I must break you – Η φλογερή καρδιά του Ιβάν Ντράγκο

Ο Ντολφ Λούντγκρεν κλείνει σήμερα εξήντα χρόνια ζωής κι η Κατιούσα θυμάται το ρόλο που σημάδεψε την καριέρα του: του σοβιετικού πυγμάχου Ιβάν Ντράγκο που ήταν αντίπαλος του Σταλόνε στο Rocky IV. Ίσως την πιο διορατική καλτ ταινιά όλων των εποχών. Τόσο κακή που καταντάει αριστούργημα. Και τόσο ωμά αντισοβιετική που καταλήγει αστεία κι είναι αδύνατο να θυμώσεις και της κρατήσεις κακία.

Ο Ρόκι Μπαλμπόα είναι ο Σταλόνε πυγμάχος, που νικάει μαύρους και σοβιετικούς. Ποιοι είναι όμως οι φίλοι μας οι σοβιετικοί;

-Καταρχάς, ο Ιβάν Ντράγκο (προφέρεται Ντρ-ράγκα στα ρώσικα. Δίμετρος αξιωματικός του Κόκκινου Στρατού, πραγματικό τέρας της φύσης, που δε μιλάει πολύ, πέντε ατάκες όλες και όλες, μα καρδιά μικρού παιδιού και μια συγκλονιστική ερμηνεία. Κι έχει το άγγιγμα του Μίδα από την ανάποδη: what he hits he destroys (καταστρέφει ό,τι χτυπάει) λέει γι’ αυτόν ο Ν. Κολόφ που θα δούμε στη συνέχεια.

Στην πραγματική ζωή είναι ο Ντολφ Λούντγκρεν, Σουηδός αθλητής, για τον οποίο ο αστικός μύθος μας λέει ότι συμμετείχε σε δύο Ολυμπιάδες, τη δεύτερη πολιτογραφημένος ως Αμερικάνος. Έκτοτε απολαμβάνει τα αργύρια της προδοσίας του στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Για όσους απορούν πώς αντέχει τόσο ξύλο στο ρινγκ ο Ρόκι, ο Σταλόνε στην πραγματική ζωή δεν το άντεξε και πήγε στο νοσοκομείο από χτύπημα του Λούντγκρεν για ένα φεγγάρι -οπότε και διακόπηκαν τα γυρίσματα της ταινίας. Σε αντίθεση πάντως με το λιγομίλητο γορίλα Ντράγκο που δείχνει η ταινία, ο Λούντγκρεν έχει υψηλή ευφυία και πιστοποιημένο IQ.

-Ακολουθεί ο Νικολάι Κολόφ, μέλος του Πολιτ-Μπιρό του ΚΚΣΕ και ένα είδος πολιτικού επιτρόπου του Ντράγκο, από την επιτυχία του οποίου εξαρτά την πολιτική του καριέρα. Μπρεζνιεφικός παλιάς κοπής, που βρίσκεται στο στόχαστρο του νέου γγ, Γκόρμπι (η ταινία γυρίστηκε το 85′) και δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στη Νέα Σκέψη της Περεστρόικα. Μετά το τέλος του αγώνα στη Μόσχα και το δεκάρικο λόγο του Ρόκι περί “αλλαγής”, ο Γκορμπατσόφ τον λοξοκοιτάζει άγρια και τον υποχρεώνει να σηκωθεί όρθιος και να χειροκροτήσει κι αυτός απρόθυμα την αλλαγή που έρχεται (winds of change). Το πιο πιθανό είναι να έπεσε θύμα εκκαθάρισης στην 19η συνδιάσκεψη του 88’, μαζι με το Γεγκόρ Λιγκατσόφ.

-Η δυναμική και γοητευτική γυναίκα του Ντράγκο (και σύζυγος του Σταλόνε στην πραγματική ζωή) Λουντμίλα. Αποδίδει στο σπανάκι την υπερφυσική δύναμη του συζύγου της και τραβά μια ηδονική τζούρα απ’ το τσιγάρο του Κολόφ, όταν ο Ντράγκο γρονθοκοπεί μέχρι θανάτου τον αφροαμερικάνο πρωταθλητή Απόλλο Κρηντ. Στη Δύση συνηθίζουν να ψάχνουν τη γυναίκα που κρύβεται πίσω από κάθε άντρα. Σε αυτήν την περίπτωση, μάλλον ο Ντράγκο κρύβεται πίσω από τη Λουντμίλα, μια σοβιετική γυναίκα νέου τύπου, κι ας έχειεμφανείς  επιρροές από τα δυτικά πρότυπα ομορφιάς (πχ το ξανθό αγορέ μαλλί της εποχής).

