Η κονκάρδα του Λένιν

Στον κινηματογράφο STUDIO new star art cinema συναντήθηκαν μετά από πολύ καιρό. Η Άννα, καθηγήτρια Ρωσικής ιστορίας και λογοτεχνίας και η Ναστάζια, φοιτήτρια στην ΑΣΚΤ. Μαύρα μαλλιά ριγμένα ανέμελα στους ώμους, με τούφες κόκκινες μεταλλικής λάμψης φώτιζαν το πρόσωπο της Ναστάζια. Το ριγέ πολύχρωμο παντελόνι κάλυπτε μαύρο ημίπαλτο, με κονκάρδα στο πέτο ασημί. Ο Λένιν. Η Άννα θα την ξεχώριζε από μακριά, σκέφθηκε χαμογελώντας. Αιφνιδιαστικά την πλησίασε και τη ρώτησε:

 Φουτουρισμός ή ρεαλισμός; υπονοώντας το σύνολο της εμφάνισης της νεαρής φοιτήτριας που  ολοκληρωνόταν στην κονκάρδα του Βλαδίμηρου. 

Το ερώτημα – ερέθισμα τέθηκε επίκαιρα και με αφορμή το αφιέρωμα για τα 100 χρόνια από το θάνατο του Λένιν στον ιστορικό κινηματογράφο τέχνης. Η Ναστάζια δεν αιφνιδιάστηκε. Διαβασμένη σχετικά για τη Ρώσικη Πρωτοπορία (1910-1930) απάντησε με αμυδρό χαμόγελο δείχνοντας με το δάχτυλο την κονκάρδα. Κλασική αξία. Τραγιάσκα φωτοστέφανο. Δηλαδή κλασικισμός ή μοντερνισμός; την πείραξε με νέο ερώτημα η Άννα που απολάμβανε τη σκέψη της νεαρής συντρόφισσας. Η Ναστάζια ανταπάντησε πως η ζωή θέλει τέχνη και η τέχνη είναι ζωή. 

Τα φώτα έσβησαν και μπήκαν βιαστικά για την ταινία. “Ο Αέρας του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων” (1969) φύσηξε και τις συνεπήρε.

Οι συναντήσεις του Λένιν ήταν σε πρώτο πλάνο με τη δημόσια εμφάνισή του (22 Οκτώβρη 1918)  μετά τη δολοφονική απόπειρα, από την 28χρονη σοσιαλεπαναστάτρια Φάνι Καπλάν (30 Αυγούστου 1918).  Ο ηγέτης των μπολσεβίκων αναρρώνει και επιστρέφει στα καθήκοντά του. Με αφορμή το ζήτημα του πολιτισμού και της διανόησης ενδιαφέρον παρουσιάζει μεταξύ  άλλων ο διάλογος Λένιν και Γκόρκι στο παγκάκι. 

Η  αρθρογραφία του Μ. Γκόρκι (48 άρθρα) στην εφημερίδα Νόβαγια Ζιζν (Νέα Ζωή) των μενσεβίκων διεθνιστών, είχε στεναχωρήσει πολύ τον Λένιν. (Για το ιστορικό πλαίσιο της ταινίας, βλέπε Γιώργος Μαγγανάς, Εισαγωγικά στοιχεία για τις ταινίες “Ο Αέρας του ΣΛΕ” και  “Κομμούνα Βχουτέμας”, στην ιστοσελίδα “Εμείς που σπουδάσαμε στο Σοσιαλισμό”, 11/2/2024).

Στο διάλειμμα οι δύο γυναίκες συνέχισαν τη συζήτηση για τη διαλεκτική αντιπαράθεση Λένιν και Γκόρκι σχετικά με τη συμβολή της τέχνης στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην μεταεπαναστατική Ρωσία. Ωστόσο, κατανοούσαν ότι η αμοιβαία φιλία και εκτίμηση μεταξύ των δυο ανδρών παρά τις επιμέρους ιδεολογικές αντιπαραθέσεις παρέμενε σταθερή και αναλλοίωτη.

“Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς εκτιμούσε τον Αλεξέι Μαξίμοβιτς Γκόρκι ως συγγραφέα”, αναφέρει η Ναντέζντα  Κρούπσκαγια, που θυμάται τη γνωριμία τους με τον Γκόρκι, το 1907 στο συνέδριο του Κόμματος στο Λονδίνο. 

