Ισπανική Γη – Ernest Hemingway / Joris Ivens
Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, από 11 Νοεμβρίου
«Αν υπάρχει στην Ισπανία ένα δέντρο βαμμένο με αίμα
είναι το δέντρο της Λευτεριάς.Αν υπάρχει στην Ισπανία ένα στόμα που μιλάει
Μιλάει για τη Λευτεριά».Πωλ Ελυάρ
Συσχέτιση κοινωνικοπολιτικών γεγονότων και ταινίας:
Στα μέσα του 1936, κατά το ξεκίνημα του ισπανικού, εμφυλίου πολέμου μια πληθώρα Αμερικανών καλλιτεχνών και διανοουμένων (Lillian Hellman, Dorothy Parker, Archibald MacLeish) μετέβησαν στην ταραχώδη χώρα της ιβηρικής χερσονήσου, ώστε να καταγράψουν τις κρίσιμες, ιστορικές εξελίξεις. Επέλεξαν συνειδητά να σταθούν στο πλευρό των εκλεγμένων, Δημοκρατικών,
μαχόμενων εκπροσώπων της τότε εγχώριας Κυβέρνησης. Ανάμεσα στους τολμηρούς ανταποκριτές διακρίθηκε ο ήδη γνωστός συγγραφέας και δημοσιογράφος, Ernest Hemingway, με την αποφασιστική του δράση. Στην αντίπερα όχθη βρίσκονταν τα στρατεύματα του fransisco franco, υποστηριζόμενα από την εκ του εξωτερικού εκκολαπτόμενη, ναζιστική, φονική μηχανή του hitler και την ομογάλακτη, φρικαλέα ενίσχυση των αντίστοιχων δυνάμεων του mussolini.
Με τον τίτλο Contemporary Historians Ιnc. συγκεντρώνοντας 3.000 δολάρια οι απεσταλμένοι εκ των Η.Π.Α. θαρραλέοι, ηθικοί καταγραφείς των αντικειμενικών γεγονότων, με συνυποστηρικτή τον εκρηκτικό συγγραφέα και γενναιόδωρο άνθρωπο Samuel Dashiell Hammett (γνωστός για το βιβλίο “Το γεράκι της Μάλτας”), κάλεσαν στην πολυτάραχη, ισπανική γη το έτος 1937 τον έμπειρο και ταλαντούχο Ολλανδό ντοκιμαντερίστα, Joris Ivens. Ο στόχος ήταν εκείνος να κινηματογραφήσει τις δυσμενείς επιπτώσεις του εμφυλίου πολέμου στις ζωές των απλών, αμάχων ανθρώπων. Ο Φλαμανδός καλλιτέχνης συνέλαβε μια ιδέα, η οποία εξέφραζε ιδανικά το φιλμικό ύφος με την προσωπική του ηθική, αλλά προσέδιδε επίσης την κατάλληλη συσχέτιση μιας ισχυρής κοινωνικοπολιτικής βάσης για το όλο εγχείρημα. Επέλεξε λοιπόν να εστιάσει στην αναφορά του μικρού χωριού Fuentedueña. Οι 1.500 κάτοικοί του προσπαθούσαν να υδροδοτήσουν τη σκληρή και ξηρή γη, ώστε να τροφοδοτήσουν τη δύσκολη προσπάθεια των Δημοκρατικών, στρατιωτικών δυνάμεων ενάντια στους φασίστες, κατά την έκβαση του εγχώριου πολέμου. Η γεωγραφική θέση του χωριού ήταν κομβικής σημασίας, καθώς συνέδεε οδικώς τη Μαδρίτη με τη Βαλένθια. Οι σύμμαχοι των Δημοκρατικών έπρεπε πάση θυσία να κρατήσουν ανοιχτό αυτό το δρόμο, ώστε να υπάρξουν οι προϋποθέσεις για την υπεράσπιση της πρωτεύουσας.
