Τα cartoons της Σοβιετίας Μέρος Δ’ : Αρμενία

Αυτή η μικρή χώρα με την πλούσια ιστορία αποτελούσε κομμάτι της Σοβιετικής Ένωσης μέχρι το 1990 και φυσικά αυτό που δεν γνώριζες ήταν ότι έχει καταγράψει την δική της πορεία στην ιστορία του κινούμενου σχεδίου αλλά γι αυτό φροντίσαμε εμείς.

Έλαβα αρκετά μηνύματα έκπληξης όταν έγραψα σε προηγούμενο κείμενο για τα αρμένικα κινούμενα σχέδια. Προκάλεσε σχεδόν το ίδιο ξάφνιασμα με το να έλεγα να κάνουμε αναδρομή στην διεθνή καριέρα της Άννας Βίσση. Φυσικά και η Αρμενία, ανέπτυξε εξίσου μια αξιόλογη ιστορία στο κινούμενο σχέδιο, όπως και άλλες χώρες της Σοβιετικής Ένωσης και του Ανατολικού Μπλοκ, με την διαφορά ότι δεν έγιναν ποτέ αρκετά γνωστά στην Ελλάδα  σε αντίθεση με  την  διεθνή καριέρα της Βίσση που απασχόλησε  τα εγχώρια μεσημεριανά της προηγούμενης δεκαετίας αλλά ποτέ δεν έγινε θέμα διεθνώς. Αντίθετες διαδρομές…

Σε αυτό το μίνι αφιέρωμα θα παρουσιάσουμε τους 2 πιο αντιπροσωπευτικούς εκπροσώπους του αρμένικου κινούμενου σχεδίου την εποχή  της Σοβιετικής Ένωσης και την ιστορία της Armenfilm.

Η Armenfilm : Το  κρατικό κινηματογραφικό στούντιο με την πολυκύμαντη πορεία.

Η Armenfilm ήταν και (είναι ακόμα τουλάχιστον!) κρατική κινηματογραφική εταιρεία της Αρμενίας. Ιδρύθηκε το 1923 στο Γεραβάν  με το αρχικό όνομα Goskino. Αποτελεί το παλαιότερο κινηματογραφικό στούντιο που ιδρύθηκε υπό σοβιετικό καθεστώς. Armenfilm μετονομάστηκε το 1951 ενώ από το 1967 ονομάζεται και με το όνομα του διάσημου σεναριογράφου και σκηνοθέτη Ambartsum Ivanovich Bek–Nazarov.

Ο Bek-Nazarov είχε κερδίσει το βραβείο Στάλιν για την προσφορά του στη μεγάλη οθόνη. Υπήρξε διάσημος ηθοποιός στην Ρωσία και γύρισε πάνω από 70 ταινίες βουβές και με ήχο. Ήταν ο πρώτος Αρμένιος σκηνοθέτης της εταιρείας  και γύρισε μόλις 2 χρόνια από την ίδρυση της την πρώτη ταινία με το τίτλο ‘’Τιμή’’.

Η πρώτη ταινία κινουμένων σχεδίων γυρίστηκε το 1937 με τίτλο ‘’ Ο σκύλος και η γάτα ’’από τον γνωστό μας σε προηγούμενο κείμενο Lev Atamanov, πρωτοπόρος του κινούμενου αρμενικού σχεδίου.

Το ταινιάκι είναι βασισμένο σε παιδικό ποίημα του εθνικού ποιητής της Αρμενίας Hovhannes Tumanyan.

Ακολούθησαν και άλλες δύο ταινίες με τον ίδιο τον Lev Atamanov  στο τιμόνι της σκηνοθεσίας με τίτλους ‘’Ο ιερέας και η κατσίκα’’ το 1941 και ‘’Το μαγικό χαλί ‘’ το 1947. (για βιογραφικά στοιχεία του Lev Atamanov βλ. το Δεύτερο μέρος του αφιερώματος εδώ).

Τα επόμενα 20 χρόνια το στούντιο δεν παράγει άλλες ταινίες κινουμένων σχεδίων αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο στην Soyuzmultfilm να δημιουργήσει κατά την διάρκεια αυτή της εικοσαετίας πολλούς γνωστούς παιδικούς ήρωες και να μεταφέρει στην μεγάλη οθόνη τα γνωστά σλάβικα και όχι μόνο παραμύθια όπως είδαμε στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος.

