“Ο Σπόρος της Ιερής Συκιάς / The Seed of the Sacred Fig”, του Μοχάμαντ Ρασούλοφ

Η σχέση ανάμεσα στο άτομο και την κοινωνία, η επιβίωσή του σε έναν κατεξοχήν εχθρικό χώρο, αυτό των ολοκληρωτικών καθεστώτων που η επιβολή της κυρίαρχης κρατικής ιδεολογίας πέραν της χρήσης των κατασταλτικών μηχανισμών (στρατός, αστυνομία, δικαστήρια) γίνεται και με τη χρήση άλλου τύπου μηχανισμών που δεν λειτουργούν με φυσική βία, αλλά με την πειθώ και την εσωτερίκευση των ιδεών της κυρίαρχης τάξης, αποτελούν τον θεματικό άξονα πάνω στον οποίο εκτυλίσσεται η υπόθεση της νέας ταινίας του Ρασούλοφ «Ο Σπόρος της Ιερής Συκιάς».

Ο Iμάν είναι ένας αυτοδημιούργητος δικηγόρος που σιγά σιγά ανεβαίνει τα σκαλιά της ιεραρχίας στον χώρο της δικαιοσύνης ευελπιστώντας να γίνει δικαστής των επαναστατικών ισλαμικών δικαστηρίων. Η νέα του θέση, αφενός εξασφαλίζει ένα καλύτερο μέλλον στον ίδιο και την οικογένειά του -τη γυναίκα του και τις δύο νεαρές κόρες του- αφετέρου απαιτεί από τον ίδιο όλο και περισσότερους συμβιβασμούς όλο και περισσότερες υποχωρήσεις που πολλές φορές φτάνουν στα άκρα, αφού καλείται να υπογράφει κατ’ εντολήν του εισαγγελέα θανατικές καταδίκες, χωρίς να του επιτρέπεται να εκφέρει τις πιθανές αντιρρήσεις του.

Πώς ο Ιμάν, που σκοπό της ζωής του έχει να υπηρετεί τον νόμο, που δεν παραβλέπει ποτέ τα θρησκευτικά του καθήκοντα, που κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί προκειμένου να εξασφαλίσει τις καλύτερες συνθήκες διαβίωσης της οικογενείας του, φτάνει στο σημείο να υπογράφει θανατικές καταδίκες γνωρίζοντας το άδικο αυτών; 

Πώς σταδιακά ο άνθρωπος αυτός ανεβαίνοντας τα σκαλιά της ιεραρχίας, ταυτόχρονα ακολουθεί την καθοδική πορεία όπου λίγο λίγο η ανθρωπιά του χάνεται και ο ίδιος μετατρέπεται σε τέρας; Ποιες εσωτερικές διαδικασίες μετάλλαξης συμβαίνουν μέσα του και καταφέρνουν έναν κανονικό άνθρωπο να τον μετατρέπουν σε απλό γρανάζι της μηχανής θανάτου των συνανθρώπων του; 

Είναι άραγε η δύναμη της εξουσίας που τον κάνει να αποστασιοποιείται τόσο από τους συνανθρώπους του και να αδιαφορεί για αυτούς; 

Είναι οι αυταπάτες που του δημιουργεί το θεοκρατικό σύστημα της χώρας του, όπου οι ιδεολογικές πεποιθήσεις αυτού του συστήματος σερβίρονται αναμεμιγμένες με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις με τρόπο που το άτομο να βυθίζεται σε μια υπερβατική ηθική, όπως αυτής της ύπαρξης του Θεού που όλα τα συγχωρεί στους νομοταγείς πολίτες; 

Είναι τελικά το προσωπικό συμφέρον που εύκολα μπορεί να συγκαλυφθεί κάτω από το οικογενειακό; 

Οι παραπάνω προβληματισμοί και τα ερωτήματα όχι απλά τίθενται στην τελευταία ταινία του Μ. Ρασούλοφ, αλλά με τη διεισδυτική ματιά ενός σκηνοθέτη που έχει βιώσει και ο ίδιος τον διωγμό και την καταδίωξη του καθεστώτος της χώρας του, οι απαντήσεις επιχειρούνται μέσα από την οπτική ενός ανθρώπου που δεν κάνει τέχνη για την τέχνη, αλλά η τέχνη αποτελεί για αυτόν όπλο αντίστασης στην καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 

