“Cuba libre” του Jorge Luis Sánchez στους κινηματογράφους

Η ιστορία από την αθώα ματιά δύο παιδιών. Μία όμορφη ταινία, με συμβολισμούς όπου ο σκηνοθέτης παρουσιάζει το τέλος του Ισπανο-Kουβανο-Aμερικανικού πολέμου τον 19^ο αιώνα.

«Γιατί το έγραψα; Πρώτον, επειδή μου αρέσει η ιστορία της χώρας μου, δευτερον γιατί με ενδιέφερε να βρω μια περίπλοκη στιγμή και να την αναδείξω και στη συνέχεια σκέφτηκα δύο αθώα  παδιά μπροστά σε όλα αυτά τα γεγονότα.» J.L. Sanchez

Από τον σκηνοθέτη του “El Benny” Jorge Luis Sanchez

Σκηνοθεσία/Σενάριο: Jorge Luis Sanchez, Μουσική: Juan Manuel Ceruto, Φωτογραφία: Rafael Solís, Παραγωγη: ICAIC, Κούβα 2015, Πρωταγωνιστούν: Christian Sánchez, Alejandro Guerrero, Jo Adrian Haavind, Isabel Santos, Adael Rosales, Manuel Porto

Σύνοψη

Ο Σαμουήλ και ο Συμεών είναι δύο παιδιά που το 1898 ζουν τις έντονες στιγμές που οι Αμερικανοί συμπεριφέρονται σαν στρατός κατοχής, μετά την ήττα της Ισπανίας σε συμμαχία με τους Κουβανούς.

Υπόθεση

Στην ταινία, δύο παιδιά με τα βιβλικά ονόματα, ο Συμεών (Alejandro Guerrero) και ο Σαμουήλ (Christian Sánchez), δύο παιδιά Αφροκουβανικής καταγωγής, καθαροί «σπίθες» και οι πιο έξυπνοι στην τάξη τους, γίνονται οι βασικοί αφηγητές και οι ανθρώπινες πηγές όλων των δραματικών γεγονότων εκείνης της εποχής.

Η διαμόρφωση του χαρακτήρα των δύο παιδιών αντιπροσωπεύει ένα από τα σημαντικότερα σημεία της ταινίας. Είναι μικροί μέσα στην στροβιλώδη κατάσταση του έθνους, στόχοι μιας κατάστασης που τους ξεπερνά και που δεν καταλαβαίνουν πλήρως. Υπάρχει φόβος, πόνος, απογοήτευση, αλλά επίσης υπάρχει η αξέχαστη παιδική χαρά, η ειλικρίνεια της αθωότητας που τείνει να εξατμιστεί, αλλά εξακολουθεί να είναι ζωντανή και ο αναγκαστικός ρεαλισμός που τους βοηθά να επιβιώσουν μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο. Είναι η αντανάκλαση ενός λαού που έτρεξε, κοροϊδεύτηκε για τους σκοπούς του, χωρίς να έχει καμία σανίδα σωτηρίας. Το ίδιο κοινωνιολογικό θέμα που ο Julio Antonio Mella αποδόμισε στο ανεπανάληπτο δοκίμιο «Κούβα, ένας λαός που δεν ήταν ποτέ ελεύθερος» (1924).

Ένα ιστορικό φιλμ που ρίχνει φως σε άλλη μια ιδιαίτερη στιγμη αυτής της χώρας. Η ταινία είναι μια παραγωγή του ICAIC και του FCBC (Cuban Fund of Cultural Assets), κάτι που όπως δηλώνει ο σκηνοθέτης έκανε την υλοποιήσή της εφικτή, μιας και δεν είναι εύκολο να γυρίσεις μία ιστορική ταινία. Η συμμετοχή και υποστήριξη του Jorje Alfonso, διευθυντή του FCBC, ήταν καίρια τόσο σε οικονομικό επίπεδο όσο και στο έργο των τεχνιτών που έκαναν επωμίδες, στολές, κουμπιά, σπαθιά, ξιφολόγχες που ανήκουν και στα τρία διαφορετικά στρατεύματα.

Η μουσική παίζει έναν σημαντικό ρόλο στην ατμόσφαιρα του φιλμ και αυτό οφείλεται στον συνθέτη της Juan Manuel Ceruto ο οποιός μας λέει: «ο Jorge Luis ήθελε μια θλιβερή μουσική, που δεν θα «έλαμπε», και αφού έβαλα όλες τις πιθανότητες κάτω, επέλεξα την συμφωνική μουσική και ιδιαίτερα τα έγχορδα χωρίς πολύ ενορχήστρωση κατα τη διάρκεια της, αλλά μόνο στο τέλος.