Από την δεκαετία του 1960 , το αρμένικο κινούμενο σχέδιο ανθεί, εκ νέου, γνωρίζοντας παγκόσμια αναγνωσιμότητα.

Η οικονομική και πολιτική κρίση της δεκαετίας του ‘90 οδήγησε στην πώληση του στούντιο σε ιδιώτες το 2005.  Παρά τις μεγαλόστομες υποσχέσεις των νέων ιδιοκτητών το στούντιο συνέχισε να παρακμάζει και για τα επόμενα 7 χρόνια δεν γυρίστηκε νέα ταινία παρά τους σαφείς όρους πώλησης από το αρμένικο κράτος.

Το στούντιο εξαγοράστηκε από το κράτος  το 2015  για να διατεθεί και πάλι προς πώληση από το ίδιο  τον Απρίλη του 2017  στα πλαίσια του προγράμματος μαζικών ιδιωτικοποιήσεων της δημόσιας περιουσίας για τη περίοδο 2017-2020.

Η εταιρεία απασχόλησε μια πλειάδα σεναριογράφων, σκηνοθετών, ηθοποιών και τεχνιτών κερδίζοντας σημαντικά βραβεία σε φεστιβάλ εντός και εκτός των σοσιαλιστικών χωρών, με το απόγειο της δόξας της να διαρκεί από την δεκαετία του ΄60 μέχρι και λίγα χρόνια πριν την αλλαγή του πολιτικού καθεστώτος. Χαρακτηριστικό είναι ότι ‘χε φτάσει να παράγει 2.000 ταινίες το χρόνο την δεκαετία του ’80.

Valentin Podpomogov : “Η τέχνη μου είναι για το λαό, το πινέλο μου είναι η καρδιά μου”

Ο Valentin Podpomogov γεννήθηκε στο Γεραβάν το 1924 από Ουκρανό πατέρα και μητέρα Αρμένισσα. Στα 10 του χρόνια κατάφερε, ευτυχώς όπως θα συμπλήρωνε εκείνος αν ήταν εν ζωή, να αποβληθεί από το σχολείο του. Δεν ξαναγύρισε ποτέ αλλά αυτό δεν τον πτόησε να γίνει ο μεγαλύτερος καλλιτέχνης της Αρμενίας μέχρι και σήμερα. ‘’Το αλάτί της Αρμενίας ‘’ όπως τον ονομάζουν υπήρξε ένας εξαιρετικός εικαστικός καλλιτέχνης ο οποίος αγάπησε πρώτα το κινηματογράφο και το κινούμενο σχέδιο και έπειτα την ζωγραφική.

Εργάστηκε στην Armenfilm για πάνω από 20 χρόνια ως σκηνοθέτης και σκιτσογράφος. Άνθρωπος οξυδερκής, εκκεντρικός και με ανεξάντλητο  χιούμορ μπορούσε να αποτυπώσει σε ένα κομμάτι χαρτί ολόκληρο φιλμ σαν σε φωτογραφία.

Φαλακρός από την νεανική του ηλικία, ειρωνευόταν αυτή του την αδυναμία και δεν δίσταζε να την διακωμωδεί ενώ σχεδόν παντού κυκλοφορούσε με κασκέτα ή μπερέδες.

Ασθενικός με προβλήματα καρδιάς δεν παρέλειπε να λέει στους γύρω του ότι δεν πρόκειται να πεθάνει ποτέ από την καρδιά του αφού ‘’ Φροντίζω τακτικά να την προστατεύω με αλκοόλ ‘’  και όταν κάποτε νοσηλεύτηκε φρόντισε να διοργανώσει ένα πάρτυ για τους αρρώστους και το ιατρικό προσωπικό με προσκλήσεις οι οποίες έγραφαν ‘’ Οι ασθενείς της Σοβιετικής Ένωσης είναι οι πιο υγιείς ασθενείς του κόσμου’’.

Απεχθανόταν να του θέτουν χρονικά όρια στην δουλειά του και συχνά τελείωνε τα έργα του κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή στέλνοντας πολλούς ιθύνοντες ‘’στα δικά τους όρια’’ του θυμού και της νευρικότητας.

