O Λένιν στη μεγάλη οθόνη-Στιγμιότυπα της ζωής του στο πανί
Μια μικρή αναδρομή σε ταινίες και ντοκυμανταίρ γύρω από τη ζωή του ηγέτη της Οχτωβριανής Επανάστασης.
Οι ταινίες που επικεντρώνονται γύρω από το πρόσωπο του μεγάλου επαναστάτη είναι αρκετές, κι όπως είναι αναμενόμενο η μερίδα του λέοντος γυρίστηκε στην ΕΣΣΔ. Οι περισσότερες από τις σοβιετικές κυρίως, είναι πλέον άγνωστες στο ευρύ κοινό, καθώς σπάνια προβάλλονται σε επιλεγμένες κινηματογραφικές αίθουσες, και ορισμένες φορές είναι δύσκολα προσβάσιμες ακόμα και την εποχή του ίντερνετ, λόγω έλλειψης υποτιτλισμού.
Από τα πρωιμότερα έργα είναι εκείνο του σπουδαίου Σοβιετικού σκηνοθέτη Μιχαήλ Ρομ, με τίτλο “Ο Λένιν τον Οκτώβρη”. Το βιογραφικό δράμα γυρίστηκε το 1937 και είχε ως πρωταγωνιστή τον Μπόρις Σχούκιν. Θέμα του είναι οι δραστηριότητες του Λένιν την περίοδο της Οχτωβριανής Επανάστασης. Μετά τη λεγόμενη “αποσταλινοποίηση”, όλες οι σκηνές στις οποίες εμφανίζεται ο Ιωσήφ Στάλιν διεγράφησαν για την επανακυκλοφορία της ταινίας στις σοβιετικές αίθουσες το 1958. Η συνέχεια της ταινίας γυρίστηκε το 1939, με τίτλο “Ο Λένιν το 1918” που αφηγείται τα γεγονότα γύρω από το ρωσικό εμφύλιο, με τον ίδιο πρωταγωνιστή. Αμφότερες οι ταινίες αποτελούν από τα πλέον επιτυχημένα παραδείγματα σοσιαλιστικού ρεαλισμού στον κινηματογράφο. Αρκετές είναι οι ταινίες που γυρίστηκαν τη δεκαετία του ’60, στα πλαίσια μιας πολιτικής “αναβίωσης” της λενινιστικής κληρονομιάς, αντίβαρου υποτίθεται στην προσωπολατρεία της σταλινικής περιόδου. Δεν είναι τυχαίο πως στην ταινία του Λεβ Κουλιτζάνοφ “Γαλάζιο τετράδιο” του 1963, βασισμένης στο ομώνυμα βιβλίο του Ε. Καζάκεβιτς, εμφανίζονται πρόσωπα όπως ο εκτελεσμένος στις δίκες της Μόσχας Γκριγκόρι Ζηνόβιεφ. Ο Λένιν κατευνάζει τους φόβους του Ζηνόβιεφ τις παραμονές της επανάστασης, ο τελευταίος παρουσιάζεται ως έντιμος και ειλικρινής στις προθέσεις του.
Σκηνή με Λένιν και Στάλιν από την ταινία “Ο Λένιν το 1918”
Σημαντικές ταινίες στις οποίες εμφανίζεται ο Λένιν είναι εκείνες του Μαρκ Ντονσκόι, με βασικές πρωταγωνίστριες ωστόσο τη μητέρα και τη σύζυγό του. Στη Μαρία Αλεξάντροβνα είναι αφιερωμένα τα δυο πρώτα μέρη της τριλογίας “Η καρδιά της μάνας” 1966 και “Η Πίστη της μάνας” (1967), ενώ στη Νάντια Κρούπσκαγια η ομώνυμη ταινία του 1974. Στις δύο πρώτες ταινίες εμφανίζονται οι ίδιοι ηθοποιοί, με το ρόλο του Λένιν να ερμηνεύει ο Ρόντιον Ναχαπέτωφ, ενώ ο Αντρέι Μιαγκώφ αναλαμβάνει το ρόλο στην τρίτη ταινία. Τις πιο ανθρώπινες στιγμές του Λένιν επιχειρούν να αναδείξουν δυο ταινίες του Σερκγέι Γιούτκεβιτς, “Ο Λένιν στην Πολωνία” (1966) και “Ο Λένιν στο Παρίσι” (1981). Η πρώτη αφηγείται την περίοδο της εξορίας του μπολσεβίκου ηγέτη στην Πολωνία, όπου γίνεται φίλος με δυο χωρικούς, ανάμεσά τους ένα νεαρό κορίτσι, το οποίο αργότερα ο Λένιν μαθαίνει ότι εκτελέστηκε επειδή αρνούνταν να δώσει πληροφορίες για τον ίδιο. Το έργο γνώρισε διεθνή επιτυχία, και έλαβε το βραβείο καλύτερες σκηνοθεσίας στο φεστιβάλ των Καννών το 1966.
