Πέδρο Αλμοδόβαρ: Ο σκηνοθέτης της γυναικείας καθημερινότητας

Δεν υπάρχει παιδί που να μην έχει επηρεαστεί από την μητέρα του εκεί έξω. Είτε άνδρας, είτε γυναίκα, κουβαλάμε την εικόνα της μητέρας μας και ηθελημένα ή αθέλητα την ”μιμούμαστε” μέσα στην καθημερινότητά μας. Ο αρχαίος μας μύθος του Οιδίποδα, που με τόση ζέση οι πρώτοι ψυχαναλυτές αγκάλιασαν προσπαθώντας να εξηγήσουν τον άλυτο δεσμό μεταξύ μητέρα και γιου, έχει αποδώσει περίτεχνα αυτή την έλξη-απώθηση του ανδρικού φύλου προς το γυναικείο. Η ρίζα, όχι η μοναδική αλλά ίσως η πιο ισχυρή, για το πώς θα συμπεριφερθεί ένας άνδρας απέναντι σε μια γυναίκα έχει να κάνει με την σχέση που αναπτύσσει πρώτα με την μητέρα του.

Ο Αλμοδόβαρ ποτέ δεν έκρυψε στις ταινίες του πόσο λάτρευε και επηρεάστηκε από το μητριαρχικό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε.

”Τη μεγαλύτερη επιρροή τη δέχτηκα παρακολουθώντας τη μητέρα μου να κουτσομπολεύει με τις φίλες της. Μια κοπέλα που έμεινε έγκυος, κάποιος που κρεμάστηκε σε μια σοφίτα. Όλα αυτά μπροστά σε ένα αγόρι που κάποια μέρα θα έγραφε σενάρια και θα γύριζε ταινίες. Για μένα ήταν η ανακάλυψη της ζωής, αλλά και η προέλευση της λογοτεχνίας. Όλες οι δυνατές γυναίκες για τις οποίες γράφω προήλθαν από εκεί.”

Οι γυναίκες του Αλμοδόβαρ στέκονται στον αντίποδα των γυναικών όπως απεικονίζονται στο Χόλλυγουντ. Τα  γυναικεία στερεότυπα για αυτόν λειτουργούν και δεν λειτουργούν μέσα στις ταινίες του. Για την ακρίβεια, παιχνιδίζει με τις mainstream εικόνες της γυναικείας ομορφιάς και τόλμης και τις χρησιμοποιεί όταν εκείνος το θεωρήσει απαραίτητο. Τις περισσότερες στιγμές επιλέγει γυναίκες περίπλοκες, δυνατές ακόμα και μέσα στην αδυναμία τους, οι οποίες βρίσκονται μπλεγμένες σε συγκεκριμένες καταστάσεις και επιλέγουν παράδοξους τρόπους για να διαφύγουν από αυτές. Οι ρόλοι των γυναικών του είναι σαν ένα μπλεγμένο κουβάρι, που κάθε πόντος που ξεμπλέκεις μπορεί να σε αφήσει έκπληκτο.

Γι αυτό και καταφέρνει να αποδώσει καλύτερα στο πανί από κάθε άλλον τον τεράστιο καμβά των γυναικείων συναισθημάτων. Παρότι έχει βληθεί από φεμινίστριες για τον τρόπο που παρουσιάζει τις γυναίκες μέσα στις ταινίες του, ας μην ξεχνάμε πως προσπαθεί να αποδώσει την γυναικεία ψυχολογία των Ευρωπαίων γυναικών και δη της γυναίκας Ισπανίδας η οποία διαμορφώθηκε κάτω από ένα διαφορετικό κοινωνικο-πολιτικό περιβάλλον.Ένα περιβάλλον καταπίεσης από την δικτατορία του Φράνκο, η οποία κράτησε για 40 και βάλε χρόνια και πέρασε μέσα στην γυναικεία ψυχολογία προκαλώντας έντονα ξεσπάσματα χειραφέτησης στις αρχές του ’80, όταν εκείνος μας συστήθηκε σαν σκηνοθέτης, και πισωγυρίσματα στην σημερινή εποχή.

