Γιλμάζ Γκιουνέι: Ο σκηνοθέτης – σύμβολο του αγώνα ενάντια στην εκμετάλλευση, την αντίδραση και τον ιμπεριαλισμό
Για την αγωνιστική του δράση και τις προοδευτικές ιδέες του που διαπότισαν και φώτισαν το καλλιτεχνικό του έργο, η αντίδραση της Τουρκίας τον κυνήγησε ανελέητα και τον φυλάκισε πολλές φορές.
Ο Τούρκος σκηνοθέτης, ηθοποιός και σεναριογράφος Γιλμάζ Γκιουνέι, με τη ζωή και το έργο του τάχτηκε στο πλευρό της εργατικής τάξης, στον αγώνα της ενάντια στην εκμετάλλευση, την αντίδραση και τον ιμπεριαλισμό. Για την αγωνιστική του δράση και τις προοδευτικές ιδέες του που διαπότισαν και φώτισαν το καλλιτεχνικό του έργο, η αντίδραση της Τουρκίας τον κυνήγησε ανελέητα και τον φυλάκισε πολλές φορές.
Κουρδικής καταγωγής, ο Γιλμάζ Γκιουνέι γεννήθηκε την 1η του Απρίλη 1937, στο χωριό Γκιουνέι, κοντά στα Άδανα, από πολύ φτωχή οικογένεια. Το πραγματικό του όνομα ήταν Γιλμάζ Πουτούν. Το Γκιουνέι, με το οποίο θα γίνει γνωστός σε όλο τον κόσμο, το «δανείστηκε» από τον τόπου που γεννήθηκε. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Άγκυρας και οικονομικά στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης.
Γιλμάζ Γκιουνέι (1937-1984)
Από νεαρή ηλικία γράφει μικρές ιστορίες και διηγήματα. Νεαρός ακόμα θα μπει στο χώρο του κινηματογράφου και θ’ ασχοληθεί με την ηθοποιία, παίζοντας σε ασήμαντες ταινίες για να βγάζει τα έξοδά του. Στη συνέχεια θ’ αρχίσει να γυρίζει ο ίδιος προοδευτικά φιλμς που αντανακλούσαν τις άθλιες συνθήκες στην πατρίδα του. Η ταινία του με τίτλο «Ελπίδα» θα τον κάνει γνωστό διεθνώς.
Το 1961 εξέδωσε ένα βιβλίο που χαρακτηρίστηκε «κομμουνιστικό», τον συνέλαβαν και κλείστηκε στη φυλακή για 18 μήνες. Τον Μάρτη του 1971 το φασιστικό καθεστώς της Τουρκίας τον κλείνει ξανά στη φυλακή μαζί με χιλιάδες άλλους προοδευτικούς Τούρκους εργάτες και καλλιτέχνες. Τον Μάη του 1974 του δόθηκε αμνηστία από την «αριστερή» κυβέρνηση του Μπουλέντ Ετζεβίτ. Βγαίνοντας από τη φυλακή μετά από 26 μήνες, ο Γκιουνέι θα συνεχίσει πιο έντονα τον αγώνα του για δημοκρατία και κοινωνική πρόοδο.
Ο Γιλμάζ Γκιουνέι, πίσω από τα σίδερα της φυλακής
Το καλοκαίρι του 1974 βρίσκεται στα Άδανα, γυρίζοντας την ταινία «Ανησυχίες», όταν με τη γυναίκα του και τους συνεργάτες του πηγαίνουν σε εστιατόριο για να φάνε. Στο ίδιο εστιατόριο έτρωγε εκείνη την ώρα ο τοπικός εισαγγελέας Σεβά Μαλτού. Μόλις αντικρίζει τον Γκιουνέι, ο εισαγγελέας άρχισε να βρίζει τον καλλιτέχνη και τους φίλους του, με σκοπό ν’ αντιδράσει και να τον συλλάβει. Το επεισόδιο παίρνει διαστάσεις, και ένα άτομο που βρισκόταν ανάμεσα στο πλήθος πυροβολεί και σκοτώνει τον εισαγγελέα. Ο Γκιουνέι συλλαμβάνεται και στέλνεται στο δικαστήριο κατηγορούμενος για τον φόνο, παρά το γεγονός ότι όλοι οι μάρτυρες είδαν ότι δεν είχε καμιά σχέση με το έγκλημα.
Αν και αθώος, στέλνεται στη φυλακή για 19 χρόνια. Στη διάρκεια της δίκης του χιλιάδες λαού συγκεντρώνονται μπροστά στο δικαστήριο φωνάζοντας «Ελευθερώστε τον Γκιουνέι». Το ίδιο συμβαίνει και στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αδελαΐδας, ενώ η νεοσύστατη Κινηματογραφική Ένωση Τουρκίας απαιτεί κι αυτή την απελευθέρωσή του. Όλοι γνωρίζουν ότι το συγκεκριμένο περιστατικό και η δολοφονία του εισαγγελέα ήταν σκηνοθετημένα και εκτελεσμένα από την Μυστική Τουρκική Αστυνομία, με σκοπό την φυλάκισή του.
Γιλμάζ Γκιουνέι: Ο σκηνοθέτης – σύμβολο του αγώνα ενάντια στην εκμετάλλευση, την αντίδραση και τον ιμπεριαλισμό
Όμως και μέσα στη φυλακή ο Γιλμάζ Γκιουνέι δεν σταμάτησε τον αγώνα στο πλευρό της εργατικής τάξης. Δεν σταμάτησε ν’ αγωνίζεται για ελεύθερη και δημοκρατική Τουρκία. «Η φυλάκιση είναι ένα μέρος από τον αγώνα της εργατικής τάξης για την κοινωνική αλλαγή», έλεγε ο ίδιος.
Καταφέρνει να δραπετεύσει και να διαφύγει μετά από περιπέτειες στη Γαλλία, όπου ζητά και του δίνεται πολιτικό άσυλο. Εκεί ολοκληρώνει το γύρισμα της ταινίας «Ο Δρόμος», που είχε ξεκινήσει ο βοηθός του Σερίφ Γκερέν.
Ο Γιλμάζ Γκιουνέι έφυγε από τη ζωή στο Παρίσι, στις 9 του Σεπτέμβρη 1984, σε ηλικία μόλις 47 ετών, χτυπημένος από τον καρκίνο.
Κάνες, 1982. Ο Γιλμάζ Γκιουνέι δίπλα στον Κώστα Γαβρά. Οι δυο σκηνοθέτες μοιράζονται τον Χρυσό Φοίνικα στο φεστιβάλ Κανών, για τις ταινίες «Αγνοούμενος» και «Ο δρόμος» αντίστοιχα.
Ο Γιλμάζ Γκιουνέι ήταν δημοφιλέστατος στην Τουρκία στις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Το έργο του όμως – δεκάδες ταινίες, αρκετά βιβλία και άρθρα – απαγορεύτηκε στην Τουρκία το 1982 από τη στρατιωτική δικτατορία, η οποία κατέστρεψε τα αρνητικά των περισσοτέρων από τις 100 ταινίες που σκηνοθέτησε ή πρωταγωνίστησε ο Γκιουνέι. Σώθηκαν οι κόπιες 11 ταινιών του, που ήταν στο εξωτερικό. Ο ίδιος στερήθηκε την τουρκική ιθαγένειά του το 1983.
Από τις σημαντικότερες ταινίες του είναι «Το κοπάδι» (1978) – “Suru”, που βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο, «Ο δρόμος» (1982) – “Yol”, που βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ των Κανών και «Ο τοίχος» (1983) – “Duvar”.
