Το Μαργαριταρένιο Κουμπί

«Το Μαργαριταρένιο Κουμπί»/ The Pearl Button, του Πατρίσιο Γκουζμάν.

Ντοκιμαντέρ, Χιλή, 2015

Ο άνθρωπος που τοποθέτησε τεράστια τηλεσκόπια για να παρατηρήσει τα άστρα, προσπαθώντας να ανακαλύψει κάτι που να αποδεικνύει ότι δεν είναι μόνος του, ότι κάπου εκεί έξω υπάρχει ζωή ή ότι υπάρχουν κάποιες συνθήκες που ενδεχομένως ίσως κάποτε δημιουργήσουν φιλόξενα περιβάλλοντα ζωντανών οργανισμών, προκειμένου να νιώσει το άγνωστο οικείο…αυτός ο άνθρωπος συναντά τους ιθαγενείς της Παταγονίας που πίστευαν ότι οι άνθρωποι όταν πεθαίνουν γίνονται αστέρια, προσπαθώντας και εκείνοι με αυτόν τον τρόπο να νιώσουν το σύμπαν πιο κοντά τους. Μια βαθιά νοσταλγία του ανθρώπου για αυτό που έχασε είναι ίσως το κοινό στοιχείο του σύγχρονου ανθρώπου με τον ιθαγενή της Παταγονίας. 

Το μοναδικό. Γιατί από τους άμεσους απογόνους των ιθαγενών μόνο 20 έχουν απομείνει, τρεις εκ των οποίων τους συναντάμε στο εξαιρετικό ντοκιμαντέρ του Πατρίσιο Γκουζμάν, ενός από τους πιο διάσημους ντοκιμενταρίστες του πλανήτη, ενός δημιουργού με βαθιά πολιτική σκέψη, ενός ανθρώπου που προσπαθεί μέσα από το ντοκιμαντέρ του «Το μαργαριταρένιο κουμπί» να αποκαλύψει τα μυστικά του ωκεανού που βρέχει τη χώρα του, να ακούσει τη φωνή του νερού, που, καθώς μας λέει, εκτός από φωνή διαθέτει και μνήμη, και να μας αποκαλύψει τα μυστικά του. Τα μυστικά δύο κουμπιών. Ενός μαργαριταρένιου, που σήμανε την αρχή του τέλους των Ινδιάνων της Παταγονίας και ενός άλλου, που σήμανε το τέλος 1400 αντικαθεστωτικών που κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Πινοσέτ πετάχτηκαν στον απέραντο ωκεανό δεμένοι σε σιδηροτροχιές για να ταφούν για πάντα στον βυθό της θάλασσας. Κάτι που δεν σκέφτηκαν όμως οι ψυχροί εκτελεστές τους είναι ότι τα σώματα των ανθρώπων αυτών που δεν τους δόθηκε η δυνατότητα να ολοκληρώσουν τον θάνατό τους και να ταφούν από τους συγγενείς τους, άφησαν τα μυστικά τους πάνω στις ράγες και το νερό κάποια στιγμή μας τα αποκάλυψε. Γιατί τίποτα δεν πάει χαμένο και ο εξαιρετικός ντοκιμαντερίστας μας το αποδεικνύει, μεταφέροντάς μας τις φωνές αυτών των ανθρώπων μέσα από τους υγρούς τους τάφους.

«Η Χιλή κρατά τα μυστικά της. Ο κόσμος δεν γνωρίζει τι έχει συμβεί στη Χιλή, οι ίδιοι οι Χιλιανοί προτιμούν να ξεχάσουν την ιστορία τους, να την κρύψουν σ’ ένα ντουλάπι, να την απωθήσουν. Ζούμε σε μια τεχνητή ζωή, τα media δεν μιλούν ποτέ για το παρελθόν της χώρας, που είναι, όμως, τόσο πρόσφατο. Είναι μια χώρα που υπερίπταται, στον αέρα, δεν έχει μια βάση για να στηριχτεί. Είναι μια παράξενη χώρα», αναφέρει σε μία συνέντευξή του ο σκηνοθέτης.