Η δράση του Ιμάν τοποθετείται στο πλαίσιο των πολιτικών και κοινωνικών αναταραχών που επικρατούν στη χώρα αυτή, τη χρονική περίοδο όπου είχαν ξεσπάσει μεγάλες διαδηλώσεις με αφορμή τον θάνατο της Mahsa Amini, τον Σεπτέμβρη του 2022. Τα νέα πλέον δεν μαθαίνονται από τα κρατικά μέσα μαζικής ενημέρωσης – που προβάλλουν τον θάνατο της Amini ως ατύχημα και φυσικά κανένα λόγο δεν κάνουν για τις μαζικές διαδηλώσεις που πραγματοποιούνται ούτε για την ανεξέλεγκτη κρατική βία κατά των διαδηλωτών. Τα νέα μαθαίνονται μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα κάτι που ο Ιμάν δεν έχει υπολογίσει. Γιατί έχει μάθει να υπηρετεί πιστά το σύστημα, απόλυτα πεπεισμένος πως αυτό περιλαμβάνει όλο το «έξω». Αποδεχόμενος πως ό,τι συμβαίνει έξω φιλτράρεται μέσα από την κυρίαρχη κρατική ιδεολογία, την οποία ο ίδιος έχει ασπαστεί, είναι «λογικό» τα πραγματικά γεγονότα που συμβαίνουν να θεωρούνται για τον ίδιο παραπληροφόρηση. Κάτι όμως που δεν συμβαίνει με τις κόρες του, που όπως είναι φυσικό ακολουθούν την εξέλιξη της τεχνολογίας και που οι κύκλοι τους και οι συναναστροφές τους, τους επιτρέπουν να έχουν μια πρόσβαση σε ό,τι πραγματικά συμβαίνει στη χώρα τους. 

Η σύγκρουση λοιπόν, ανάμεσα στο παλιό και στο νέο, ανάμεσα στον ολοκληρωτισμό του θεοκρατικού καθεστώτος και την ανάγκη για ελευθερία λόγου και έκφρασης είναι αναπόφευκτη . Μία σύγκρουση όπου ο πατέρας χάνει σιγά σιγά την δύναμη της εξουσίας του, κάτι που τον κάνει να γίνεται όλο και πιο βίαιος. Η απώλεια της εξουσίας που ασκεί ο Ιμάν τόσο στον χώρο της εργασίας του όσο και στην οικογένεια του, αποτελεί την εκκίνηση του ξεδιπλώματος του κουβαριού που τον κρατούσε άβουλο εκτελεστικό όργανο ενός συστήματος που αργά αλλά σταθερά το παρακολουθούμε να μετατρέπεται στο αδηφάγο τέρας που κατασπαράζει τα ίδια του τα δημιουργήματα. Και καθώς το κουβάρι ξεδιπλώνεται αποκαλύπτεται το πραγματικό πρόσωπο του Ιμάν που οι οποιοιδήποτε ηθικοί ενδοιασμοί του εύκολα εξαλείφονταν από την συγκατάθεση της γυναίκας του. Της γυναίκας του, που ο ρόλος της ήταν να προστατεύει την οικογένεια, να τηρεί τις ισορροπίες ανάμεσα στην αλήθεια και το ψέμα, να συγκαλύπτει την υποκρισία που αποτελούσε τον θεμέλιο λίθο αυτής της οικογένειας, τόσο όσο, ώστε να δίνει και μια ευκαιρία στην αλήθεια να αναπνέει, προκειμένου να μένουν όλες οι πλευρές ικανοποιημένες. Μία καθαρά συστημική τακτική που η σύζυγος του Ιμάν φρόντιζε να εφαρμόζει στον κλειστό χώρο της οικογένειας στον οποίο η ίδια δρούσε. Μιας οικογένειας που αποτελεί σε τελική ανάλυση τη μικρογραφία της κοινωνίας με τις αντίπαλες ομάδες εντός της, να δίνουν τον δικό τους αγώνα, προκειμένου να επέλθει η πολυπόθητη ελευθερία και η απαλλαγή από όλα αυτά τα δεσμά που όποιος προσπαθεί να αποτινάξει, καταλήγει είτε στη φυλακή είτε πολιτικός πρόσφυγας, όπως τελικά κατέληξε και ο σκηνοθέτης της ταινίας. 