“Τα γράμματα στον Γκόρκι” από 14-8-1907 έως 6-12-1921 (Β. Ι. Λένιν, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή Αθήνα 1984), όπως σημειώνει  “γράφονται πάντα κάτω από την άμεση εντύπωση κάποιου γεγονότος, υπάρχει σ’ αυτά πολύ συναισθηματικότητα, αντανακλάται έντονα η ανησυχία, το βάρος μερικών δοκιμασιών, η χαρά, οι ελπίδες. 

Του Ίλιτς τού φαινόταν πως ο Γκόρκι όλα αυτά θα τα καταλάβει πολύ καλά”. 

(Ν. Κ. Κρούπσκαγια, Ο Λένιν και ο Γκόρκι, σελ.339-341. Στο έργο Β. Ι. Λένιν, Για την πολιτιστική επανάσταση, Αθήνα 2009). 

Ο Γκόρκι θυμόταν πάντοτε με αγάπη αυτόν τον φαλακρό, που τρώει το “ρ”,τον Λένιν, που διάβαζε με πάθος το “Πόλεμος και ειρήνη” του Τολστόι, γράφοντας “η σχέση του απέναντί μου ήταν σχέση αυστηρού δασκάλου και καλού γεμάτου φροντίδα φίλου”.

 (Μ. Γκόρκι, Β. Ι. Λένιν, σελ.343-348.Για την πολιτιστική επανάσταση, Αθήνα 2009).

Τον Λένιν και τον Γκόρκι, παρά τις πολιτικές διαφορές αναμφίβολα τους ένωνε ο ρεαλισμός στη ζωή και τη λογοτεχνία. Όπως σημειώνει ο Γκόρκι για τα διαβάσματα του Λένιν:

“Τον Μαγιακόφκι τον έβλεπε με δυσπιστία και μάλιστα με ερεθισμό:

– Φωνάζει, επινοεί κάτι λέξεις δυσνόητες και όλα αυτά που φτιάχνει δεν είναι, κατά τη γνώμη μου, αυτό που πρέπει, δεν είναι αυτό που πρέπει και λίγα πράγματα είναι κατανοητά. Είναι όλα διασκορπισμένα, δύσκολο να τα διαβάσεις. Έχει ταλέντο; Και μάλιστα μεγάλο; Χμ-χμ, θα ιδούμε. Δε σας φαίνεται ότι πολλοί γράφουν στίχους; … Πρέπει να προωθήσουμε στις μάζες όλη την παλιά επαναστατική φιλολογία, όση υπάρχει εδώ σε μας και στην Ευρώπη.” (Μ. Γκόρκι, Β. Ι. Λένιν, ό.π ,σελ.348, Αθήνα 2009).

Ομολογουμένως, ο Λένιν από τη νεότητά του και αργότερα στα χρόνια της εξορίας διάβαζε μαζί με τον Μαρξ και τον Χέγκελ, τους μεγάλους Ρώσους ρεαλιστές, Πούσκιν, Νεκράσοφ, Λέρμοντοφ και Τολστόι. 

Τα σχετικά άρθρα του Λένιν για τον Τολστόι στις διάφορες εφημερίδες της εποχής δείχνουν την πρόσληψη και την κριτική θεώρηση της προεπαναστατικής ρωσικής λογοτεχνίας, μέσα από τον  διαλεκτικό και ιστορικό υλισμό. (Β. Ι. Λένιν, Για τον Τολστόι, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1985). Ειδικότερα, ο Λένιν αναφέρει: “Πέθανε ο Λέων Τολστόι. Η παγκόσμια σημασία του σαν καλλιτέχνη, η παγκόσμια φήμη του σαν στοχαστή και κήρυκα, αντικαθρεπτίζουν, η κάθε μια με τον τρόπο της, την παγκόσμια σημασία της ρωσικής επανάστασης… Η εποχή της προετοιμασίας της επανάστασης σε μια από τις χώρες που δυναστεύονταν από τους φεουδάρχες πρόβαλε, χάρη στο μεγαλοφυές φώτισμά της από τον Τολστόι, σαν ένα βήμα προς τα μπρος στην καλλιτεχνική ανάπτυξη όλης της ανθρωπότητας.” (Β. Ι. Λένιν Για τον Τολστόι, σελ.16,Αθήνα 1985). 