Το 1967, 20 χρόνια μετά το τελευταίο αρμένικο κινούμενο σχέδιο, ο Podpomogov δημιουργεί την ταινία ‘’Μια σταγόνα μέλι ‘’ και το 1971 ‘’ Ο μύθος της Λίμνης Παρνάβα’’ και πάλι εμπνευσμένα από το εθνικό ποιητής της Αρμενίας Hovhannes Tumanyan.

Ο μύθος της ταινίας εξιστορεί πως δημιουργήθηκε η λίμνη Παρνάβα της Αρμενίας και έχει ως εξής, μια χαμηλοβλεπούσα πριγκίπισσα αποφασίζει να διαλέξει σύζυγο αλλά τα πράγματα δεν είναι ποτέ τόσο απλά στα παραμύθια (και είναι να απορείς που στην καθομιλουμένη θεωρούμε τα παραμύθια ως ‘’ιδανικές καταστάσεις’’) η πριγκιποπούλα θα πάρει σύζυγο μόνον αυτόν που θα της φέρει την Αθάνατη Φλόγα. Φεύγουν τα παλληκάρια, μένει η βασιλοπούλα αμανάτι να περιμένει σαν την Αστέρω από παραθύρι σε παραθύρι πότε θα επιστρέψει κάποιος με την Αθάνατη Φλόγα να τη στεφανωθεί. Περιμένει και περιμένει αλλά κανείς δεν φαίνεται στο τέλος και από τα δάκρυα της βασιλοπούλας σχηματίζεται η λίμνη Παρνάβα.

Σε προχωρημένη ηλικία ο Podpomogov έπειτα από πίεση των φίλων του αποφάσισε να ασχοληθεί σοβαρά με την ζωγραφική αν και όπως  ίδιος έλεγε προτεραιότητα του ήταν να ‘’πίνει με τους φίλους του’’.

Η ευκολία που ‘χε να σχεδιάζει μέσα σε λίγα λεπτά αριστουργήματα  θύμωνε πολλούς σύγχρονους του καλλιτέχνες που επί χρόνια πάλευαν να αποκτήσουν φήμη, από την άλλη αυτή η ευκολία τον οδηγήσε στην οκνηρία και την αδράνεια.

Τα έργα του αποτυπώνουν τον υπαρξιακό φόβο εμπνεόμενος,  κυρίως, από θρησκευτικά και μυθολογικά θέματα (άλλωστε οι θρησκείες και οι μύθοι ήταν οι πρώτες ανθρώπινες προσπάθειες να εξηγηθεί τόσο ο εσωτερικός όσο και ο εξωτερικός κόσμος) δεν λείπουν όμως και έργα με ειρωνική διάθεση όπως η αυτοπροσωπογραφία ως καμήλα με μπερέ. Η γενοκτονία των Αρμενίων το 1915 έχει ασκήσει εξίσου σημαντική επιρροή στο έργο του.

Στα 72 του χρόνια και ενώ βρισκόταν στο νοσοκομείο παντρεύτηκε την κατά πολλά χρόνια νεότερη θαυμάστρια  του και το ανακοίνωσε σε συγγενείς και φίλους ως εξής ‘’ Δωστε μου συγχαρητήρια ! Παντρεύτηκα ! Περνάμε υπέροχες στιγμές στο νοσοκομείο! Σας ευχαριστούμε’’

Έφυγε από την ζωή το 1998.

Είναι προφανές ότι είναι αγαπημένος μου καλλιτέχνης και θα θελα να ήταν ο θείος που θα έλεγε, ‘’εγώ θα κάτσω με την νεολαία’’ και η νεολαία θα γούσταρε..

Robert Arshavirovich Saakyants: “Ο καλλιτέχνης δεν μπορεί να ζει εκτός του δημόσιου βίου”

Ο Robert Arshavirovich Saakyants γεννήθηκε το 1950 στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν και θεωρείται ο εθνικός animator της Αρμενίας. Οι ταινίες του βραβεύτηκαν σε πολλά διεθνή φεστιβάλ και παίζονται μέχρι και σήμερα στην αρμενική και ρώσικη τηλεόραση.