Ο Joris Ivens παραθέτοντας δύο διαφορετικά τοπία, εκείνο της λειψυδρίας του χωριού Fuentedueña, αλλά και το διαφορετικό της χαρτογράφησης των αιματοχυσιών μέσα στην πόλη της Μαδρίτης και στα περίχωρα, κατορθώνει μέσω ρεαλιστικών τόνων να αποδώσει το δυσοίωνο, ισπανικό τοπίο. Η εξαιρετική φωτογραφία του John Ferno, το ουσιώδες μοντάζ της Helen Van Dongen και η παραστατική, διαμαρτυρόμενη αφήγηση (στα αγγλικά) του Ernest Hemingway ενισχύουν την αύρα του ντοκιμαντέρ. Οι John Dos Passos και Ernest Hemingway έγραψαν τα κείμενα αυτών των αφηγήσεων. Η σκηνοθεσία του Joris Ivers θα καταγράψει χωρίς συμβιβασμούς την τρομαγμένη αντίδραση Ισπανών πολιτών, οι οποίοι υποτάσσονται στη σιωπή, εν όψει του αδίκου θανάτου αμάχων πολιτών στη σφαίρα του εμφυλίου.
Ενδιαφέρουσες Πληροφορίες για τον ντοκιμαντερίστα και την ταινία:
– Ο δημιουργός της περίφημης Γαλλικής Ταινιοθήκης, Ανρί Λανγκλουά, σ’ ένα διορατικό κείμενό του για τον Ολλανδό ντοκιμαντερίστα έγραφε: “Η τέχνη του Joris Ivens χαρακτηρίζεται από τρεις λέξεις: Αγάπη των άλλων. Ήθελε ανέκαθεν να αγκαλιάσει όλη την ανθρωπότητα. Παρασυρόταν σε διάφορα μέρη του κόσμου, προκειμένου να εκθέσει τα προβλήματα των ανθρώπων, αναζητώντας τις λύσεις τους.”
– Αρχικώς είχε επιλεγεί η φωνή του ιδιαίτερου θεατρικού και ραδιοφωνικού (τότε) ηθοποιού, Orson Welles, για την αφήγηση του έργου. Ο ήδη γνωστός Welles είχε προσφάτως πρωταγωνιστήσει στο έργο “Panic” του Archibald MacLeish. Όμως επειδή ο Hemingway θεωρούσε πως είναι υπερβολικά εξωραϊσμένη η χροιά της φωνής του συγκεκριμένου ηθοποιού για ντοκιμαντέρ, επέλεξε τελικά να αφηγηθεί ο ίδιος την καταγεγραμμένη ατμόσφαιρα του εμφυλίου.
– Η ταινία αφορά ασπρόμαυρο φιλμ 35mm. Στο έργο εμφανίζονται για λίγες στιγμές ιστορικές μορφές, όπως η αγωνίστρια στο πλευρό των Δημοκρατικών Isidora Dolores Ibárruri Gómez (γνωστή ως “La Pasionaria”) και ο Manuel Azana (πρόεδρος της παράταξης των Δημοκρατικών).
– Η “ισπανική γη” είχε την πρεμιέρα της στο Λευκό Οίκο στις 7 Ιουλίου του 1937. Ο τότε πρόεδρος των Η.Π.Α. Franklin D. Roosevelt τη χαρακτήρισε σαν “Μια ταινία…Την οποία η ανθρωπότητα πρέπει να δει.”
