Όταν η Κάλλας συνάντησε τον Παζολίνι

Με αφορμή την συμπλήρωση 40 χρόνων από τον θάνατο της Μαρίας Κάλλας, η NEW STAR αποδίδοντας φόρο τιμής στην μεγάλη καλλιτέχνιδα θα προβάλλει, στο ΑΛΚΥΟΝΙΣ new star art cinema από την Πέμπτη 7 του Δεκέμβρη, την πρώτη και μοναδική της εμφάνιση στην μεγάλη οθόνη, στην ταινία “Μήδεια” (1969) του Πιέρ Πάολο Παζολίνι.

Μια μυθική ιστορία αγάπης, προδοσίας και εκδίκησης. Η Μήδεια είναι μια συναρπαστική σύγκρουση των φροϋδικών και μαρξιστικών θεωριών από τον πιο αμφιλεγόμενο σκηνοθέτη της Ιταλίας. Το δράμα του Ευριπίδη προσαρμοσμένο υπό το ανατρεπτικό όραμα του Παζολίνι για τις προσωπικές και εθνικές συγκρούσεις, με την Μαρία Κάλλας να προσφέρει μια εξαιρετική ερμηνεία ως η υψηλή ιέρεια Μήδεια, της οποίας η αγάπη απειλείται από τη διεφθαρμένη πολιτική φιλοδοξία. Σε ένα ζωντανό και αισθητικά προκλητικό θέαμα, η ταινία είναι ένα πολύπλοκο μείγμα κλασικής μυθολογίας και σύγχρονης κοινωνικής κριτικής.

“Κάποιες φορές γράφω τα σενάριά μου χωρίς να γνωρίζω ποιος ηθοποιός θα ερμηνεύσει κάθε ρόλο. Σ’ αυτή την περίπτωση γνώριζα ότι θα ήταν η Μαρία Κάλλας, οπότε προσάρμοσα το γράψιμό μου πάνω της. Είχε μεγάλη επίδραση στη συγκρότηση του χαρακτήρα της ηρωίδας.”  

Π.Π. Παζολίνι

Σύνοψη ταινίας

Ο Ιάσωνας επιστρέφει από την αργοναυτική εκστρατεία, έχοντας το Χρυσόμαλλο Δέρας κι είναι έτοιμος να παντρευτεί την Γλαύκη, κόρη του Κρέοντα. Κάνοντας, όμως αυτό, εγκαταλείπει την σύζυγό του που υποφέρει, τη Μήδεια, που είναι επίσης και η μητέρα των δύο παιδιών του. Όταν ο βασιλιάς εξορίζει τη Μήδεια, εκείνη καταστρώνει ένα δόλιο σχέδιο εκδίκησης. Ο Παζολίνι μένοντας πιστός στον μύθο γυρίζει το μεγαλύτερο μέρος της  ταινίας στην Καππαδοκία, ενώ την πλαισιώνει μουσικά με ακούσματα κλασικής ιρανικής μουσικής, παραδοσιακής ιαπωνικής μουσικής και άλλα έθνικ παραδοσιακά κομμάτια τονίζοντας έτσι την πρωτόγονη φύση των ανθρώπων της Μήδειας μέσα από  ιεροτελεστίες και ανθρωποθυσίες.

Σενάριο/Σκηνοθεσία: Πιερ Πάολο Παζολίνι
Πρωταγωνιστούν: Μαρία Κάλλας, Μάσιμο Τζιρότι, Λορέν Τερζιέφ, Τζουζέπε Τζεντίλε
Μουσική: Έλσα Μοράντε
Φωτογραφία: Ένιο Γκουαρνιέρι
Παραγωγή: Φράνκο Ροσσελίνι

Όταν η Κάλλας συνάντησε τον Παζολίνι

“Ελπίζω να κατάφερα να βγάλω προς τα έξω όσο γινόταν καλύτερα την ανθρώπινη φύση της Μήδειας, κάτι που στο μύθο υπάρχει ελάχιστα, σε αντίθεση με την κακεντρέχεια. Ίσως να ήρθα σε αντιπαράθεση με τον Παζολίνι, αλλά επιθυμία μου ήταν να δείξω κάτι περισσότερο από την καλοσύνη της ηρωίδας, να πάω πέρα από τις σκοτεινές πλευρές του χαρακτήρα της.”

