες των αδελφών που αρνούνται ο καθένας με τον τρόπο του να συμμορφωθούν στη βία της εξουσίας και να διαμορφώσουν συνθήκες ζωής που να τους επιτρέπουν να αναπνέουν μέσα σε μία κοινωνία όπου δεν κυριαρχεί η λογική, αλλά η επιβολή της δύναμης.

Η τυφλή εξέγερση των ταπεινωμένων και καταφρονεμένων μέσα από την κάμερα του Γαβρά λαμβάνει επικές διαστάσεις όπως επικές διαστάσεις λαμβάνει και το προσωπικό δράμα του Αμπντέλ, σε μία εξαιρετική σκηνή όπου βρίσκεται αντιμέτωπος με τη δυσβάσταχτη αλήθεια που του αποκαλύπτει το πόσο αφέθηκε να χρησιμοποιηθεί από το σύστημα, να γίνει εξάρτημα της μηχανής του και στο τέλος να προδοθεί από αυτό. Ακροβατώντας στα όρια του ντοκιμαντέρ και της μυθοπλασίας, ο Ρομέν Γαβράς πετυχαίνει να ισορροπήσει, παραδίνοντας μας μια ταινία που παρά τις δραματουργικές της ατέλειες, πετυχαίνει να μας συμπαρασύρει στον ξέφρενο ρυθμό της και να μας κάνει να αναλογιστούμε τα αίτια της αποτυχίας και του ξεφουσκώματος των εξεγερτικών κινημάτων που διαχρονικά λαμβάνουν χώρα στις σύγχρονες καπιταλιστικές μεταδημοκρατικές χώρες.

Η ταινία προβάλλεται ήδη από τις 23 Σεπτεμβρίου στην πλατφόρμα του Netflix.