– Οι Contemporary Historians Inc. δεν ανέλαβαν ποτέ άλλοτε κάποια παραγωγή ταινίας. Ομοίως και η Film Art Studios, στην οποία έγινε η κινηματογραφική, οργανωμένη εγγραφή του έργου (recorded at).
https://www.imdb.com/title/tt0029594/
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Spanish_Earth
https://mubi.com/films/the-spanish-earth
Απόσπασμα από το άρθρο του Χέμινγουεϊ «Για τους Αμερικανούς νεκρούς στην Ισπανία» (1939)
Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος ξεκίνησε στις 17/6/1936 και ολοκληρώθηκε με την επικράτηση του δικτάτορα στρατηγού fransiso franco στις 1/4/1939. Βυθίζοντας για τις επόμενες δεκαετίες τη χώρα στην ανελευθερία και την καταστρατήγηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι ο πόλεμος της αντίστασης των Δημοκρατικών και άλλων δυνάμεων απέναντι στο φασισμό, που εδραιωνόταν σαν μάστιγα στην Ισπανία. Εξαιτίας των οδυνηρών συνθηκών αυτού του πολέμου και των συνεπειών του στη ζωή των Ισπανών πολιτών δόθηκε το έναυσμα στους καλλιτέχνες από την Ευρώπη και την Αμερική να αντισταθούν και να εκφραστούν ανοιχτά. Ο franco όμως διέθετε στην Αμερική την κρίσιμη υποστήριξη της Texaco, που του προμήθευε με πίστωση μεγάλες ποσότητες καυσίμων για τα γερμανικά και ιταλικά βομβαρδιστικά, όταν ισοπέδωναν τα προπύργια των Δημοκρατικών, όπως αποτύπωσε δραματικά και ο Πάμπλο Πικάσο στην «Γκερνίκα».
O Joris Ivens
Ο αποκαλυπτικός ντοκιμαντερίστας γεννήθηκε το 1898 στην Ολλανδία. Μεγαλώνοντας στο μαγαζί με φωτογραφικές μηχανές που διέθετε ο πατέρας του, απέκτησε από νεαρή ηλικία άριστες γνώσεις για τις δυνατότητες της φωτογραφίας. Όντας παιδί ακόμα, γύρισε την πρώτη του ταινία με τίτλο “Το φλογισμένο βέλος” (1911). Πραγματοποίησε σπουδές φωτοχημείας στο Βερολίνο (1922–1925). Επιστρέφοντας το 1926 στην Ολλανδία αφιερώθηκε σοβαρά στον κινηματογράφο. Τα επόμενα έτη γύρισε ταινίες, ταξιδεύοντας σε Σοβιετική Ένωση, Βέλγιο, Η.Π.Α., Ισπανία, Κίνα, Μάλι, Τσαντ, Σενεγάλη, Καναδά, Αυστραλία, Γαλλία, Ιταλία, Κούβα, Χιλή, Βιετνάμ, Λάος και άλλες χώρες.
Φιλμογραφία
(επιλεκτική)
1912 De wigwam/Το τίπι
1927 Etudes des mouvements a ParisΣπουδή κινήσεων στο Παρίσι
1928 De brug/Η γέφυρα
1929 Branding/Breakers/Τα κύματα
1929 Ik-film/I film/Εγώ φιλμ
1929 Schaatsenrijden/Ice Skating/Πατινάζ στον πάγο
1929 Arm Drenthe (De nood in de Drentsche venen)/
Poor Drenthe (The Misery in the Peat-moors of Drenthe)/Καημένη Ντρέντε (Η
δυστυχία στους τυρφώνες της Ντρέντε)