Το Cuba Libre είναι η τρίτη μεγάλου μήκους ταινία του Sanchez και διαφέρει εντελώς από το El Benny και το μιούσικαλ Irremediablemente Juntos. Όντας μια καθαρά ιστορική ταινία εκείνης της εποχή είναι από εκείνες που δεν βλέπουμε πλέον από τους Κουβανούς δημιουργους. Για να γράψει το σενάριο, ο Sanchez διεξήγαγε εκτεταμένη ιστορική έρευνα, μια διαδικασία που περιελάμβανε αρκετές επισκέψεις στα αρχεία της εθνικής βιβλιοθήκης Jose Marti της Αβάνας. Σε σχέση με αυτό, παρατήρησε: «Δεν είναι μια ταινία που κάποιος μού ανέθεσε να κάνω. Το σενάριο του Cuba Libre προήλθε από τα σκοτεινά βάθη της ψυχής και της φαντασίας μου. Ο Σίμων, στην πραγματικότητα, εμπνέεται από τον παππού μου, ο οποίος ήταν συνταγματάρχης κατά τη διάρκεια του πολέμου της ανεξαρτησίας και ονομάστηκε Συμεών. Η γιαγιά μου ονομάστηκε επίσης Ma’Julia, όπως και η γυναίκα στην ταινία. Νόμιζω ότι είναι μια καλή ευκαιρία να τους αποτίσω φόρο τιμής.»

O Jorge Luis Sánchez (1960) είναι απόφοιτος της Παιδαγωγικής από το Πανεπιστήμιο Παιδαγωγικών Επιστημών της Αβάνας Enrique José Varona. Ξεκίνησε ως ερασιτέχνης σκηνοθέτης και είναι ένας από τους ιδρυτές της Εθνικής Ομοσπονδίας Κινηματογραφικών Ομάδων της Κούβας. Το 1981 ξεκίνησε την επαγγελματική του σχέση με το Ινστιτούτο Κινηματογραφικής Τέχνης και Βιομηχανίας της Κούβας (ICAIC), ως πρώτος βοηθός κάμερας, στη συνέχεια βοηθός σκηνοθέτης και αργότερα σκηνοθετης  που είναι και την τρέχουσα στιγμή.

Μέλος του Συνδέσμου Κινηματογράφου, Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης του UNEAC, διδάσκει στο ICAIC και στη Διεθνή Σχολή Κινηματογράφου και Τηλεόρασης του San Antonio de los Baños. Είναι ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης της βραβευμένης ταινίας El Benny. Για την πολύτιμη συμβολή του στην ανάπτυξη της νησιωτικής κινηματογραφίας, έχει λάβει βραβεία και αναγνωρίσεις, εθνικές και διεθνής.

Ιστορική Αναδρομή

Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Ισπανία δε θύμιζε πλέον σε πολλά την πάλαι ποτέ υπερπόντια αυτοκρατορία που είχε οικοδομήσει κατά τον 15ο και τον 16ο αιώνα. Οι κτήσεις που είχε δημιουργήσει στην Κεντρική και τη Νότιο Αμερική σε μεγάλο βαθμό είχαν κερδίσει την ανεξαρτησία τους μέσω απελευθερωτικών αγώνων, όπως, για παράδειγμα, εκείνος του Σιμόν Μπολιβάρ κατά τις αρχές του 19ου αιώνα. Η Ισπανική Αυτοκρατορία είχε υποχωρήσει στο παγκόσμιο στερέωμα, μπροστά στη Βρετανική, τη Γαλλική, αλλά και τη νεοσυσταθείσα Γερμανική και πλέον είχε υπό τον έλεγχό της μόνο τις Φιλιππίνες και κάποιες άλλες μικρότερες κτήσεις στον Ειρηνικό Ωκεανό (Γκουάμ, Σαϊπάν), το Πουέρτο Ρίκο και, φυσικά, την Κούβα.