Αφίσα της ταινίας “Ο Λένιν στο Παρίσι” (1981)
“Ο Λένιν στο Παρίσι” ασχολείται με τη διαμονή του στο Παρίσι την περίοδο 1909-1912. Η ταινία έχει ως αφηγητή έναν σύντροφο του επαναστάτη που αφηγείται τα γεγονότα εκ των υστέρων. Ο Λένιν εμφανίζεται να επισκέπτεται φίλους, να εκθέτεις τις φιλοσοφικές και πολιτικές του θεωρίες, ενώ σημαντικό ρόλο παίζει η συνάντησή του με την φημολογούμενη ως ερωμένη του Ινέσα Αρμάντ, με την οποία ίδρυσαν κομματική σχολή στη γαλλική πρωτεύουσα. Η ταινία για ευνόητους λόγους δεν θίγει αυτές τις φήμες, επιλέγοντας να παρουσιάσει τον έρωτα του νεαρού μπολσεβίκου Τροφίμοφ για την Αρμάντ, που όμως τον προτρέπει να αφοσιωθεί στην επανάσταση. Ως βέβαιο γεγονός εκλαμβάνει το δεσμό Αρμάντ-Λένιν μια τηλεταινία του Ιταλού σκηνοθέτη Νταμιάνο Νταμιάνι του 1988, με τίτλο “Το τραίνο”, που αφηγείται την ιστορία της επιστροφής του Λένιν από την Ελβετία στην Πετρούπολη, μέσω Γερμανίας.
Η πίστης της μάνας 1967
Στην ταινία του Γιούλι Κάραζικ”Η 6η Ιούλη” του 1968, με πρωταγωνιστή τον Γιούρι Καγιούροφ ως Λένιν, εξιστορούνται τα γεγονότα της 6ης Ιούλη 1918 όταν ομάδα αριστερών εσέρων δυσαρεστημένη από τη συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ, προσπάθησε να υποκινήσει εξέγερση δολοφονώντας το Γερμανό πρέσβη και λίγες βδομάδες αργότερα το Γερμανό στρατιωτικό διοικητή της Ουκρανίας. Η επιτυχής καταστολή της εξέγερσης από τους μπολσεβίκους με επικεφαλής τον Λένιν αποτελεί τον άξονα γύρω από τον οποίο κινείται η ταινία. Μετά την αντεπανάσταση της περιόδου 1989-91, η γνωστότερη ταινία που γυρίστηκε για τον ίδιο είναι το “Taurus” (2001), του Αλεξάντρ Σοκούροφ, που εξιστορεί τις τελευταίες μέρες του βαριά άρρωστου σοβιετικού ηγέτη. Παρά τους ισχυρισμούς του σκηνοθέτη πως δεν πρόκειται για πολιτική ταινία, η προσπάθεια αποδόμησης του Λένιν είναι εμφανής, όχι μόνο γιατί εστιάζει σε μια περίοδο που αντικειμενικά είχαν φθαρεί ανεπανόρθωτα οι σωματικές και πνευματικές του δυνάμεις, αλλά κυρίως επειδή τον παρουσιάζει ως αιμοδιψή λάτρη βασανιστηρίων, τις τεχνικές των οποίων βάζει τη γυναίκα του να του διαβάζει ακόμα και σε πικ-νικ στην εξοχή.
Τέλος, μια μικρή αναφορά μπορεί να γίνει σε τρία παλιά ντοκιμανταίρ για το Λένιν. Το πρώτο είναι του Σοβιετικού δημιουργού Ντζίγκα Βέρτοφ και αφορά τρία τραγούδια θαυμασμού που τραγουδούν-αν και η ταινία είναι βωβή- ανώνυμοι πολίτες προς τιμήν του Λένιν. Διαρθρώνεται σε τρια επεισόδια συνολικής διάρκειας περίπου μιας ώρας. O Αμερικανός τροτσκιστής γύρισε το 1937 το ντοκυμανταίρ “Ο Τσάρος στο Λένιν”, που αφηγείται τα γεγονότα της Οχτωβριανής Επανάστασης με προφανή έμφαση στο ρόλο του Λέοντα Τρότσκι. Η πλήρης εκδοχή της ταινίας μετά την πρώτη της προβολή στη Νέα Υόρκη, κυκλοφόρησε το 2012. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το μικρού μήκους ντοκυμανταίρ “Ο Λένιν ζωντανός”, που κυκλοφόρησε το 1970 από τους Χοακίν Χορντά και Τζιάνι Τότι, που συγκεντρώνει όλο το γνωστό υλικό στο οποίο καταγράφονται εμφανίσεις και ομιλίες του Λένιν, μαζί με σχολιασμό της ιστορικής περιόδου, με επίκεντρο την Οχτωβριανή Επανάσταση και τις απαρχές της ΕΣΣΔ.