Μ. Κάλλας

Η συνεργασία της Μαρίας Κάλλας με τον Πιερ Πάολο Παζολίνι για την ταινία “Μήδεια” έγινε και η αρχή μιας βαθιάς φιλίας, ίσως κι ενός παράδοξου έρωτα. Μετά το τέλος των γυρισμάτων πραγματοποίησαν ταξίδια για την προώθηση της ταινίας στο Παρίσι και τη Νότιο Αμερική αλλά και αναψυχής στην Αφρική και στον Σκορπιό. Στα χρόνια που ακολούθησαν διατήρησαν τη σχέση τους μέσω αλληλογραφίας ενώ ο Π.Π.Π. έγραψε και της αφιέρωσε δύο ποιήματα τον “Οίστρο” και  το “Δαχτυλίδι”, το οποίο μάλιστα συνόδεψε και με ένα πραγματικό δαχτυλίδι που της δώρισε. Οι δύο μεγάλοι καλλιτέχνες είχαν μια πολύ δυνατή και διακριτική σχέση. Εκείνος της στάθηκε μετά το χωρισμό της με τον Ωνάση, κι εκείνη όταν επήλθε ψύχρανση στη σχέση του με τον Νινέττο Ντάβολι.

Απόσπασμα από γράμμα της Οριάνα Φαλάτσι προς τον Παζολίνι:

“Είχες έρθει για διακοπές με την Μαρία Κάλλας (ενν: στο Ρίο ντε Τζανέιρο). Οι εφημερίδες έγραφαν πως ήσασταν εραστές. Ήσασταν; Ξέρω πως δύο φορές στη ζωή δοκίμασες ν’ αγαπήσεις μια γυναίκα και δεν τα κατάφερες. Αλλά νομίζω πως δεν ήταν η Μαρία μια από τις δύο. Ήσασταν πολύ διαφορετικοί χαρακτήρες, άλλη η αισθητική του ενός, άλλη του άλλου. Κι όμως δείχνατε τόσο ενωμένοι. Κάτι σας έδενε. Μια συνέργεια. Μια μυστήρια συνενοχή. Υποψιάζομαι πως εσύ την έβλεπες σαν αδελφή σου κι έκανες ό,τι μπορούσες για να ξεχάσει τον Ωνάση. Δεν τη βαριόσουνα ποτέ. Τη βοηθούσες ακόμη και να βάλει ή να βγάλει τα ρούχα της. Στην παραλία την περιποιόσουν αλείφοντας την πλάτη της με λάδι. Στα εστιατόρια δεχόσουν ήρεμος και με συγκατάβαση όλα της τα καπρίτσια, σαν υπομονετικός νοσηλευτής δημόσιου νοσοκομείου. Ναι, είχες μέσα σου τον ηρωισμό του ιεραπόστολου που βοηθάει λεπρούς, την καλοσύνη του άγιου που υπομένει με χαρά το μαρτύριο..”

Γράμμα της Μαρίας Κάλλας προς τον Παζολίνι (21.7.71):

