“H Θυσία”/Offret, Αντρέι Ταρκόφσκι

«Υπάρχει μία τρομερή δυσαρμονία ανάμεσα στην υλική και την πνευματική ανάπτυξη. Ο άνθρωπος κατάφερε να μετατρέψει το τηλεσκόπιο σε ρόπαλο. Ο άνθρωπος πάντα αμυνόταν απέναντι στη φύση και στους άλλους ανθρώπους εξαιτίας όχι του θανάτου, αλλά του φόβου του θανάτου. Αυτός ο φόβος τον έκανε παράλογο. Πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα αν δεν υπήρχε αυτός ο φόβος. Έτσι ο άνθρωπος κακοποίησε τη φύση. Βασίστηκε στη βία τον φόβο και την εξάρτηση. Η τεχνική πρόοδος μας έδωσε μόνο άνεση και όργανα βίας για την εξουσία. Είμαστε άγριοι. Κάθε επιστημονικό επίτευγμα το χρησιμοποιούμε για κακό σκοπό. Η κουλτούρα μας έχει υποβαθμιστεί. Ο πολιτισμός μας έχει υποβαθμιστεί… Ίσως όμως μπορούμε να κάνουμε κάτι , έστω και την τελευταία στιγμή… Λόγια, λόγια. Λόγια… Αν σταματούσε κάποιος τα λόγια και έκανε κάτι ή προσπαθούσε τουλάχιστον…» αναφέρει ο Αλεξάντερ, που τον υποδύεται ο εξαιρετικός Έρλαντ Γιόζεφσον στο κύκνειο άσμα του Αντρέι Ταρκόφσκι «Η Θυσία».

Και ο μεγάλος σκηνοθέτης μας διαμηνύει ότι τα λόγια είναι κούφια όταν δεν παραχωρούν τη θέση τους στις πράξεις. Και οι πράξεις, είναι οι ατομικές μας θυσίες. Όχι οι επιβεβλημένες θυσίες, όχι εκείνες που καθορίζονται από εξωτερικούς παράγοντες, αλλά οι συνειδητές θυσίες, αυτές που το άτομο αναλαμβάνει τις προσωπικές του ευθύνες και συνειδητοποιεί τον ρόλο που διαδραματίζει η ύπαρξή του στη διατήρηση της ισορροπίας και της αρμονίας της φύσης. Της μοναδικής ισορροπίας που εξασφαλίζει την ειρηνική και αρμονική ζωή όλων των ανθρώπων, όλων των λαών, της μοναδικής ισορροπίας που σε κάνει να νιώθεις ψυχικά ήρεμος και ευτυχισμένος, αποβάλλοντας όλους τους φόβους ακόμα και αυτόν του θανάτου. Της ηρεμίας εκείνης που τροφοδοτείται από την ελπίδα, από την αναζωογόνηση που νιώθεις με τη νοηματοδότηση που αποκτά η ζωή σου βλέποντας τις νέες γενιές να παίρνουν τη σκυτάλη και να προχωρούν μπροστά.

Υπάρχουν διαφορετικά είδη θυσίας. Υπάρχει η θυσία του ατομικού στο κοινωνικό. Υπάρχει και η θυσία του κοινωνικού στο ατομικό. Στην πρώτη αναφέρεται ο σκηνοθέτης στην ταινία του. Η δεύτερη είναι αυτή που παρατηρείται στις κοινωνίες μας και που έχει οδηγήσει στις καταστάσεις που ζούμε. Για αυτή τη θυσία, του ατομικού στο κοινωνικό, μας μιλάει ο ποιητής της μεγάλης οθόνης, Αντρέι Ταρκόφσκι, αυτή που θα φέρει την ισορροπία και θα αμβλύνει το τεράστιο χάσμα που έχει προκληθεί από τη δυσαρμονία στην οποία αναφέρεται ο ήρωάς του, Αλεξάντερ. Όχι για τις παγκόσμιες ισορροπίες των υπερδυνάμεων στον βωμό των οποίων σκοτώνονται χιλιάδες αθώοι . Δεν πρόκειται ποτέ να εξασφαλίσουμε την ειρήνη από τη στιγμή που το χάσμα ανάμεσα στην τεχνολογική εξέλιξη και την πνευματική ανάπτυξη είναι τεράστιο, μας λέει ο Ρώσος σκηνοθέτης, προφητικός όσο ποτέ άλλοτε, όταν μας έλεγε ότι εξαιτίας αυτού του τεράστιου χάσματος ο πολιτισμός βρίσκεται στο χείλος του πυρηνικού ολέθρου.