Αντιθέτως, οι ΗΠΑ βρίσκονταν σε διαφορετικό ιστορικό χρόνο, όντας στην απαρχή της ακμής τους. Κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, οι ΗΠΑ μέσω οικονομικών (Αγορά της Λουιζιάνα) και στρατιωτικών (Μεξικανο-αμερικανικός πόλεμος) μέσων,

είχαν επεκταθεί στο μεγαλύτερο μέρος της σημερινής τους εδαφικής έκτασης. Ο Αμερικανικός Εμφύλιος διέκοψε προσωρινά (1861-1865) την αναπτυξιακή πορεία του κράτους, η οποία, παρά ταύτα, συνεχίστηκε με μεγαλύτερους ρυθμούς τις δεκαετίες που τον ακολούθησαν,  χάρη στην εξάπλωση της βιομηχανίας και του εμπορίου, στην οποία συνετέλεσε η εισροή κολοσσιαίου αριθμού μεταναστών από την Ευρώπη.

Ως αποτέλεσμα αυτής της οικονομικής έκρηξης, οι ΗΠΑ βρέθηκαν σε θέση να δύνανται να ασκούν εξωτερική οικονομική πολιτική με επιθετικούς όρους, με σκοπό να διεισδύσουν σε νέες αγορές. Παράμετροι της πολιτικής αυτής υπήρξαν τα πρώτα σχέδια για τη διάνοιξη μιας διώρυγας στην Κεντρική Αμερική που θα ένωνε τον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό, έργο που υλοποιήθηκε αργότερα στον Παναμά, αλλά και η διείσδυση αμερικανικού κεφαλαίου σε ξένες αγορές, με χαρακτηριστικό και σχετικό με το θέμα μας, παράδειγμα, τις επενδύσεις στην καλλιέργεια ζαχαρακάλαμου στην Κούβα.

Όσον αφορά την Κούβα, το νησί βρισκόταν από καιρό σε επαναστατικό αναβρασμό. Το 1868 είχε ξεσπάσει ένα πρώτο μεγάλο επαναστατικό κίνημα κατά του ισπανικού ζυγού, το οποίο και καταπνίγηκε μετά από δέκα χρόνια, αφήνοντας, όμως, ανοιχτούς λογαριασμούς μεταξύ των αποικιοκρατών και των εθνικά αφυπνισμένων Κουβανών. Ένας εξ αυτών, ο Χοσέ Μαρτί, ηγήθηκε του κινήματος Cuba Libre, ξεκινώντας εκ νέου, το 1895, τον ένοπλο αγώνα κατά των Ισπανών. Παρά το γεγονός ότι αρχικά οι επαναστάτες σημείωσαν επιτυχίες, η ανάληψη της καταστολής του κινήματος από τον στρατηγό Βαλεριάνο Γουέιλερ ανέτρεψε τα δεδομένα. Ο έμπειρος αυτός αξιωματικός διέταξε τη μετακίνηση ολόκληρων πληθυσμών από τα χωριά τους σε στρατόπεδα υπό ισπανικό έλεγχο, στερώντας έτσι από τους Κουβανούς αντάρτες μία βασική εστία ανεφοδιασμού, ενώ ταυτόχρονα αναδιοργάνωσε τις αποικιακές ένοπλες δυνάμεις, οι οποίες σε μικρούς σχηματισμούς κυνηγούσαν και εξόντωναν τους αντάρτες. Το κίνημα των ανταρτών σταδιακά περιορίστηκε στο νότιο τμήμα του νησιού, στην ευρύτερη περιοχή του Σαντιάγο και ο Γουέιλερ ονομάστηκε «χασάπης», λόγω της βαναυσότητας των τακτικών που χρησιμοποιούσε.

Στη μεταφορά του κουβανικού αγώνα στο προσκήνιο της αμερικανικής κοινής γνώμης έπαιξε σημαντικό ρόλο ο κίτρινος τύπος, καθώς και οι Κουβανοί επαναστάτες που βρίσκονταν στις ΗΠΑ με σκοπό την πληροφόρηση της για τα δεινά που υπέφερε ο κουβανικός λαός από τους Ισπανούς. Αξιοσημείωτα είναι τα δημοσιεύματα των εφημεριδών New York Journal και New York World. Οι ιδιοκτήτες τους, Ουίλιαμ Ράντοφλ Χιρστ και Ιωσήφ Πούλιτζερ αντίστοιχα, ξεκίνησαν μία εκστρατεία κίτρινου τύπου με καθημερινά δημοσιεύματα για τις αγριότητες των Ισπανών του Γουέιλερ. Η υπερβολή που πολλές φορές χαρακτήριζε τους ισχυρισμούς τους εξαγρίωσε τον μέσο Αμερικανό, ο οποίος παράλληλα είχε αρχίσει να βλέπει ομοιότητες μεταξύ του αγώνα των Κουβανών εναντίον των Ισπανών και του Αμερικανικού Αγώνα Ανεξαρτησίας.