Γυρισμένη στις απαρχές της Περεστρόικα κι εν μέσω Ριγκανισμού, η ταινία προσφέρει μια σειρά από συνειρμούς κι επίπεδα ανάγνωσης.
Η Σοβιετική Ένωση αποφασίζει να εισβάλει (οι σοβιετικοί πάντα εισβάλλουν, ποτέ δεν μπαίνουν απλώς) στο χώρο της επαγγελματικής πυγμαχίας, σε μια έξοχη –και προφητική για την εποχή της- αλληγορία για τη διολίσθηση στο σοσιαλισμό με αγορά που έφερνε η περεστρόικα.
Η μαύρη φυλή βρίσκεται πάντα σε δεύτερο πλάνο, πίσω απ’ το λευκό που θριαμβεύει, αλλά ο νέγρος προπονητής του Ρόκι αναβιώνει το θρύλο του Φίσερ, και νικά στο σκάκι το Ρώσο συνοδό τους στη σιβηρία. Τσεκ μέι μάι φρεντ.
Κι η αλλαγή είναι η λέξη φετίχ μιας δεκαετίας, που ξεκινάει με το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα για να τελειώσει με τους “ανέμους της αλλαγής” των Scorpions.

Η Άντρια ρωτάει κλαίγοντας το Ρόκι: όλος ο κόσμος αλλάζει, εσύ γιατί δεν αλλάζεις;
–Γιατί είμαι μαχητής, της απαντάει τσεκουράτα αυτός. Βλέποντας όμως τους σοβιετικούς να αλλάζουν στάση στο τέλος και να τον αποθεώνουν, τους λέει συγκινημένος: If I can change, then you can change (αφού μπορώ να αλλάξω εγώ, κι εσείς μπορείτε). Κι έζησαν αυτοί καλά και μη χειρότερα.

Ας δούμε μερικές σκηνές ακόμα.
-Το έργο ξεκινάει με την κορυφαία κινηματογραφική απεικόνιση του ψυχρού πολέμου. Δύο γάντια του μποξ από αντίθετες κατευθύνσεις περιστρέφονται κι ετοιμάζονται για μετωπική σύγκρουση. Το ένα από αριστερά –όπως βλέπουμε τη δύση στον χάρτη- έχει την αστερόεσσα, ενώ το σοβιετικό είναι από δεξιά, γιατί εκείνη την εποχή είχε αρχίσει η πλήρης αντιστροφή των εννοιών κι οι συνεπείς Μπρεζνιεφικοί παρουσιάζονταν ως συντηρητικοί, ενώ τα γκεσέμια της Περεστρόικα ως ανανεωτές. Η μουσική ανεβάζει την αδρεναλίνη κι η υφήλιος περιμένει τη σύγκρουση με κομμένη την ανάσα.

Στον δεκάρικο λόγο του περί Αλλαγής, ο Ρόκι λεει στο κοινό της Μόσχας πως είδε δύο ανθρώπους να σκοτώνονται μες στο ρινγκ, αλλά τουλάχιστον γλίτωσαν είκοσι εκατομμύρια. Ένας θρίαμβος της ειρηνικής συνύπαρξης, κι ένας σαφής υπαινιγμός για το Β Παγκόσμιο Πόλεμο και τους 20 εκατομμύρια νεκρούς των σοβιετικών. Αλλά όταν μιλάει γι’ αυτό ένας Αμερικάνος είναι σκέτη πρόκληση. Είναι σαν εκείνο τον συμπαίκτη του Τζόρνταν, που είχε πει ότι θα θυμάται πάντα τη νύχτα που πέτυχαν μαζί με τον MJ 70 πόντους. Αυτός τον ένα κι ο Τζόρνταν τους άλλους 69.