1929 Regen/Rain/Βροχή
1930 We Are Building/Χτίζουμε
1931 Philips Radio/Βιομηχανική συμφωνία
1932 Creosoοt/Κρεώσοτο
1932 Pesn o gerojach (Komsomol)//Κομσομόλ ή το τραγούδι των ηρώων
1933 Nieuwe gronden/Νέα γη
1934 Misere au Borinage/Δυστυχία στο Μπορινάζ
1937 The Spanish Earth/Η γη της Ισπανίας
1939 The 400 Million/Τα 400 εκατομμύρια
1940 New Frontiers/Νέα σύνορα
1940 Power and the Land/Ο ηλεκτρισμός και η γη
1941 Our Russian Front/Το ρωσικό μας μέτωπο
1946 Indonesia Calling!/Εδώ Ινδονησία!
1949 Pierwsze lata/Τα πρώτα χρόνια
1954 Das Lied der Strome/Το τραγούδι των ποταμών
1957 La Seine a rencontre Paris/Ο Σηκουάνας συναντά το Παρίσι
1958 Before Spring/Πριν την άνοιξη
1958 Six Hundred Million with you/Έξι εκατομμύρια μαζί σου
1960 Italy Is not a Poor Country/Η Ιταλία δεν είναι φτωχή χώρα
1961 Carnet de viaje/Ταξιδιωτικό ημερολόγιο
1963 A Valparaiso/Στο Βαλπαράισο
1963 The Little Circus/Το μικρό τσίρκο
1964 The Victory Train/Το τρένο της νίκης
1965 Pour le Mistral/Για τον Μιστράλ
1966 Rotterdam Europoort//Ρότερνταμ, το λιμάνι της Ευρώπης
1967 Loin de Vietnam/Μακριά απ’ το Βιετνάμ
1968 Le Dix-Septieme parallele/Ο 17ος παράλληλος
1976 Comment yukong deplaca les montagnes/
1988 Une Histoire du vent/Μια ιστορία του ανέμου
Το άρθρο του Hemingway: «Κρύο όσο ο τάφος»«Έκανε κρύο εκείνο τον Φεβρουάριο, όταν πέθαναν εκεί και έκτοτε οι νεκροί
δεν έχουν αντιληφθεί τις αλλαγές των εποχών. Οι φασίστες μπορεί να επεκταθούν
στη γη, ανοίγοντας τον δρόμο τους με βάρος από μέταλλο που έφεραν από άλλες
χώρες. Μπορεί να προωθηθούν βοηθούμενοι από προδότες και δειλούς. Μπορεί να
καταστρέψουν πόλεις και χωριά και μπορεί να προσπαθήσουν να κρατήσουν το λαό
στη σκλαβιά. Όμως δεν μπορείς να κρατήσεις κανένα λαό στη σκλαβιά. Ο ισπανικός
λαός θα εξεγερθεί ξανά, όπως πάντοτε εξεγειρόταν κατά της τυραννίας».
O Ernest Hemingway: Βιογραφικό σημείωμα
Ο Χέμινγουεϊ γεννήθηκε το 1899 στο Όουκ Παρκ του Ιλλινόις, κοντά στην πόλη του Σικάγο, αποτελώντας τον πρώτο γιο – και δεύτερο από τα συνολικά έξι παιδιά – του Κλάρενς Έντμοντς Χέμινγουεϊ και της Γκρέις Χωλ. Το Όουκ Παρκ, στο οποίο μεγάλωσε, ήταν μία συντηρητική πόλη, την οποία ο ίδιος αποκάλεσε αργότερα «πόλη με ανοιχτές αυλές και στενά μυαλά», ενώ ανατράφηκε σύμφωνα με την παράδοση σε ένα έντονα θρησκευτικό περιβάλλον.
Κατά τη διάρκεια των γυμνασιακών του σπουδών, ο Χέμινγουεϊ διακρίθηκε για τις επιδόσεις του όχι μόνο στα γράμματα (ειδικότερα στη φιλολογία), αλλά και στα αθλήματα του μποξ και του αμερικάνικου ποδοσφαίρου. Παράλληλα, έγραψε τα πρώτα του άρθρα στην εφημερίδα Trapeze, καθώς και στο λογοτεχνικό περιοδικό Tabula του γυμνασίου του.
Μετά την αποφοίτηση δεν συνέχισε τις σπουδές του σε κάποιο κολέγιο, αλλά ξεκίνησε να εργάζεται ως δημοσιογράφος το 1917 στην εφημερίδα The Kansas City Star. Στην οποία τελικά παρέμεινε για μόλις έξι μήνες. Κατά τη σύντομη παραμονή του στην εφημερίδα, ο ίδιος έγραψε πως έμαθε τους καλύτερους κανόνες συγγραφής, αναφερόμενος προφανώς στις οδηγίες προς τους δημοσιογράφους, για σύντομες προτάσεις και παραγράφους, ενεργητικά ρήματα και αυθεντικότητα στη γραφή.