Αγαπημένε Πιερ Πάολο,
Έλαβα το βιβλίο σου και, στη συνέχεια, το φιλικό σου γράμμα. Είμαι λυπημένη για ό,τι σου συμβαίνει – όμως χαρούμενη γιατί εμπιστεύτηκες εμένα.
Αγαπημένε φίλε, είμαι λυπημένη γιατί δεν μπορώ να βρίσκομαι κοντά σου αυτές τις δύσκολες στιγμές, όπως έκανες εσύ άλλοτε με μένα.
Ξέρεις κατά βάθος πως έγινε ό,τι έπρεπε να γίνει.
Θυμάσαι που, στο Γκράντο, μιλούσα στο αυτοκίνητο με τον Νινέττο για την αγάπη και, δεν ξέρω πώς, όμως κάτι εσώψυχο – οι κεραίες μου όπως λες – μου το προκατέβαλε όταν ο Νινέττο επέμεινε ότι ποτέ δεν θα ερωτευόταν. Εγώ ήξερα, βέβαια, ότι ήταν υπερβολικά νέος για να καταλάβει τι έλεγε, όμως εσύ, ένας άνθρωπος τόσο έξυπνος έπρεπε να το ξέρεις. Αλλά, αντιθέτως, εσύ δέθηκες στο όνειρό σου – αυτό που μόνος σου το έχτισες, γι αυτό σου γράφω τώρα αυτό το κήρυγμα. Πρέπει να αντιμετωπίσεις την πραγματικότητα, όμως δεν μπορείς γιατί δεν θέλεις. Θα το καταφέρεις. Βέβαια, εγώ το κατάφερα, εγώ που είμαι μια γυναίκα τόσο ευαίσθητη, πλην όμως κατάλαβα καλά ότι κανείς μπορεί να υπολογίζει μόνο στον εαυτό του.

Ναι, αχ! σταμάτα να με κοροϊδεύεις. Είναι τόσο θλιβερό, κυρίως για μένα, να το αναγνωρίσω. Κανείς δεν μπορεί να έχει εμπιστοσύνη για πολύ καιρό στους άλλους. Είναι ο νόμος της φύσεως.
Πρέπει να βρούμε τη δύναμη στο εσωτερικό του εαυτού μας, τουλάχιστον φαινομενικά. Δεν σου μιλάω σαν μητέρα, αγαπημένε Πιερ Πάολο – ούτε εγώ σε είδα ποτέ σαν τον πατέρα μου. Τα βιβλία ξέρουν πολλά πράγματα, όχι όμως τη σκληρή πραγματικότητα, και δεν διδάσκουν ό,τι σκέπτομαι και θα πιστεύω μέχρι τον θάνατό μου, δηλαδή αυτό που μόνο ο άνθρωπος μπορεί να κάνει, με μόνη τη θέλησή του, την αγάπη στον εαυτό του και την υπερηφάνεια του. Είναι ό,τι προσπαθώ εγώ να κάνω. Στην πραγματικότητα, με καταλαβαίνεις, κατά βάθος όμως όχι και τόσο. Είναι απαραίτητο να έχουμε τα πόδια μας στη γη, ύστερα μπορεί κανείς να ονειρευτεί. Όμως θα είναι πάντοτε όνειρο και όχι πραγματικότητα.
Η πραγματικότητα είναι η δημιουργία, η αξιοπρέπεια και όχι οι αστικές αξίες, όπως εσύ λες, ή ίσως να μην κατάλαβα καλά το βιβλίο σου. Ζω μέσα στη μπουρζουαζία, τρέφομαι από αυτή, γιατί ο καλλιτέχνης την έχει ανάγκη. Όμως, στην πραγματικότητα, ζω μόνη με την πίστη που μπορώ – που πρέπει – να έχω, γιατί όλοι γύρω με παρατηρούν.