Δηλαδή, ρωτάει η Ναστάζια την Άννα, ο Λένιν δεν ήταν φουτουριστής; Θα δούμε σε λίγο, τη συνέχεια επί της οθόνης, της απάντησε εκείνη.

Τα φώτα έσβησαν για τη δεύτερη ταινία. “Κομμούνα Βχουτέμας” (1970). Στην ταινία αυτή ο Λένιν συναντά φοιτήτριες και φοιτητές των Ανώτερων Κρατικών Καλλιτεχνικών και Τεχνικών Εργαστηρίων Μόσχας (BxyTeMaC) και συζητά μαζί τους για την τέχνη, τον φουτουρισμό και την αρχιτεκτονική στο σοσιαλισμό.   

Η ταινία αποτελεί το τελευταίο επεισόδιο της τετραμερούς σειράς της σοβιετικής κρατικής τηλεόρασης με τίτλο “Πινελιές στο πορτρέτο του Λένιν” (1967-1970), σε σκηνοθεσία του  Λεονίντ Πιτσιόλκιν και σενάριο του Μιχαήλ Σατρόφ, με εντυπωσιακές λήψεις και αναπαριστάνει την έντονη συζήτηση ανάμεσα στους σπουδαστές  και το Λένιν, με φόντο πίνακες της Ρωσικής Πρωτοπορίας (Σουπρεματισμός του Μάλεβιτς)  και κυβοφουτουριστικά αρχιτεκτονικά σχέδια. 

(Με αφορμή την προβολή της ταινίας “ΒΧΟΥΤΕΜΑΣ”, βλέπε το κείμενο “Ορισμένα στοιχεία για τη διαμάχη μεταξύ ρεαλιστών και φουτουριστών στον τομέα της Ανώτατης καλλιτεχνικής εκπαίδευσης κατά τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια στη Σοβιετική Ρωσία.” – Η μετάφραση και επιμέλεια του κειμένου έγινε από τη Μεταφραστική Ομάδα του Συλλόγου “Εμείς που Σπουδάσαμε στο Σοσιαλισμό”– στην ομώνυμη ιστοσελίδα. Επίσης η μετάφραση- υπότιτλοι του κινηματογραφικού αφιερώματος “Πινελιές στο πορτρέτο του Λένιν” έγινε με πρωτοβουλία της Ομάδας του Συλλόγου και παρουσιάστηκε στην Ελλάδα για πρώτη φορά).

Η ταινία βασίζεται σε πραγματικό γεγονός, όταν το βράδυ της 25ης Φλεβάρη 1921, ο Βλαντιμίρ Λένιν και η Ναντέζντα Κρούπσκαγια επισκέφθηκαν τη σχολή ύστερα από πρόσκληση της Κομσομόλ. Με την ευκαιρία αυτή ο Ίλιτς και η Ναντέζντα ήθελαν να δουν  και την  Varya Armand,  κόρη της αγαπημένης συντρόφισσας Inessa Armand που είχε πεθάνει πρόσφατα στις 24 Σεπτεμβρίου 1920 και είχαν τη φροντίδα των παιδιών της.

(Η Varya Armand σπουδάστρια στα BxyTeMaC μετά την αποφοίτησή της εργάστηκε στη σκηνογραφία και το θέατρο και ήταν βραβευμένο μέλος της Ένωσης Καλλιτεχνών Μόσχας).

Ο Λένιν ανταποκρίθηκε  στο κάλεσμα αυτό, εξαιτίας της αγωνίας του για την πορεία της Τέχνης και της Σχολής. Σημειώνεται, ότι η δημιουργία και εξέλιξη της προλεταριακής τέχνης και κουλτούρας αποτελούσε μείζον ζήτημα στον σοσιαλισμό.   Εξάλλου, το ενδιαφέρον του Λένιν για τα BxyTeMaC δικαιολογείται και από το γεγονός ότι η σχολή ιδρύθηκε με το υπ.αριθμ.595,γ.1 Διάταγμα του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων με υπογραφή Β. Ι. Ουλιάνοφ (Λένιν) στις 18 Δεκεμβρίου 1920. Σκοπός ήταν η παροχή τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε κορυφαίους καλλιτέχνες με τα υψηλότερα προσόντα για τη βιομηχανία καθώς και σε δασκάλους και διευθυντές της επαγγελματικής και τεχνικής εκπαίδευσης. 