Ο Αλεξάντερ, ένας δημοσιογράφος, συγγραφέας και κριτικός θεάτρου και λογοτεχνίας, που ζει με την οικογένειά του σ’ ένα σπίτι στη μέση του πουθενά, μαθαίνει ότι επίκειται πυρηνικός πόλεμος. Και τότε εκείνος αποφασίζει να θυσιάσει ό,τι είναι πολύτιμο γι’ αυτόν προκειμένου να σωθεί η ανθρωπότητα από την ολοκληρωτική αυτή καταστροφή. Μόνο που η θυσία του δεν υπαγορεύεται από εξωτερικούς παράγοντες. Δεν του την επιβάλλουν οι υπεύθυνοι που οδηγούν την ανθρωπότητα στην καταστροφή. Γιατί συνειδητοποιεί ότι και αυτός ανήκει στους υπεύθυνους. Και ότι η μοίρα του, η δική του και της ανθρωπότητας δεν είναι προδιαγεγραμμένες αλλά καθορίζονται από εμάς τους ίδιους. Μόνο που αυτό προϋποθέτει την βαθύτερη γνώση του, γνώση που είναι αποτέλεσμα της εμπειρίας του και της μελέτης του, ότι για να βγει η ανθρωπότητα από τα τραγικά της αδιέξοδα πρέπει ο καθένας μας να αναζητήσει εσωτερικά εκείνους τους δρόμους που θα τον οδηγήσουν στην άμβλυνση αυτού του χάσματος, ανάμεσα στην πνευματική μας ανάταση και στα τεράστια εμπόδια που θέτει η τεχνολογική εξέλιξη στην ανάταση αυτή.

Πάντα διαχρονικό, πάντα επίκαιρο, το κύκνειο άσμα του μεγάλου αυτού σκηνοθέτη, μας προειδοποιούσε, μέσω της τέχνης του -που υπάρχει πάντα, όπως έλεγε ο ίδιος, για να διορθώνει τις κακοτεχνίες των ανθρώπων- θέτοντας στο επίκεντρο αυτής τον άνθρωπο που δεν μπορεί να παραμένει άνθρωπος όταν ζει σε απάνθρωπες συνθήκες.

Ας μην αρκούμαστε μόνο σε αναλύσεις επί αναλύσεων για τους υπαίτιους του ανθρωπιστικού δράματος που ζούμε αυτές τις μέρες παρακολουθώντας τα τραγικά που συμβαίνουν στην Ουκρανία και που έχουμε ξαναζήσει στο παρελθόν σε άλλες χώρες του πλανήτη μας. Ας συμπεριλάβουμε μέσα σε αυτές τις αναλύσεις, τις δικές μας προσωπικές θυσίες που απαιτούν οι προσπάθειες εξισορρόπησης των πνευματικών μας αναγκών και των υλικών αγαθών. Γιατί με τον τρόπο αυτό θα καταφέρουμε μελλοντικά να απεμπλακούμε από τα συμφέροντα αυτών που διαφεντεύουν και κρατούν τα ηνία χιλιάδων ανθρώπινων ζωών. Ας δώσουμε στους εαυτούς μας την ευκαιρία να ξεπεράσουμε τους σκοπέλους που μας έχουν δημιουργήσει οι επίπλαστες ανάγκες της ξέφρενης τεχνολογικής ανάπτυξης, που δεν αφήνει τις άλλες εσωτερικές μας ανάγκες, τις πνευματικές μας αυτές που χρειάζονται συνεχή τροφοδότηση και ικανοποίηση για να σκοτώσουμε τα άγρια ένστιχτα που τα τροφοδοτεί η ανεξέλεγκτη πλέον πρόοδος της τεχνολογίας.

Ο λαός πάντα σώζει τον λαό. Προϋποθέτει όμως αυτή η σωτηρία ότι ο καθένας μας αναλαμβάνει τις προσωπικές του ευθύνες και θυσίες.

«Είναι φανερό ότι η υλική πρόοδος του ανθρώπου δεν συμβάδισε με την πνευματική του εξέλιξη. Φτάσαμε σ’ ένα σημείο όπου δεν μπορούμε πια να τιθασεύσουμε τα υλικά μας επιτεύγματα και να τα χρησιμοποιήσουμε για το καλό μας. Δημιουργήσαμε έναν πολιτισμό που απειλεί να εξολοθρεύσει την ανθρωπότητα. Απέναντι σε καταστροφή τέτοια κλίμακας το μόνο που πρέπει να τεθεί, κατά τη γνώμη του, είναι η προσωπική ευθύνη του ατόμου και η προθυμία του για θυσία, χωρίς την οποία παύει να λογίζεται ως πνευματικό ον» μας λέει ο Αντρέι Ταρκόφσκι.

Και, φυσικά, θα συμφωνήσω απόλυτα μαζί του.