Σε ηλικία δεκαοχτώ ετών ο Χέμινγουεϊ μετά από προτροπή του πατέρα του προσπάθησε να καταταχθεί στον Αμερικανικό στρατό, για να λάβει μέρος στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο. Οι εμπειρίες του στο μέτωπο, η ανάρρωσή του σε νοσοκομείο του Μιλάνου μετά τον τραυματισμό του, καθώς και η σχέση που ανέπτυξε με την νοσοκόμα Agnes von Kurowsky αποτέλεσαν υλικό για το μεταγενέστερο μυθιστόρημά του “Αποχαιρετισμός στα όπλα”. Η αποτυχημένη προσπάθεια επίτευξης ερωτικής σχέσης με την Agnes επηρέασε αρνητικά το συγγραφέα στα επόμενα χρόνια της ζωής του!
Την περίοδο 1925-1929 ολοκλήρωσε μερικά από τα σημαντικότερα έργα του, μεταξύ των οποίων ήταν η συλλογή διηγημάτων “Στον Καιρό μας” (In Our Time) και “Ο Αποχαιρετισμός στα Όπλα” (1929). Ένα έργο με το οποίο απέκτησε σημαντική αναγνώριση και εμπορική επιτυχία! Γνωρίστηκε, επίσης, με τη Γερτρούδη Στάιν, η οποία τον εισήγαγε στον κύκλο των καλλιτεχνών με επίκεντρο την Μονμάρτρη και ειδικότερα τη Λογοτεχνική Χαμένη Γενιά (Lost Generation) των εξόριστων Αμερικανών συγγραφέων του Παρισιού. Το 1932 εκδόθηκε ο “Θάνατος στο απομεσήμερο” (Death in the Afternoon), έργο στο οποίο ο Χέμινγουεϊ διαπραγματεύτηκε το θέμα των ταυρομαχιών, τόσο εγκυκλοπαιδικά, όσο και με αναφορές στη μεταφυσική και θρησκευτική τους διάσταση.
Μετά τον τρίτο του γάμο ο Χέμινγουεϊ εγκαταστάθηκε στην Κούβα στη βίλα Φίνκα Βίχια (Finca Vigia), κοντά στην Αβάνα. Θα αποτελούσε τη βάση εκείνου σχεδόν μέχρι το θάνατό του.
Τα γεγονότα του ισπανικού εμφυλίου αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για το μυθιστόρημά του “Για ποιον χτυπά η καμπάνα”, το οποίο ολοκλήρωσε στην Κούβα τον Ιούλιο του 1940. Το βιβλίο αναγνωρίζεται σήμερα ως ένα από τα σημαντικότερα έργα του Χέμινγουεϊ και όταν εκδόθηκε είχε μεγάλη εμπορική επιτυχία, ενώ έλαβε και πολύ θετικές κριτικές. Το 1950 η ικανότητα του συγγραφέα να συνεχίσει να δημιουργεί μεγάλα έργα αμφισβητήθηκε με το μυθιστόρημα “Across the River and Into the Trees,” λαμβάνοντας κακές κριτικές. Η θεώρηση αυτή ανατράπηκε όμως δύο χρόνια αργότερα, με την ολοκλήρωση της νουβέλας “Ο Γέρος και η Θάλασσα” (1952). Δημοσιεύτηκε αρχικά στο περιοδικό Life και προκάλεσε θετικά σχόλια, οδηγώντας τελικά στη βράβευσή του με το Βραβείο Πούλιτζερ (1953) και το Νόμπελ λογοτεχνίας (1954).