Στην επίσκεψή του αυτή ο Λένιν ήθελε να δει πώς ζούσαν οι νέοι εκεί και τι σκέφτονταν για την τέχνη. Η σχολή ήταν μια μορφή κομμούνας που διέθετε κουζίνα και υπνωτήρια για τους νέους καλλιτέχνες. Στους τοίχους τα παιδιά καρφίτσωναν σχέδια, αφίσες και ποιήματα. Ο Λένιν που γνώριζε την πάλη των ιδεών και των εικαστικών ρευμάτων, ρεαλισμού και φουτουρισμού εντός της σχολής, είχε ανησυχήσει για  την “ελεύθερη” εφαρμογή των προγραμμάτων διδασκαλίας που ενδεχομένως δεν ανταποκρίνονταν στην πολιτική μόρφωση και τα θεμέλια της κομμουνιστικής κοσμοθεωρίας.

 Σύμφωνα με την επιστολή της ΚΕ του ΚΚΡ “Για την Προλετκουλτ” (1920), η οποία κήρυξε τον πόλεμο στις “αστικές επινοήσεις” στο πεδίο της ιδεολογίας, καταδικάστηκαν τα “’γελοία, διεστραμμένα γούστα (φουτουρισμός)”. Με παρέμβαση του Λένιν η Προλετκουλτ έπρεπε να βρίσκεται υπό την καθοδήγηση του Λαϊκού Επιτρόπου Παιδείας  Α. Β. Λουνατσάρσκι με σκοπό την προσέλκυσή της προς το κόμμα και το κράτος.

(Α. Β. Λουνατσάρσκι,Ο Λένιν για την τέχνη, σελ.364 ,Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα,2009.)

Η άποψη του Λένιν απέναντι στην φουτουριστική ποίηση του Β. Μαγιακόφσκι ήταν επιφυλακτική και επικριτική όπως για τα “Εκατόν πενήντα εκατομμύρια” που θεωρούσε το βιβλίο επιτηδευμένο (Α. Β. Λουνατσάρσκι, Ο Λένιν για την τέχνη, σελ.364).

Στο πλαίσιο αυτό ο Λένιν όταν αντίκρισε στον τοίχο της σχολής μια αφίσα του Μαγιακόφσκι που έγραφε  “πετάμε σίγουρα και σταθερά με ανοιχτά φτερά στον ουρανό” παραξενεύτηκε και χαριτολογώντας  τους ρώτησε: “Λοιπόν, τι κάνετε στη σχολή, πολεμάτε τους φουτουριστές;” Σύσσωμοι αναφώνησαν: “Βλαντιμίρ Ίλιτς είμαστε όλοι φουτουριστές!” Και άρχισαν άλλοι να απαγγέλουν ποιήματα, άλλες να του δείχνουν φουτουριστικά σχέδια για τις πόλεις του μέλλοντος στον κομμουνισμό και άλλοι να ασκούν δριμύτατη κριτική στην προεπαναστατική ρωσική λογοτεχνία, επικρίνοντας τον αντιδραστικό Πούσκιν και το φάντασμα του Ευγένιου Ονέγκιν. Ήθελαν ως φαίνεται να απαλλαγούν μια και καλή με τον παλιό προεπαναστατικό κόσμο. Ήθελαν να δώσουν “Ένα χαστούκι στο γούστο του κοινού”.

Όταν ο Λένιν ρώτησε τα παιδιά αν διαβάζουν κλασικούς Ρώσους συγγραφείς, αποδείχτηκε πως δεν τους γνώριζαν και πολύ καλά. Πολλοί δε από τους σπουδαστές τους απέρριπταν κατηγορηματικά.  “Κληρονομιά του παλιού καθεστώτος”, του απάντησαν. Ο Λένιν τους άκουγε σκεπτικός και χαμογελαστός, ενώ στη συνέχεια κάθισε μαζί τους στο κοινό τραπέζι για φαγητό. Όταν τους ρώτησε αν περνάνε καλά, του απάντησαν ότι στην Κομμούνα είμαστε μια χαρά. Αφού φάγανε, ο Λένιν σηκώθηκε, τους χαιρέτησε και με το λεπτό χιούμορ που τον διέκρινε είπε: “Να περνάτε καλά  και να κοιμάστε νωρίς για να έχετε δυνάμεις να πολεμάτε τον Ευγένιο Ονέγκιν”. 