Ο Μ. Ρασούλοφ έχει καταδικαστεί πολλές φορές από το καθεστώς της χώρας του σε φυλάκιση, επειδή μέσω των πολιτικών του απόψεων που καταγράφονται στο κινηματογραφικό του έργο, αλλά και των δράσεων του που συμπορεύονται με αυτό, αποτελεί εχθρό του συστήματος. Τα γυρίσματα της νέας ταινίας του Μ. Ρασούλφ, όπως και της προηγούμενης, πραγματοποιήθηκαν κρυφά ενώ το υλικό στάλθηκε -κρυφά και αυτό- στο εξωτερικό, προκειμένου να πραγματοποιηθεί το μοντάζ με τον σκηνοθέτη τον ίδιο να δίνει εξ αποστάσεως τις συμβουλές του, αφού η έξοδος από τη χώρα του του είχε απαγορευτεί. Υπό πολύ δύσκολες συνθήκες λοιπόν, έλαβε χώρα η πραγματοποίηση της ταινίας, στο τέλος της οποίας, ο σκηνοθέτης έπρεπε να επιλέξει αν θα παρέμενε στη χώρα του εκτίοντας ποινή φυλάκισης οκτώ ετών που εκκρεμούσε εις βάρος του ή αν θα επέλεγε τον δρόμο της απόδρασης από τη χώρα που γεννήθηκε. Αποφάσισε με βαριά καρδιά, όπως δηλώνει ο ίδιος, το δεύτερο, αφήνοντας πίσω, φίλους και συνεργάτες που κινδυνεύουν και αυτοί από την καταδιωκτική μανία των αρχών της χώρας τους. 

Ο αγώνας για την ελευθερία είναι μακρύς και δύσκολος. Και η επίτευξη αυτής προϋποθέτει δύο πολύ δύσκολες εσωτερικές διεργασίες που πραγματοποιούνται μέσω της αλληλεπίδρασης του ατόμου με ό,τι συμβαίνει στον κοινωνικό του περίγυρο. Προϋποθέτει το αυτεξούσιο της ανθρώπινης ύπαρξης και το ενσυνείδητο πράττειν αυτής. Η ταινία του Ρασούλοφ αφήνει ανοιχτό το πεδίο ο αγώνας αυτός να μπορεί να γίνει σε αυτή τη βάση, από τους ανθρώπους που δεν αδιαφορούν, που υψώνουν φωνή αντίστασης με όποιον τρόπο μπορεί ο καθένας, ρισκάροντας την προσωπική τους ελευθερία, ακόμη και την ίδια τους τη ζωή. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης μάς το έχει αποδείξει και ένας πολύ σημαντικός λόγος για να δούμε αυτή την ταινία, εκτός του ότι είναι μία πολύ καλή ταινία, είναι γιατί τέτοιες φωνές είναι χρέος μας να τις ενισχύουμε. Και βέβαια γίνεται άμεσα αντιληπτό από όλους, πως όσο πιο πολύ «θόρυβο» κάνει η ταινία του Μ. Ρασούλοφ στο εξωτερικό,τόσο πιο δύσκολες θα καταστούν για τις αρχές της χώρας του, οι διώξεις των συνεργατών του, αλλά και όλων εκείνων των ανθρώπων που βρίσκονται εντός των συνόρων και αντιστέκονται, αντιδρούν, διαδηλώνουν, για να πάψουν οι φωνές, οι διεκδικήσεις να στραγγαλίζονται, για να πάψουν οι κύκλοι αναπαραγωγής της βίας να ανανεώνονται, για να πάψουν τέλος, οι άνθρωποι να αναγκάζονται να εγκαταλείπουν τις χώρες τους.