Ίσως γιατί οι δικτατορίες είναι έτσι φτιαγμένες. Γεμίζουν τη ζωή με μυστικά.

Και δυστυχώς επιβεβαιώνεται. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι εξαιτίας αυτού του σκοταδιού που για 17 χρόνια είχε επιβληθεί στη χώρα, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού την περασμένη Κυριακή αποφάσισε το σύνταγμα της χώρας να παραμείνει ως έχει. Δηλαδή το σύνταγμα της δικτατορίας. Ακόμη το σκοτάδι κυριαρχεί. Και οι άνθρωποι ξεχνούν ή δεν θέλουν να μάθουν. 

Όχι όμως όλοι. Ο Λεμεμπέλ ένας από τους καλύτερους συγγραφείς της Χιλής που εκτός από συγγραφέας υπήρξε εικαστικός καλλιτέχνης, περφόμερ και σπουδαίος χρονικογράφος είχε πει κάποτε: «Εμένα δεν μου συγχωρούν ότι θυμάμαι όλα όσα έκαναν. Θέλεις όμως να μάθεις τι δεν μου συγχωρούν περισσότερο; Δεν μου συγχωρούν ότι δεν τους έχω συγχωρέσει».

Και πράγματι η ατιμωρησία των φονιάδων είναι διπλό έγκλημα όπως αναφέρεται και στο ντοκιμαντέρ του Γκουζμάν. Ο Γκουζμάν λοιπόν και αυτός δεν ξεχνά. Και όχι μόνο δεν ξεχνά, αλλά ερευνά. Τις ιστορίες των ανθρώπων της χώρας του και τα δεινά τους στο πέρασμα των αιώνων. Το μαργαριταρένιο κουμπί και το κουμπί που βρίσκεται κολλημένο στη σιδηροτροχιά, κουβαλούν μοναδικές ιστορίες ανθρώπων που το κοινό τους είναι η εξόντωση. Ανθρώπων που εξοντώθηκαν από τους έποικους που κατέφτασαν το 1883 και εξολόθρευσαν τους ιθαγενείς, φτάνοντας μέχρι τους στυγνούς δολοφόνους της δικτατορίας του Πινοσέτ.

Ο ποιητής Ραούλ Σουρίτα που εμφανίζεται στο ντοκιμαντέρ, αναρωτιέται: Υπάρχει όριο στη σκληρότητα; Και εγώ προσθέτω: Υπάρχει όριο στη σκληρότητα των αντιλαϊκών καθεστώτων; 

Πολύ φοβάμαι πως όχι. Και όταν χάνεται το όριο τότε χάνεται και το μέτρο της ανθρωπιάς, της αξιοπρέπειας, της ανθρώπινης συνείδησης της ύπαρξής μας. Όμως, στις ακραίες καταστάσεις όπου η θηριωδία και η βαναυσότητα επικρατούν, θα συναντήσουμε εκτός από τις μικροπρεπείς στάσεις και τις μεγαλειώδεις συμπεριφορές. Όπως τις συμπεριφορές των ελάχιστων απογόνων των ιθαγενών της Παταγονίας που παραμένουν πιστοί στην παράδοσή τους, διατηρώντας την επαφή με τη φύση και την αρμονική συνύπαρξη μαζί της. Ένα φως ελπίδας μέσα στο σκοτάδι και το χάος που δυστυχώς εξαπλώνονται κάνοντας τη μνήμη να εξασθενεί, την ουσία να χάνεται και το τίποτα να παραμονεύει. 

«Το μαργαριταρένιο κουμπί» που απέσπασε στο Φεστιβάλ Βερολίνου την Αργυρή Άρκτο Σεναρίου και το Βραβείο της Οικουμενικής Επιτροπής, προβάλλεται σε κεντρικό κινηματογράφο.