Έφυγε λέγοντας πως είναι κουρασμένος. Βαδίζοντας μέσα στη νύχτα το δρόμο της επιστροφής δεν έλεγαν να φύγουν από τη σκέψη του οι νεαροί επαναστατημένοι καλλιτέχνες και τα αιτήματά τους για την τέχνη και τη ζωή. Στην επικοινωνία του Λένιν με τον Λουνατσάρσκι, τον Λαϊκό Επίτροπο του Συμβουλίου Παιδείας, σχετικά με το περιστατικό, φαίνεται ότι εκδήλωσε τον προβληματισμό και τη δυσαρέσκειά του λέγοντας:

“Η νεολαία σου είναι καλή, πολύ καλή, αλλά τι τη διδάσκετε!”. 

Ο Λουνατσάρσκι στις “Αναμνήσεις για τον Λένιν” αναφέρει: 

“Απέναντι στον φουτουρισμό γενικά κρατούσε αρνητική στάση. Δεν παραβρέθηκα στη συζήτηση που έκανε στο Βχουτέμας, όταν κάποτε πέρασε από την πολυκατοικία μαζί με τη Ναντέζντα Κωνσταντίνοβα. Μετά μου είπαν για τη μεγάλη συζήτηση ανάμεσα στον Λένιν και στους βχουτεμασικούς που ήταν όλοι τους, φυσικά, “αριστεροί”. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς απαντούσε σ` αυτούς με αστεία, κορόιδευε λίγο, όμως κι εδώ δήλωσε ότι δεν μπορεί να μιλήσει σοβαρά για τα ζητήματα αυτά, γιατί δεν αισθάνεται τον εαυτό του αρκετά αρμόδιο. Την ίδια τη νεολαία τη βρήκε πολύ καλή και χαιρόταν για τις κομμουνιστικές της διαθέσεις’’.(Α. Β. Λουνατσάρσκι Ο Λένιν για την τέχνη, σελ.361, Αθήνα 2009). 

Η Κλάρα Τσέτκιν στις “Αναμνήσεις για τον Λένιν” σχετικά με την τέχνη θυμάται: 

“Είμαστε καλοί επαναστάτες, όμως δεν ξέρω γιατί, νιώθουμε ότι είμαστε υποχρεωμένοι να αποδείξουμε ότι και εμείς επίσης βρισκόμαστε “στο ύψος του σύγχρονου πολιτισμού”. Εγώ όμως έχω το θάρρος να δηλώσω ότι είμαι “βάρβαρος”. Δεν μπορώ να θεωρήσω τα έργα του εξπρεσσιονισμού, του φουτουρισμού, του κυβισμού και των άλλων “ισμών” σαν ανώτατη έκφραση της καλλιτεχνικής ιδιοφυΐας. Δεν τα καταλαβαίνω. Δεν αισθάνομαι απ’ αυτά καμιά χαρά”. Η Κλάρα συμφώνησε μαζί του και περιέγραψε τα αφαιρετικά γεωμετρικά σχήματα του κυβοφουτουρισμού που προσπαθούν να αναπαραστήσουν την ανθρώπινη φιγούρα. Ο Λένιν γέλασε με τη ψυχή του. 

“- Μάλιστα, αγαπητή Κλάρα, τι να γίνει, εμείς είμαστε και οι δυο γέροι. Για μας είναι αρκετό το ότι εμείς, τουλάχιστον, στην επανάσταση παραμένουμε νέοι και βρισκόμαστε στις γραμμές. Δεν μπορούμε να φτάσουμε τη νέα τέχνη, θα πηγαίνουμε πίσω κουτσαίνοντας.” (Κ. Τσέτκιν, Αναμνήσεις για τον Λένιν, σελ.351, Αθήνα 2009).