Και είναι αναγκαίο να συμπεριφέρεται κανείς έτσι απ’ τη στιγμή που θα φτάσει σ’ αυτό το επίπεδο. Δεν μπορεί κανείς να κάνει ό,τι του αρέσει. Κι εγώ θα ήθελα, βεβαίως, να το κάνω, όμως είμαι υποχρεωμένη να δεχτώ την κριτική γιατί ο κόσμος είναι απαιτητικός με όσους θριαμβεύουν, κι αυτό μας επιβάλλει υποχρεώσεις’ αλλιώς, κανείς παραιτείται και κάνει ό,τι του αρέσει. Δεν έχουμε δικαιολογίες, ακόμη κι αν οι άλλοι είναι λάθος. Φυσικά, αυτά τα λόγια δεν είναι τίποτα άλλο από λόγια, εύκολα να γραφτούν, και τα λοιπά, και τα λοιπά, όμως πότε θα μεγαλώσεις επιτέλους Π.Π.Π.; Δεν έχει φτάσει ακόμη η στιγμή να ωριμάσεις λίγο ακόμη κι όταν, δόξα τω Θεό, συνεχίζουμε να είμαστε πάντοτε παιδιά; Ξέρω ότι θα με απορρίψεις για ό,τι σου γράφω. Αλλά πάντα σου είπα την αλήθεια, συγχώρεσέ με που σου απηύθυνα αυτά τα ανόητα λόγια – όπως και να ‘χει στα είχα ήδη πει – αντί να σε παρηγορήσω, για αυτό και σου ζητάω συγγνώμη.
Είμαι σε αυτή τη διεύθυνση, τι κρίμα να μην έρχεσαι, ποιος ξέρει το γιατί. Οι φίλοι είναι για τις δύσκολες στιγμές, πάντα στο έλεγα. Θα είμαι εδώ κι όλον τον Αύγουστο. Θα χαρώ να μάθω νέα σου. Τρυφερά με την ίδια φιλία την παντοτινή (γράψε μου στο Trajonist Petalli Marmari).
Σ’ ευχαριστώ για το τηλεγράφημα απ’ το Λονδίνο.
Μαρία (η μικρή)

ΟΙΣΤΡΟΣ (1970)
Π. Π. Παζολίνι

Αυτή η σκιά που έχει πέσει πάνω σου, αυτήν που ακούω
να σου μιλά αδίκως,
πόσο καιρό παρέμενα στους τόπους σου! Τώρα
αυτός την έχει υποχρεώσει να μεγαλώσει – όπως στους μήνες
στους οποίες οι νύχτες κατεβαίνουν όμοιες με τις θεομηνίες
και διαμέσου των τόπων της ζωής, που είναι λίγοι
Επέλεξε εσένα, αλάθητη και αδιάφορη (για εμάς που κρίνουμε
σαν παιδιά)∙ και πάνω σε σέ έχει πέσει∙
το αποτέλεσμα είναι πως έχεις ανακτήσει την απόστασή σου
και η ισορροπία έχει αποκατασταθεί, η μοιραία ισορροπία∙
κι έτσι, ο καθένας στη θέση του ξανά-
Γιατί παράγει τόση ταπείνωση να ξέρω εκείνο που είναι τόσο απλό;
Μπήκες στο παιχνίδι από εκείνον τον Γνώστη
που παραχωρεί μεγάλες παύσεις∙ μα πάντα στο τέλος καλεί ξανά
στις εργασίες μας∙ που δεν είναι άλλο πράγμα
από το να ξέρουμε πως είναι αυτός.
Σ’ έχει χειριστεί σαν ένα από τα τόσα πλάσματα∙ κι εσύ, πιστεύοντάς σε για
ελεύθερη, ρίχτηκες με ορμή άλλων αιώνων,
Με άλαλη ορμή, με το πέρασμα ενός ναύτη στη συνάντησή του με τη θάλασσα-
ακόμη περήφανη που είναι «μια κοπέλα της πόλης»
και γεμάτη με πανάρχαια ηθική
αλαζονική από γενεές και περιοχές
Με τέτοια έννοια του γελοίου που έχει μαθευτεί (ή επιβεβαιωθεί) στο μεγάλο κόσμο
έριξες τον εαυτό σου αφελώς, σαν ένας ατρόμητος κλόουν
στο καθήκον του, δαιμονισμένος απ’ το στόχο:
δεν έχεις κάνει τίποτα μισό
τα συναισθήματά σου ήταν αληθινά, μεγάλα συναισθήματα: ήταν η στιγμή
στην οποία αυτός μας αφήνει ελεύθερους
απολύτως ελεύθερους
Δεν πρόκειται για το Θεό!