Το πρώτο τραγούδι για τον Λένιν – πρώτο τραγούδι για τη Γυναίκα

Τρίτη απόγευμα 5 Μάρτη 2024 και με ψιλόβροχο περπατούσε βιαστικά στην οδό Αριστοτέλους. Η συνάντηση στην Κοδριγκτώνος πρόσωπο με πρόσωπο, που λέει ο λόγος, την ξάφνιασε. Γυναικεία φιγούρα ολόμαυρη, από παντού καλυμμένη, λίγο έλειψε να πέσει πάνω της. Αιφνιδιάστηκε. Με την εμφάνιση της μπούρκας μπροστά της, αναρωτήθηκε αν βρισκόταν εκατό χρόνια μπροστά ή πίσω και θυμήθηκε την ταινία-ντοκιμαντέρ “Τρία τραγούδια για τον Λένιν” (1934), του Τζίγκα Βερτόφ με αφορμή το κινηματογραφικό αφιέρωμα για τα εκατό χρόνια από το θάνατο του Λένιν. 

Ρεαλιστικά και λυρικά, “Το πρώτο τραγούδι για τον Λένιν” παρουσιάζει τη σπορά της Οκτωβριανής επανάστασης. Ένας ύμνος στην απελευθέρωση της γυναίκας και τη συμβολή της στη θεμελίωση του σοσιαλισμού. 

Πρώτο  και τελευταίο πλάνο στο ντοκιμαντέρ, τα δένδρα που εφορμούν στον ουρανό.

 Ένας νέος κόσμος γεννιέται με αγώνες και θυσίες. Πρωταρχική σημασία για την εξέλιξη του νέου κόσμου είναι η απελευθέρωση της γυναίκας από τα δεσμά της πατριαρχίας και της θρησκοληψίας. 

Ο φακός- μάτι του Τζίγκα Βερτόφ είναι αποκαλυπτικός. Γυναίκες απρόσωπες, καλυμμένες με μπούρκα, καπελωμένες με κουβά, ανάπηρες και επαίτισσες, βαδίζουν με κλειστά τα μάτια, συνοδευόμενες από τις προσευχές γονυπετών μουσουλμάνων σε τέμενος. 

Στη μαυρίλα του παλιού κόσμου, η παρέλαση των νέων, αγοριών και κοριτσιών με σημαίες και τραγούδια αναγγέλλει την έλευση του νέου κόσμου. Η καταπιεσμένη γυναίκα, απομονωμένη στο σπίτι, βλέπει μέσα από το παράθυρο, την Κομσομόλ να περνάει από μπροστά της με χαρούμενους τυμπανισμούς. 

Με το βλέμμα στο μέλλον και το βιβλίο στο χέρι φαίνεται αποφασισμένη να πάρει τη ζωή στα χέρια της. 

Βγαίνει από το σπίτι και κατευθύνεται βιαστικά προς το σχολείο. Το συγκλονιστικό πλάνο που η νεαρή ανασηκώνει το πέπλο και αποκαλύπτει το πρόσωπό της καθηλώνει τον θεατή. Στην κίνηση των χεριών της αποτυπώνεται το τέλος της καταπίεσης και η αρχή της γυναικείας χειραφέτησης. 

Η χαμογελαστή πλέον γυναίκα αναδεικνύεται πρωτοπόρος στη μόρφωση και συμμετέχει στην παραγωγή. Ο κόσμος ολάκερος είναι στα χέρια της. Οι σκηνές είναι μοναδικές με τη γυναίκα να κατακτά τη θέση της σε όλους τους τομείς. 

Αγρότισσα, εργάτρια, σπουδάστρια, επιστήμονας, τεχνολόγος, χειρίστρια μηχανημάτων, οδηγός, τυπογράφος… Με το βιβλίο, τα εργαλεία, την τεχνολογία και το όπλο στο χέρι, φίλη, σύντροφος και μάνα υπερασπίζεται  την αξιοπρέπεια του προσώπου και του σοσιαλισμού. 

Ωστόσο, οι κατακτήσεις αυτές δεν έπεσαν από τον ουρανό, αντίθετα ήταν αποτέλεσμα της Οκτωβριανής επανάστασης, με την έφοδο στο ουρανό και τους αγώνες του  Zhenotdel  την περίοδο 1919-1930. Το Zhenskii otdel, συντομογραφία  (Zhenotdel) ιδρύθηκε  το 1919, από τις Ρωσίδες φεμινίστριες επαναστάτριες, Alexandra Kollontai (1872-1952)  και  Inessa Armand (1874-1920), με την πεποίθηση ότι είναι αδύνατον να εδραιωθεί ο σοσιαλισμός αν δεν ελευθερωθεί η γυναίκα από τα δεσμά της. 