Με τους τίτλους να πέφτουν και την τελευταία πινελιά στο πορτρέτο του Λένιν, τα φώτα άναψαν καθώς και η συζήτηση ανάμεσα στην Άννα και τη Ναστάζια  στο φουαγιέ του κινηματογράφου. Τελικά ρεαλισμός ή φουτουρισμός; Ο Λένιν ήταν γέρος ή νέος; 

Ενδεχομένως την απάντηση είχε δώσει η πρώτη ταινία του αφιερώματος, το αριστούργημα του πρωτοπόρου Dziga Vertov “Τρία τραγούδια για τον Λένιν” (1934),  δέκα χρόνια από τον θάνατο του Λένιν. (Κατά τη δεκαετία του 1920, ο Τζίγκα Βερτόφ προώθησε την έννοια της “Κινο-πράβντα”, τον «Κινηματογράφο-αλήθεια», μέσω του  ειδησεογραφικού ρεαλισμού. Με την Kino-Pravda, εστίασε στις καθημερινές εμπειρίες,  τριγυρίζοντας αγορές, μπαρ και σχολεία, μερικές φορές με κρυφή κάμερα, χωρίς να ζητήσει πρώτα την άδεια). 

Αυτός ήταν ο ρεαλισμός της κινηματογραφικής αλήθειας  με τον Λένιν και τους μπολσεβίκους να σαρώνουν την αγραμματοσύνη και τις θρησκευτικές προκαταλήψεις της προεπαναστατικής Ρωσίας. Η εξασφάλιση του ψωμιού και του εξηλεκτρισμού για τις πλατιές λαϊκές μάζες, η υπέρβαση της φτώχειας και της εξαθλίωσης για το προλεταριάτο και την αγροτιά ήταν το ‘’φουτουριστικό’’ όραμα της επανάστασης. 

Η ιδεολογικοπολιτική πάλη και οι εικαστικές αναζητήσεις στη Ρωσία την περίοδο 1910-1930 έδειξαν τα όρια και τις αντιφάσεις των διαφόρων καλλιτεχνικών ρευμάτων της εποχής. Από την άλλη, ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός, όπως εκφράστηκε στον σοβιετικό κινηματογράφο (Σεργκέι Αϊζενστάιν, Τζίγκα Βερτόφ) εμφανίστηκε σαφώς ως σύνθεση και διαλεκτική υπέρβαση της Ρώσικης Πρωτοπορίας. (Ελένη Μηλιαρονικολάκη, Ρώσικη Πρωτοπορία μια κριτική επισκόπηση, σελ.99-140. Βλέπε, Η τέχνη της Πρωτοπορίας συναντά την Οκτωβριανή επανάσταση, σελ.116-122 και ειδικά για “Βχουτέμας”, σελ.118-119 και για ΒΧΟΥΤΕΜΑΣ- ΒΧΟΥΤΕΙΝ σχετικά με τον κονστρουκτιβισμό και το μαυσωλείο του Λένιν στην Κόκκινη Πλατεία σελ.134-135. ΚΟΜΕΠ, τεύχος 6,2011).

Σε κάθε περίπτωση, η ανομοιομορφία και η πολλαπλότητα στην τέχνη παραπέμπουν στις αισθητικές ανάγκες και αναζητήσεις κάθε εποχής που αποτελούν αντανάκλαση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών. Σε τελευταία ανάλυση ανεξάρτητα από το είδος και τη μορφή της τέχνης, σημασία έχει η λειτουργία και ο προορισμός της. Από την ιστορική εξέλιξη του φουτουρισμού στην Ιταλία και τη Ρωσία φανερώθηκαν οι δυο διαφορετικοί δρόμοι που πορεύτηκε αυτό το εικαστικό ρεύμα: στο φασισμό και το σοσιαλισμό. Η δικαίωση της τέχνης εξαρτάται από τον προορισμό της. Αν σε πάει μακριά σ’ έναν  κόσμο καλύτερο ή λιμνάζει στα εφήμερα, τη “φιγούρα” και το “φουτουριζέ”.

Ενώ στα πρώτα χρόνια της επανάστασης  η avant-garde τέχνη θεωρήθηκε ακαταλαβίστικη πολυτέλεια για το λαό, η συνέχεια έδειξε ότι ο σπόρος των Βχουτέμας  που έπεσε με την υπογραφή του Ίλιτς  το 1920,  καλλιεργήθηκε, αναπτύχθηκε και επηρέασε τη   μοντέρνα ευρωπαϊκή τέχνη σε όλες τις μορφές της, τη ζωγραφική και ιδιαίτερα την αρχιτεκτονική. Εξάλλου, τα έργα τέχνης των Βχουτέμας στις διάφορες εκθέσεις που γίνονται στην Ευρώπη, συχνά αναφέρονται ως το “Ρώσικο Bauhaus”. (Polina Godz, ‘’Rediscovering Vkhutemas, the Soviet Union`s Revolutionary Art School’’, ιστοσελίδα Jacobin.com, 8/12/2020).