Ταυτόχρονα, οι συγκρούσεις στο νησί της Καραϊβικής άρχισαν να θίγουν και τα οικονομικά συμφέροντα πολλών Αμερικανών επιχειρηματιών. Μέσα στη δεκαετία του 1890, το συνεχώς αυξανόμενο αμερικανικό κεφάλαιο στην Κούβα είχε ως αποτέλεσμα την «κατάκτηση» της τοπικής αγοράς από τις ΗΠΑ, αφήνοντας τις εμπορικές σχέσεις των Κουβανών με τους Ισπανούς σε δεύτερη μοίρα. Ο πόλεμος, που είχε ξεσπάσει, όμως, άρχισε να θίγει τα κέρδη των Αμερικανών που είχαν οικονομικές σχέσεις με το νησί, γεγονός που άσκησε πιέσεις στην κυβέρνηση ΜακΚίνλεϊ, η οποία άρχισε συζητήσεις με τους Ισπανούς, ώστε να σταματήσουν οι εχθροπραξίες.

Οι Ισπανοί απέσυραν τον «χασάπη» Γουέιλερ και στη θέση του τοποθέτησαν τον μετριοπαθή στρατηγό Μπλάνκο υ Ερένας, ο οποίος δέχτηκε να παραχωρήσει στους Κουβανούς περισσότερες ελευθερίες. Οι επαναστάτες, όμως, δεν αποδέχτηκαν τις προτάσεις του. Οι διαπραγματεύσεις έδειχναν να ναυαγούν, τη στιγμή που στις ΗΠΑ , πολλοί βιομήχανοι, υποστηρικτές της αποφυγής της ένοπλης λύσης εκ μέρους των ΗΠΑ, άρχισαν να αναθεωρούν λόγω της ανάπτυξης του εργατικού κινήματος με διαδηλώσεις και απεργίες, αποσκοπώντας στη στροφή της κοινής γνώμης στην εξωτερική πολιτική και μακριά από τις εγχώριες αυτές εξελίξεις.

Όλα έδειχναν πως η επίσημη ισπανοαμερικανική ένοπλη σύρραξη ήταν πλέον θέμα χρόνου. Η αφορμή δόθηκε στις 15 Φεβρουαρίου του έτους του πολέμου. Το θωρακισμένο καταδρομικό USS“Maine”, το οποίο βρισκόταν στο λιμάνι της Αβάνα από τον Ιανουάριο για επίδειξη ισχύος ενώπιον των ισπανικών αρχών, κόπηκε στα δύο από μυστηριώδη έκρηξη, παίρνοντας μαζί του στον βυθό της θάλασσας 256 ναύτες, αξιωματικούς και πεζοναύτες. Την επόμενη ημέρα και παρά τις απόπειρες συγκάλυψης του περιστατικού, οι αμερικανικές εφημερίδες το έκαναν πρωτοσέλιδο, χρησιμοποιώντας ταυτόχρονα πύρινη γλώσσα κατά των Ισπανών, που κατηγορούσαν ως υπεύθυνους για το μοιραίο ατύχημα.  Οι Αμερικανοί πραγματογνώμονες αποφάνθηκαν πως η έκρηξη που διέλυσε το πλοίο προήλθε από το εξωτερικό του κύτους, αν και στην πραγματικότητα, όπως αποδείχθηκε χρόνια μετά τον πόλεμο, η έκρηξη μάλλον προκλήθηκε από διάβρωση των πυρομαχικών του πλοίου λόγω κακής συντήρησης.

Η αυξανόμενη επιθυμία της αμερικανικής κοινής γνώμης για στρατιωτική επέμβαση, σε συνδυασμό με την αποτυχία εξεύρεσης διπλωματικής λύσης οδήγησαν το Κογκρέσο στην κήρυξη πολέμου στην Ισπανία, στις 25 Απριλίου (το αμερικανικό ναυτικό είχε επιβάλει ναυτικό αποκλεισμό στην Κούβα από τις 21 του μηνός). Τον λόγο, πλέον, είχε η πυρίτιδα.

Σαράντης Κοιλανίτης

Cuba Libre Official Film Trailer