Σημειώνεται, ότι το Zhenotdel (Женотдел), Γυναικείο Τμήμα της Κεντρικής Επιτροπής του Πανρωσικού Κομμουνιστικού Κόμματος (Μπολσεβίκοι), αφιερώθηκε στις γυναικείες υποθέσεις τη δεκαετία 1920-1930. Ο σκοπός του ήταν η βελτίωση των συνθηκών ζωής των γυναικών σε όλη τη Σοβιετική Ένωση, η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού και η εκπαίδευση των γυναικών.  Στην  Κεντρική Ασία, το Zhenotdel πρωτοστάτησε επίσης στις προσπάθειες για τη βελτίωση της ζωής των μουσουλμάνων γυναικών με τον εγγραμματισμό , την εκπαίδευση και την κατάργηση του πέπλου.

Ταυτόχρονα,το Zhenotdel αγωνίστηκε για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων στη Ρωσία,  τον Νοέμβριο του 1920. Αυτή ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία που οι γυναίκες είχαν το δικαίωμα σε δωρεάν αμβλώσεις στα κρατικά νοσοκομεία.

Εξάλλου, για την απελευθέρωση των γυναικών από τα πολιτισμικά, κοινωνικά και θρησκευτικά στερεότυπα, ιδιαίτερα στις περιοχές της Κεντρικής Ασίας, σημαντική υπήρξε η συμβολή του Hujum.  Το Χουτζούμ (Ρωσικά Худжум, μετάφραση «επίθεση» ) αναφέρεται στην ευρεία εκστρατεία του ΚΚΡ (Μπολσεβίκοι) για την εξάλειψη όλων των εκδηλώσεων ανισότητας των φύλων εντός των Σοβιετικών Δημοκρατιών της Κεντρικής Ασίας.   Οι φεμινίστριες της Σοβιετικής Ρωσίας έβλεπαν την paranja (ολόσωμη κάλυψη), την αραβική μπούρκα, ως σύμβολο  απομόνωσης των γυναικών από την κοινωνία και την αφαίρεση του πέπλου ως σύμβολο αντίστασης.  

Το Zhenotdel επικέντρωσε κυρίως τις προσπάθειές του στην κατάργηση της paranja στο Ουζμπεκιστάν και το Αζερμπαϊτζάν.   Η “επίθεση”, όπως θεωρήθηκε στις θρησκευτικές και πολιτισμικές συνήθειες των μουσουλμάνων, με έναρξη στις 8-3-1927, Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, προκάλεσε ισχυρή αντίδραση με δολοφονίες γυναικών του Zhenotdel. Στο πνεύμα της αντίστασης χιλιάδες γυναίκες στο Ουζμπεκιστάν και τη Μπουχάρα έκαψαν δημόσια τις μαντίλες τους. Εξαιτίας της ενδεχόμενης γυναικείας απελευθέρωσης στην Κεντρική Ασία αναφέρεται μεγάλος αριθμός γυναικοκτονιών τα επόμενα χρόνια. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε αφορμή να θεωρηθεί η γυναικοκτονία  ως έγκλημα κατά της Οκτωβριανής επανάστασης.

Ο σκηνοθέτης Τζίγκα Βερτόφ, γνώστης αυτών των ιστορικών γεγονότων και των αναταραχών που προκάλεσε το “Hujum” καταγράφει με το φακό του τα γυναικεία βήματα, καρέ-καρέ προς την απελευθέρωση. 

Ωστόσο, από την αφαίρεση του πέπλου, που φανέρωσε το πρόσωπο και το χαμόγελο και έδωσε στη γυναίκα  δικαιώματα αυτοδιάθεσης, μέχρι τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα για τη Γυναίκα, οι εξελίξεις δείχνουν μάλλον τον εθιμοτυπικό εορτασμό που συχνά καλύπτει την οπισθοδρόμηση ενώ πολλά προβλήματα των γυναικών παραμένουν άλυτα. 

Τη μεταμοντέρνα εποχή που θεωρείται  δικαίωμα των γυναικών η συγκεκριμένη εμφάνιση της κάλυψης του προσώπου, στο πνεύμα της πολυπολιτισμικότητας  και της θρησκευτικής ελευθερίας,  το ερώτημα που τίθεται είναι:

Είμαστε εκατό χρόνια μπροστά ή πίσω από την εποχή του Λένιν;

Η εμφάνιση της γυναίκας – φάντασμα στην Αριστοτέλους και Κοδριγκτώνος μάλλον δείχνει ότι ο άνθρωπος ζει ακόμα στην προϊστορία με τους μύθους και τα σύμβολά του. Η Οκτωβριανή επανάσταση άνοιξε το δρόμο για έναν κόσμο δικαιοσύνης, ισότητας και ελευθερίας. Η πορεία μεγάλη και δύσκολη. 

Σήμερα, Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας (8-3-2024), η καθεμία και όλες μαζί κάνουμε το πρώτο βήμα.

                                                                            Ανδριανή Στράνη