-Άλλη σκηνή με ιστορικό φόντο το Β’ Παγκόσμιο. Ο Ρόκι κάνει προετοιμασία στην παγωμένη Σιβηρία κι ο στρατηγός χειμώνας τον σκληραγωγεί και του δίνει τη νίκη απέναντι στον Ντράγκο με το κορυφαίο προπονητικό επιτελείο (που περιελάμβανε ακόμα και Κουβανό) και τον τεχνολογικό εξοπλισμό που θύμιζε την πολεμική μηχανή της Γερμανίας. Μαζί κι η “ζωντανή απόδειξη” πως οι σοβιετικοί έκαναν χρήση αναβολικών -αφού το δείχνει στην ταινία… Κατά τη διαμονή του στη στέπα ο Ρόκι αφήνει μουσάκι μπολσεβίκου κομισάριου, αλλά τη μέρα του τελικού είναι ξυρισμένος σαν καλός Αμερικανός. Αν είχε πάει μιάμιση δεκαετία πριν, μπορεί να συναντούσε και το Ζαχαριάδη ή κάποιον άλλο εξόριστο. Αν και στην πραγματικότητα οι σκηνές αυτές γυρίστηκαν στον Καναδά.

-Την ίδια στιγμή που ο κεντρικός σχεδιασμός προβλέπει τόσες σπατάλες για την άρτια προετοιμασία του Ντράγκο, το ρολόι της ιστορίας για το λαό της σιβηρίας είναι σταματημένο στο Μεσαίωνα, στην εποχή του άροτρου και του αλόγου. Το τρένο της ΕΤΕ δε διασταυρώθηκε ποτέ με τον υπερσιβηρικό. Έκανε στάση όμως στις ΗΠΑ και την οικογένεια του Ρόκι, ο οποίος δώρισε ένα ρομπότ στον κουνιάδο του για να τον συντροφεύει και να του καλύψει το ερωτικό κενό. Καυστικό σχόλιο για την αποξένωση και τις αλλοτριωμένες ανθρώπινες σχέσεις στην αμερικάνικη κοινωνία.

-Με αυτά και με εκείνα, η εξωνημένη εργατική τάξη της δύσης μαγεύεται από τον καταναλωτισμό και στρέφεται ενάντια στο σοσιαλισμό που γνωρίσαμε και την έλλειψη ελευθερίας. Κλείνετε το λαό σας πίσω από τείχη και όπλα, λέει στον Κολόφ ο κουνιάδος του Ρόκι στη συνέντευξη τύπου για τον αγώνα της Μόσχας. Στην πρώτη συνέντευξη τύπου, ο Κρηντ που προπονείται για μακαρίτης, λέει ότι θα στείλει το σοβιετικό στη σύνταξη (social security) κι όλοι σκάνε στα γέλια. Στην χώρα της Πρωτομαγιάς του Σικάγο, ακόμα κι η απλή αναφορά στον όρο κοινωνική ασφάλιση ακούγεται πλέον ως ανέκδοτο. Πιο πριν ο Κρηντ αποκαλεί “σύντροφο μπλα-μπλα” (Big-Mouth) τον Κολόφ που συμπληρώνει διαλεκτικά τη λακωνική δωρικότητα του Ιβάν.

-Πριν τον τελικό γύρο (που στο μποξ δεν είναι ο τρίτος, αλλά ο δέκατος πέμπτος) ο Κολόφ βλέπει την ήττα να έρχεται –μαζί με το τέλος της ιστορίας και της πολιτικής του καριέρας- και κατεβαίνει πραξικοπηματικά στο ρινγκ, για να συνεφέρει τον Ντράγκο, που συμβολίζει τις σοβιετικές μάζες. Αλλά το κάλεσμα της επιτροπής σωτηρίας των πραξικοπηματιών αφήνει τις μάζες παγερά αδιάφορες. Ο Ντράγκο σηκώνει τον Κολόφ στον αέρα και τον πετάει μακριά, στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, φωνάζοντας δυνατά: παλεύω για μένα, για μένα…
Για μένα τραγουδώ, που έλεγε κι ο τροβαδούρος της ατομικής άρνησης, Βασίλης Παπακωνσταντίνου. Ένα ντεμέκ αυθόρμητο ξέσπασμα των καταπιεσμένων μαζών ενάντια στη σοβιετική νομενκλατούρα, και τον ολοκληρωτισμό της κολεκτίβας που υπέτασσε την ατομικότητα.