Βολές έχει δεχτεί και από το ανδρικό φύλο το οποίο νιώθει αδικημένο για τον τρόπο που αποτυπώνεται στις ταινίες του. Οι άνδρες λάμπουν δια της απουσίας τους αλλά όταν εμφανίζονται στην οθόνη είναι βιαστές, δολοφόνοι, άπιστοι, καταπιεστές. Η πολιτισμική απόσταση που χωρίζει την κουλτούρα των αγγλοσαξονικών ταινιών από τις ταινίες του Αλμοδόβαρ διαφαίνεται μέσα από τέτοιες ακραίες απεικονίσεις. Ο άνδρας ήρωας, πρότυπο που αρέσκεται το Χόλλυγουντ να χρησιμοποιεί συχνά στις ταινίες του ο Αλμοδόβαρ, εμφανίζεται σαν ο τέλειος δεσπότης απέναντι στις γυναίκες. Απεικονίζει τον κλασικό μάτσο άνδρα της ισπανικής κοινωνίας, τόσο οικεία εικόνα για όλους τους λατινογενείς λαούς αλλά και για τους λαούς της Μεσογείου όπως εμείς, που δεν ανήκουμε στους Λατίνους. Οι παλιές συντηρητικές καταδυναστευτικές πατριαρχικές κοινωνίες, οι οποίες μέχρι και σήμερα επιβιώνουν στο “DNA” αυτών των λαών, μπαίνουν στο στόχαστρο του φακού του. Οι άνδρες παρουσιάζονται brutal γιατί αυτό εξυπηρετεί την ιστορία να πάει παρακάτω με όχημα τις γυναίκες οι οποίες καλούνται να λύσουν τα προβλήματά τους μόνες τους και να δυναμώσουν έστω και προσωρινά μέσα από αυτή την λύση.

Μιλώντας για την μητέρα του Φραντζέσκα το 1999 είχε πει:

”Είχε μια απίθανη ικανότητα να προσποιείται πως έχουν συμβεί πράγματα ώστε να μας προστατέψει σαν παιδιά. Είχε την ικανότητα να προσποιείται και να λύνει τα προβλήματα με μια φυσικότητα που έπειθε τον καθένα πως όντως κάτι είχε συμβεί”

Μέσα από αυτόν τον γυναικείο πολύχρωμο κόσμο και την εξερεύνηση της γυναικείας φύσης μιλά για την γυναικεία σεξουαλικότητα με ελευθερία την οποία σπανίως την συναντούμε στον αγγλοσαξονικό κινηματογράφο. Η γυναικεία σεξουαλικότητα απελευθερώνεται από τα στενά ηλικιακά πλαίσια που θέτουν οι αμερικανικές και αγγλικές ταινίες. Μια γυναίκα είναι επιθυμητή ακόμα και πέρα την ηλικία των 40 ετών, αδιάφορα για το πόσο όμορφη ή άσχημη ή ”μεγάλη”  κρίνεται για τα δεδομένα της μόδας ο Αλμοδόβαρ δείχνει την ομορφιά και τον πόθο για το γυναικείο κορμί ως κάτι που τελειώνει μόνο με το θάνατο και όχι με την ημερομηνία γέννησης.

Έχοντας σαν κεντρικό άξονα το αρχέγονα (και μόνιμα) καταπιεσμένο γυναικείο φύλο, καταφέρνει να ανοίξει την πόρτα και να εξερευνήσει και τα υπόλοιπα φύλα που η χρηστή πατριαρχική οικογένεια έχει θέσει σε αφάνεια. Οι ομοφυλόφιλοι, οι αμφιφυλόφιλοι, οι drag queen εμφανίζονται στα έργα του και καταλαμβάνουν σημαντικό ρόλο. Φαίνεται πως στο κόσμο των γυναικών μπορούν να ”επιβιώσουν” καλύτερα παρά μέσα σε μια ταινία με άνδρες πρωταγωνιστές. Η εξερεύνηση όχι απλά της γυναίκας αλλά του θηλυκού στοιχείου όπως παρουσιάζεται μέσα από την ζωή αυτών των ανθρώπων και οι εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις και αντιφάσεις που βιώνουν εξαιτίας της ”θηλυπρέπειάς” τους, μας αποκαλύπτει έναν καλά κρυμμένο underground κόσμο. Οι subcultures κυριαρχούν στις ταινίες του και μας δίνουν μια γεύση μιας ζωής πέρα από τα στενά πλαίσια μέσα στην οποία την βιώνουμε.

Βλέποντας ταινίες του Αλμοδόβαρ βυθίζεσαι σε ένα πολύχρωμο, περίπλοκο, θηλυκό κόσμο  άκρως απελευθερωτικό, ειρωνικό, αστείο, πικρό και παράδοξο. Οι μούσες του: Η γήινη Κάρμεν Μάουρα, η γλυκιά Βικτόρια Αμπρίλ, η ιδιαίτερης ομορφιάς Ρόσι ντε Πάλμα, η εκρηκτική Πενέλοπε Κρουζ και η εύθραυστη ‘Εμα Σουάρες, κρύβουν μέσα τους τις δικές του εμπειρίες και φαντασιώσεις γύρω από το γυναικείο φύλο και η συχνή συνεργασία μαζί τους αποζητά να αγκιστρώσει και άλλους άνδρες να αναγνωρίσουν στα πρόσωπά τους, καθώς μεγαλώνουν με τις πρωταγωνίστριές, του την δική τους μητέρα, ερωμένη, φίλη, γυναίκα ή ανεκπλήρωτο πάθος που τους σημάδεψε.