Τα Βχουτέμας ως “Εργαστήρια”, το 1926 αναδιοργανώθηκαν, μετονομάστηκαν σε Βχουτέιν (“Ινστιτούτο”) και έκλεισαν το 1930. Ωστόσο, η ιστορία και η μεγάλη παράδοση του ονόματος συνεχίζεται έως και σήμερα όπου το όνομα “BXyTEMAC” αποτελεί μοναδικό και αποκλειστικό προνόμιο, νομικά κατοχυρωμένο brand name (εμπορικό σήμα) για το “Αρχιτεκτονικό Ινστιτούτο Μόσχας (Κρατική Ακαδημία)“. 

Μετά την ενδιαφέρουσα συνάντηση και συζήτηση, η Ναστάζια, αποχαιρετώντας τον Λένιν στο STUDIO new star art cinema απάντησε στο αρχικό ερώτημα ρεαλισμός ή φουτουρισμός, με τον επίλογο του Mikhail Lifshitz (1905-1983) σπουδαστή και μετέπειτα καθηγητή στα Βχουτέμας, στο έργο “Η φιλοσοφία της τέχνης του Καρλ Μαρξ” (εκδόσεις Τόπος, Αθήνα 2018),λέγοντας: “Η τέχνη πέθανε! ΖΗΤΩ Η ΤΕΧΝΗ!”.

Και η Άννα ανταπάντησε: “Ο Λένιν πέθανε, ΖΗΤΩ Ο ΛΕΝΙΝ!”. 

Το 1924, χρονιά που πεθαίνει ο Λένιν, ο Μαγιακόφσκι ολοκληρώνει το ποίημα “Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν”.  Ένας ύμνος στη ζωή και το έργο του. Στο έργο αυτό συναντήθηκαν ο μεγάλος ρεαλιστής Επαναστάτης με τον μεγάλο φουτουριστή Ποιητή.

             ΒΛΑΝΤΙΜΙΡ ΙΛΙΤΣ ΛΕΝΙΝ

                                                                                      Στο Ρούσικο
                                                                                       Κομμουνιστικό Κόμμα
                                                                                              το αφιερώνω

Το Λένιν / να ιστορήσω / ήρθ` ο καιρός.
Όχι, /δε σίγασε ο καημός / για το χαμό του,
μόνο που ο πόνος τώρα /ο αβάσταγος /και καυτερός
ξελαγάρισε / γνωρίζοντας / τον εαυτό του.

            ( … )

Κι άκουσα μουζίκους / απ` τη Σιβηρία / να λένε:
Μοίρασαν τη γη / κι Εδέμ το φτιάσαν / το χωριό τους.
Δε διάβασαν, / δε γρίκησαν / το Λένιν
μα ήτανε λενινιστές / και τον νιώθανε / δικό τους.
Σε βουνά είδα γυμνά, / δίχως θάμνου τον ίσκιο,
με τα νέφη μόνο / πάνω τους / μπρουμυτισμένα,
στα κουρέλια / τσομπάνη / βουνίσιου
να λάμπει / η κονκάρδα / του Λένιν.
Θα μου πουν- / για κονκάρδες τώρα, / γλυκάνισα,
για κοκεταρία / απ` τα δεσποινάρια / καρφιτσωμένες…
Μα δεν ήταν καρφίτσα- / του έκαιε / το πουκάμισο
η καρδιά / ξέχειλη αγάπη / για το Λένιν.

Στην αυτοβιογραφία του ο ποιητής αναφέρει: “Άρχισα να σκέφτομαι το ποιητικό έργο Λένιν”. Αυτό, στα τέλη του 1923, πριν απ’ το θάνατο του Β. Ι. Λένιν. Το έργο τελείωσε το Φθινόπωρο του 1924. 

(Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι, “Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν”, Μετάφραση από τα ρωσικά Πέτρος Ανταίος, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα, πρώτη έκδοση 2009).

Υ.Γ.:  Το άρθρο αυτό γράφτηκε για τα 100 χρόνια από το θάνατο του Β .Ι. Λένιν και για τη συγγραφή του  ποιήματος “Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν” του Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι (1924).

                                                                                         Ανδριανή Στράνη