Σαν παιδί ήταν άτακτος. Οι γονείς του είχαν βαρεθεί να του αγοράζουν γυαλιά μυωπίας αφού έμπλεκε μονίμως σε καυγάδες. Το 1964 μετακόμισαν οικογενειακώς στο Γεραβάν της Αρμενίας .Από το 1970 εργάστηκε ως σκιτσογράφος στην Armenfilm και από το 1972 ως σκηνοθέτης κινουμένων σχεδίων.

Σύμφωνα με τους στενούς του φίλους και συνεργάτες ο Saakyants θύμιζε παλιό ήρωα από αρμένικα τραγούδια, ζούσε με τους δικούς του ηθικούς κανόνες και με αυτό που πρόσταζε η ψύχη του. Ήταν αδιάφορος στα κοινωνικά πρέπει και τις συμβατότητες. Δεν ήταν ένας επαναστάτης εναντίον της κοινωνίας αλλά ένας ενεργός πολίτης που προσπαθούσε να διορθώσει τα κακώς κείμενα. Στηλίτευε το δήθεν, τις μικροαστικές συνήθειες και κορόιδευε  τους συναδέλφους του, που προσπαθούσαν να δημιουργήσουν έργα με σκοπό την  αναγνώριση και τη απόκτηση βραβείων ή Όσκαρ.

Για κείνον σημασία δεν είχε τόσο το βαθύ νόημα του έργου όσο το να ΄ναι προσιτό στο κοινό, τον απλό λαό.

‘’ Δεν έχω κόμπλεξ να δημιουργήσω φιλοσοφικά φιλμ. Δεν είμαι ο Ταρκόφσκι. Είμαι απλά χαρούμενος αν σχεδιάσω μια ωραία καρικατούρα’’, έλεγε ο ίδιος.

Σήμερα οι ταινίες του λατρεύονται από όλες τις ηλικίες και κοινωνικές ομάδες. Από τους ταξιτζήδες μέχρι τους υπουργούς και από τους παππούδες ως τα εγγόνια τους. Οι ατάκες και τα τραγούδια των ταινιών του είναι πασίγνωστα και συχνά περνούν στην καθομιλουμένη.

To 1975 δημιουργεί το πολύ γνωστό ‘’Το βιβλίο της Αλεπούς’’ με μύθους από τους μεσαιωνικούς ποιητές και συγγραφείς μύθων και παραβολών Mkhitar Gosh και Vardan Aygektsi του 12^ου  αιώνα και 13^ου αιώνα αντίστοιχα.

Πρόκειται για μια συλλογή μύθων με πρωταγωνιστές ζώα και αφηγητή μια αλεπού. Αυτή η ταινία θεωρείται  σήμερα cult στην ιστορία του κινούμενου σχεδίου παγκοσμίως και έδωσε μια νέα πνοή στο εγχώριο κινούμενο σχέδιο ξεφεύγοντας από την γνωστές μανιέρες του είδους.

Τα σκίτσα του είναι μια έκρηξη χρωμάτων και οι ιστορίες, γνωστές από την αρμένικη παράδοση, διανθίζονται από στοιχεία του μεταμοντερνισμού και με αναφορές στην ποπ κουλτούρα όπως στην γνωστή ιστορία του 1982 ‘’Ποιος θα μου πει μια ιστορία ;’’

Ένας βαριεστημένος βασιλιάς αναζητεί τρόπους για να περάσει την ώρα του και σαν σωστός μονάρχης έναν μόνο τρόπο έχει να το κάνει ..Να παίξει λίγο με τους εύκαιρους χωρικούς του. Ανακοινώνει σε όλο το βασίλειο του ότι αν βρεθεί ένας χωριάτης που θα του πει μια ιστορία τόσο απίστευτη που  θα του πει ‘’ Δεν σε πιστεύω’’ θα πάρει το μισό του βασίλειο.

Φυσικά πρόκειται για ψέμα αφού μαζί με τον σύμβουλο του έχει κανονίσει ακόμα και την πιο απίστευτη ιστορία να ακούσει να πει ‘’Την πιστεύω’’ μέχρι που ένα μικρό αγόρι τον βάζει στην θέση του.

Ανάμεσα στις πολλές σύγχρονες αναφορές βλέπουμε και το σκίτσο του Πικάσο ‘’ Το κορίτσι με την μπάλα’’.

Άλλη γνωστή ταινία του ίδιου δημιουργού είναι ‘’Η βαθιά γαλάζια θάλασσα και ο ελαφρύς άσπρος αφρός’’ το 1984.