-Η τελετή έναρξης στον αγώνα επίδειξης στις ΗΠΑ, έχει πολλά έγχρωμα φώτα, μαζορέτες με στρινγκ, φτηνό σόου και τον Τζέιμς Μπράουν να τραγουδάει living in America -το κιτς ως εθνικός ύμνος των Αμερικάνων. Κάπως σαν το το κιτσαριό από την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών του Λος Άντζελες (που είχαν γίνει ένα χρόνο πριν). Ο Ντράγκο τα βλέπει όλα αυτά κάθιδρος, με γουρλωμένα μάτια, σα μουζίκος που βλέπει για πρώτη φορά στη ζωή του ένα τρένο. Αλλά στη συνέχεια χαλάει το σόου -αγώνας επίδειξης- και το μετατρέπει σε τραγωδία, σκοτώνοντας τον υπερφίαλο Κριντ, γιατί τέτοιοι ήταν οι Σοβιετικοί.

Η αντίστοιχη τελετή στον αγώνα της Μόσχας δε μοιάζει σε τίποτα πχ με το συγκινητικό Νταζβιντάνια του Mίσα. Αντιθέτως αναπαράγει όλα τα στερεότυπα των αμερικάνων για τον φιλήσυχο σοβιετικό λαό. Γήπεδο-κλουβί με ένα σωρό συρματοπλέγματα κι ένα κοινό γεμάτο ένστολους αξιωματικούς για να παραπέμπει στον κομμουνισμό του στρατώνα.

Ο Ντράγκο χαιρετάει στρατιωτικά τον ΓΓ του ΚΚΣΕ, που αναφέρεται μεταξύ άλλων ως πρωθυπουργός και γραμματέας των σοβιέτ. Δεν είναι λάθος, αλλά προειδοποίηση, που κανείς δεν πήρε υπ’ όψιν εγκαίρως. Τα επόμενα χρόνια ο Γκόρμπι δημιούργησε μια σειρά από αστικά αξιώματα και τα συγκέντρωσε όλα στο πρόσωπό του.

Στο καπάκι αρχίζει να παίζει ο εθνικός ύμνος της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ παράλληλα αρχίζει να εμφανίζεται ένα γιγάντιο πανό με τη μορφή του Ντράγκο, που είναι σαν τον Ιβάν τον τρομερό. Όλα αυτά κάτω από το άγρυπνο βλέμμα της αγίας τριάδας της κομμουνιστικής ορθοδοξίας (Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν) των οποίων οι μορφές κοσμούν την οροφή του γεντί-κουλέ. Κριτική με το βαμβάκι για το φαινόμενο της προσωπολατρίας.

Οι κλασικοί είναι εκεί, ο Γκόρμπι επίσης… Ναι, αλλά ποιος λείπει; Όχι ο Κακοφονίξ. Τότε ποιος; Μα ο κατεξοχήν θύτης της περιόδου της προσωπολατρίας. Λείπει πραγματικά όμως; Όχι. Ο σύντροφος με το μουστάκι ενσαρκώνεται στην ουσία από το Ρόκι Μπαλμπόα, που ατιμάζει τους ρεβιζιονιστές μέσα στην έδρα τους κι έχει το παρατσούκλι Italian Stalian. Στάλιν, Σταλόνε, Stalian. Όλες οι λέξεις έχουν κοινή ρίζα κι αυτό ασφαλώς δεν μπορεί να είναι τυχαίο. Το Stalian βέβαια σημαίνει επιβήτορας κι έμεινε ως προσωνύμιο μάλλον από τα χρόνια που ο Σταλόνε έπαιζε σε ταινίες πορνό. Κι έτσι οι συνειρμοί ιντριγκάρουν το πολιτικό μας φαντασιακό…

Τα τραγούδια που συνοδεύουν την ταινία είναι ίσως η καλύτερη εκδοχή της ποζεριάς και της εϊτίλας, της αίσθησης που αποπνέει ολόκληρη η δεκαετία. Κάποιοι τη βρίσκουν ανυπόφορη, αλλά όσοι δεν έχουν ιδεολογικούς φραγμούς στα αυτιά τους, συμφωνούν πως είναι υπέροχη.

Συνοψίζοντας: η ταινία προβλέπει την κωλοτούμπα του Γκόρμπι, τη στροφή των Σοβιετικών στις εμπορευματικές σχέσεις και τον επαγγελματικό αθλητισμό, τα κούφια κηρύγματα περί “αλλαγής”. Χτυπάει καμπανάκι κινδύνου και είναι μπροστά από την εποχή της, αλλά λίγοι είναι σε θέση να πιάσουν τα προχωρημένα πολιτικά της μηνύματα.

Ένα πραγματικό καλτ αριστούργημα. Δε βγαίνουν πια τέτοιες ταινίες.