«Τα νέα παιδιά ίσως να θεωρούνε σήμερα σπίτι μόνο τις πολυκατοικίες…»

Ποιος δε θυμάται τη σκηνή με τον κινηματογραφικό «Αντωνάκη» και την «Ελένη» την ώρα που κατεδαφίζεται το παλιό τους σπίτι;

Αμέσως μετά τον πόλεμο άρχισε να συντελείται στην Αθήνα ένα τεράστιο έγκλημα στο οποίο οφείλεται η εικόνα της σύγχρονης Αθήνας. Χιλιάδες νεοκλασικά κτίρια κατεδαφίστηκαν στο όνομα των αυξημένων στεγαστικών αναγκών και της «αξιοποίησης» της ιδιοκτησίας. Με  συνοπτικές διαδικασίες παρακάμπτονταν, αναιρούνταν ή τροποποιούνταν  «φωτογραφικά» νόμοι και σε λίγες ώρες ένα αριστούργημα της αρχιτεκτονικής και της μαστοριάς μετατρεπόταν  σε σωρούς άψυχων οικοδομικών υλικών και ερειπίων.

«Τα γκρεμίσματα από τον πόλεμο και μετά ήτανε τόσο συχνά, που δεν πρόφταινε όχι να τα σχεδιάσεις πριν εξαφανιστούν, αλλά ούτε καν να τα φωτογραφίσεις. Ήταν σαν τους πολλούς νεκρούς από μια επιδημία. Τα ’ριξαν όλα στον κοινό λάκκο».

Στο εξαιρετικό ιστορικό ντοκιμαντέρ του Νίκου Γραμματικόπουλου «Αιδ’ εις Αθήναι …η πριν πόλις» (1980, διάρκεια 20΄) με κείμενα του ζωγράφου Γιάννη Τσαρούχη, παράθεση  έργων του ζωγράφου Σπύρου Βασιλείου και κινηματογραφικών πλάνων από κατεδαφίσεις, βλέπουμε πώς «ιδιοκτήτες και αρχιτέκτονες μπερδεύανε τη μικρή και ασήμαντη κοινωνική τους άνοδο με τη μεγάλη πρόοδο της τέχνης», τότε που «οι αξίες πέφτανε και αντικαθίστανταν με αξιοποιήσεις», δηλαδή και κατά κανόνα την αντιπαροχή.

Τα κείμενα του Τσαρούχη δεν αποπνέουν κάποιον ανούσιο ρομαντισμό ή νοσταλγία για τα «παλιά». Ο μεγάλος μας ζωγράφος, μέσω του αφηγητή του ντοκιμαντέρ, ξεκαθαρίζει: «Δεν είμαι νοσταλγικός, ούτε ρομαντικός, απλούστατα κατάλαβα ότι η ανάγκη της ζώνης προϋπήρξε της ανάγκης του παντελονιού. Κι επίσης ξέρω ότι η ζωγραφική αναπτύχθηκε πριν απ’ τις αρχιτεκτονικές κατασκευές, μέσα στα έτοιμα σπίτια που έκανε η φύση, τα σπήλαια. Κατάλαβα πως αυτός που  δέχεται τη φύση όπως με επιμονή επαναλαμβάνεται  δεν μπορεί να θαμπώνεται εύκολα με το φυσιολογικό των επιστημόνων…».

Αιδ’ εις Αθήναι …η πριν πόλις (Γραμματικόπουλος, Τσαρούχης, Βασιλείου) from Φειδίας on Vimeo.

Οι εικόνες του ντοκιμαντέρ προκαλούν δέος, οργή και θλίψη για την ευκολία με την οποία αφανίστηκαν ολόκληρες πανέμορφες γειτονιές· για τη λαμογιά και τις «συναλλαγές» του νεοέλληνα με τις υπηρεσίες του κράτους, για την απληστία, την άσβεστη δίψα για οικονομικό κέρδος, που είχε ως αποτέλεσμα,  σε ελάχιστες δεκαετίες να δημιουργηθεί το οικιστικό τέρας του λεκανοπεδίου, για το οποίο κανένας δε νιώθει περήφανος.

(Οι εικόνες, εκτός από την κεντρική φωτογραφία, είναι από το ντοκιμαντέρ)