Εδώ ένα επίμονος μάγος βασιλιάς απάγει τον εγγονό του ψαρά και προσπαθεί ανεπιτυχώς να τον κάνει μαθητευόμενο και διάδοχό του δίνοντας του για σύζυγο την πιο creepy γυναίκα του βυθού, στην ιστορία των creepy γυναικών, την κόρη του.

Το αγόρι για να σωθεί προσποιείται ότι συναινεί και ψάχνει την κατάλληλη ευκαιρία να τον ξεγελάσει.

Σε αυτό το φιλμ αναγνωρίζουμε επίσης εμβόλιμα στοιχεία από την σύγχρονη εποχή όπως αναφορές στην θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου αλλά και αναφορά στο δυστύχημα που ‘χε συμβεί ένα χρόνο νωρίτερα και αποτελεί ένα από τα μελανότερα σημεία του Ψυχρού Πολέμου.

Το 1983 ένα Κορεατικό επιβατικό αεροσκάφος 747 και συγκεκριμένα η πτήση KAL 007 για άγνωστη αιτία  παρέκλινε από την πορεία του και κατευθύνθηκε σε απαγορευμένο σοβιετικό εναέριο χώρο. Οι σοβιετικοί αναγνώρισαν το αεροσκάφος ως επιβατικό παρόλα αυτά το  κατέρριψαν. Παρασύροντας στο θάνατο 269 επιβάτες ανάμεσα τους και 22 παιδιά κάτω των 12. Ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και ένα μέλος του Αμερικανικού Κογκρέσου, ο γερουσιαστής Λώρενς ΜακΝτόναλντ.

Οι σοβιετικοί ανάφεραν ότι το αεροπλάνο είχε παρεκκλίνει από την πορεία του 10 μόλις λεπτά από την απογείωση του και για 5,5 ώρες πετούσε έχοντας ξεφύγει κατά 110 χιλιόμετρα από το διεθνές αεροδιάδρομο όταν τελικά καταρρίφτηκε.

Αυτό το γεγονός προκάλεσε κατακραυγή σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο και ξύπνησε ιδιαίτερα αντισοβιετικά συναισθήματα στην Αμερική χώρα απογείωση της μοιραίας πτήσης.

Τέσσερα χρόνια αργότερα οι Αμερικάνοι θα καταρρίψουν επιβατική πτήση από το Ιράν.

Ο Saakyants σε ηλικία 59 ετών υπέστη καρδιακή προσβολή και πέθανε λίγες μέρες αργότερα το Σεπτέμβριο του 2009. Ο γίος του David, επίσης σκιτσογράφος, ίδρυσε προς τιμή του μια μικρή κινηματογραφική εταιρεία και ασχολείται ενεργά με το σχέδιο. Η αλεπού από το πετυχημένο κινούμενο σχέδιο του πατέρα του ‘’Το βιβλίο της Αλεπούς’’ αποτελεί την μασκότ του στούντιο. Το 2015 δημιούργησε τη πετυχημένη μεγάλου μήκους ταινία ‘’ Anahit’’ η οποία έγινε γνωστή και στην χώρα μας.

Εδώ κλείνουμε το σημερινό μας μίνι-αφιέρωμα για τα αρμένικα κινούμενα σχέδια. Κλείνοντας θα ήταν κρίμα να αναφέρουμε ονόματα άλλων μεγάλων Αρμένιων animators όπως του Stepan Andranikyan εικαστικού και σκηνοθέτη κινούμενων σχεδίων, των αδελφών Dilakyan με το υπέροχο παραμύθι τους ‘’Το όνειρο ‘’ του 1976 ή τους Armen Mirakyan and E. Vardanyan  δημιουργούς της πρώτης ταινίας με κούκλες, στην αρμενική ιστορία του κινηματογράφου το 1973.

Επιφυλάσσομαι σε επόμενο κείμενο να σας πω περισσότερα για αυτούς τους αξιόλογους δημιουργούς ωστόσο πρέπει να ετοιμαστώ για την συνέχεια του ταξιδιού μας, κάπως βιαστικά, γιατί πρέπει να φρεσκάρω λίγο τα γερμανικά μου για τον επόμενο σταθμό: Ανατολική Γερμανία.