Όμως υπήρξαν και πρωτίστως “επαγγελματίες επικριτές” του έργου του: Ο ίδιος ο Hemingway σε επιστολή προς τον έμπιστο εκδότη, Maxwell Perkins, το έτος 1936 ανέφερε για τους κριτικούς των βιβλίων του: “Όλες αυτές οι εφοδιασμένες ομάδες της Νέας Υόρκης βγάζουν αφρούς από το στόμα στο άκουσμα του ψαρέματος, της σκοποβολής ή μόνο στην ιδέα ότι απλώς περνώ καλά, έχοντας το δικαίωμα να απολαμβάνω ευχάριστες στιγμές. Ζώντας στη Νέα Υόρκη αντιλήφθηκα, ότι δεν διαβάζουν βιβλία…Και δεν έχω άλλες αυταπάτες για αυτό το στόχο, ούτε καμία δίκαιη κρίση ή την παραμικρή ιδέα, πλην του ότι οι ίδιοι θέλουν να με βγάλουν από αυτή τη δουλειά. Δεν πρόκειται ποτέ ξανά να ασχοληθώ, να τους αναφέρω, να ακούσω τη γνώμη των ή ακόμα και να διαβάσω την άποψή των.”
Τα επόμενα χρόνια ο ίδιος αντιμετώπισε αρκετά προβλήματα υγείας, που στάθηκαν εμπόδιο στη συνέχιση του έργου του. Η κατάστασή του επιδεινώθηκε επιπλέον από την υπερβολική χρήση αλκοόλ, καθώς και από την κατάθλιψη που ο Ernest εμφάνιζε. Αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Κούβα τον Ιούλιο του 1960 και εγκαταστάθηκε στην πόλη Ketchum του Άινταχο. Τον ίδιο χρόνο νοσηλεύτηκε στην κλινική Mayo λόγω της υψηλής του πίεσης, αλλά κυρίως της κατάθλιψής και της παράνοιας του. Εκεί υποβλήθηκε και σε θεραπείες με ηλεκτροσόκ. Σύμφωνα με τον βιογράφο του, Jeffrey Meyers, δέχθηκε 11 έως 15 “θεραπείες” τέτοιου είδους, οι οποίες όμως όχι μόνο δεν τον βοήθησαν, αλλά αντιθέτως είχαν αρνητικά αποτελέσματα, προκαλώντας του απώλεια μνήμης και επιταχύνοντας πιθανότατα τη μελλοντική του αυτοκτονία. Αποπειράθηκε για πρώτη φορά να αυτοκτονήσει την Άνοιξη του 1961 και τελικά στις 2 Ιουλίου αυτοπυροβολήθηκε στο κεφάλι, λίγες ημέρες πριν τα εξηκοστά δεύτερα γενέθλιά του. Ο τάφος του βρίσκεται σήμερα στο καθολικό νεκροταφείο του Ketchum.
Μυθιστορήματα
(1925) The Torrents of Spring (Οι Χείμαρροι της Άνοιξης)
(1926) The Sun Also Rises (Ο ήλιος ανατέλλει ξανά)
(1929) A Farewell to Arms (Αποχαιρετισμός στα όπλα)
(1932) Death in the Afternoon (Θάνατος το απομεσήμερο)
(1935) Green Hills of Africa (Οι πράσινοι λόφοι της Αφρικής)
(1937) To Have and Have Not (Να έχεις και να μην έχεις)
(1940) For Whom the Bell Tolls (Για ποιόν χτυπά η καμπάνα)
(1946) The Garden of Eden (Ο κήπος της Εδέμ)
(1950) Across the River and Into the Trees και Islands in the Stream (Νησιά της
Καραϊβικής)
(1952) The Old Man and the Sea (Ο γέρος και η θάλασσα)
(1962) Adventures of a Young Man
Αφηγήσεις:
(1960) The Dangerous Summer (Το επικίνδυνο καλοκαίρι)
(1964) A Moveable Feast (Μια κινητή γιορτή)
Διηγήματα
1936: The Snows of Kilimanjaro (Τα χιόνια του Κιλιμάντζαρο)
