«Κόκκινο, κόκκινο της Ελλάδας το ποτάμι, κόκκινο…»

«Το ποτάμι… Πολλές φορές λες πως χάνεται, πως στέρεψαν πολύ οι πηγές του. Ύστερα πάλι αναδύεται και κατηφορίζει ορμητικό. Είναι στιγμές έξαρσης και ξεσηκωμού, που λες πως το ’21 αναστήθηκε. Κι άλλες πάλι που το ποτάμι γίνεται κατακόκκινο από το αίμα, τις επιρροές και τις επεμβάσεις των ξένων προστατών και τις εμφύλιες αντιπαραθέσεις…»

Ανάμεσα στις πολλές και πολύμορφες εκδηλώσεις που εκτυλίσσονται φέτος με αφορμή τη συμπλήρωση των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, μια μουσική παράσταση ήρθε να δείξει με τρόπο δημιουργικό πώς αποδίδεται αληθινά τιμή στους αγωνιστές του ’21, τα οράματα και τις θυσίες τους. Ο λόγος για «Το ποτάμι» που έκανε πρεμιέρα χτες βράδυ στο Δημοτικό Θέατρο Γκράβας, μπροστά σ’ ένα κοινό στο μεγαλύτερο μέρος του συνειδητοποιημένο (αν κρίνουμε από τις αντιδράσεις και τα σχόλια κατά τη διάρκεια και στο τέλος της παράστασης) απέναντι στη διαστρέβλωση ή την επιλεκτική χρήση της Ιστορίας από κυβερνητικούς και κρατικούς θεσμούς και παρατρεχάμενους αυτών.

«Ξεπρόβαλα από του καιρού τα βάθη,
Γραικό με λένε, Έλληνα, Ρωμιό,
μ’ ακόμα τούτο εδώ δεν έχω μάθει,
ποιος είμαι αυτή την ώρα που μιλώ.

Το ένα χέρι μου στο Δυο Χιλιάδες
και τ’ άλλο στο σπαθί του Διγενή.
Δικό τους με ζητούν πολλές Ελλάδες,
που πρέπει μια στο τέλος να γενεί.

Μες στον καθρέφτη, Ελλάδα μου, κοιτώ.
Τα πρόσωπά σου βλέπω ένα ένα.
Μα γω διαλέγω το πιο ταπεινό,
αυτό που άστραψε το Εικοσιένα.»

Άνθρωποι κάθε ηλικίας, ανάμεσά τους και πολλοί που δεν τους αγγίζουν τα  «εορταστικά» ταρατατζούμ και τα «ιστορικά αφιερώματα» που βρίθουν ανακριβειών και που με αφορμή την ίδια επέτειο κατακλύζουν σχεδόν το σύνολο των καναλιών «ενημέρωσης» και «ψυχαγωγίας», με σκοπό την αποδυνάμωση της ιστορικής μνήμης και την προσβολή (όπως προσβάλλει ένας ιός) κάθε υγιούς σκέψης και συνείδησης, απόλαυσαν μια παράσταση αντάξια του περιεχομένου του ένδοξου ’21.

Κώστας Καστανάς, Λίνος Κόκοτος

Αν και για το σχεδιασμό, την οργάνωση και την πραγματοποίηση της εκδήλωσης κατέθεσαν έμπνευση και κοπιαστική δουλειά μια ομάδα άξιων ανθρώπων, από τους καλύτερους στον τομέα του ο καθένας, δεν μπορούμε να μη ξεχωρίσουμε τους πρωτεργάτες, τους δυο σπουδαίους δημιουργούς που έβαλαν τις βάσεις πάνω στις οποίες χτίστηκε το θαυμάσιο οικοδόμημα της παράστασης: Τον ποιητή-στιχουργό Φώντα Λάδη και τον μουσικοσυνθέτη Λίνο Κόκοτο, στους οποίους πέρα από τη συγκεκριμένη παράσταση, τους οφείλουμε πολλά για την προσφορά τους στον πολιτισμό και τη ζωή μας.

Ο Γιώργος Μεράντζας και η Σοφία Παπάζογλου

Όμως, όλα ξεκίνησαν πριν από 35 χρόνια, το κάπως μακρινό 1986, με την κυκλοφορία από τη «LYRA» του δίσκου «Το ποτάμι». Σ’ ένα δίσκο βινυλλίου, 33 στροφών, 12 τραγούδια του Λίνου Κόκοτου και του Φώντα Λάδη, που ερμηνεύουν η αλησμόνητη σπουδαία ρεμπέτισσα Σωτηρία Μπέλλου με τους Κώστα Λεοντίδη και Ελένη Τσαγκαράκη, πραγματεύονται την επίδραση της Επανάστασης του 1821 στην κοινωνία και τη σχέση των Ελλήνων με τις ιδέες και τα οράματα των επαναστατημένων προγόνων τους, τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Από τη μουσική παράσταση «Το ποτάμι» των Λίνου Κόκοτου – Φώντα Λάδη

Όποιος έζησε εκείνα τα χρόνια και θυμάται, μπορεί να καταλάβει πόσο άκαιρος φάνταζε ένας τέτοιος δίσκος και πόσο ασυνήθιστο το περιεχόμενό του, σε μια κοινωνία όπου εδραιωνόταν η πασοκική «αλλαγή» και νοοτροπίες και πρακτικές συμπυκνωμένες στο πασοκικό σύνθημα «Ο αγώνας τώρα δικαιώνεται» άλωναν αξίες και συνειδήσεις με την αποτελεσματικότητα θεριστικής μηχανής στο θεσσαλικό κάμπο. Περίπου ως εξωγήινοι έμοιαζαν ο ποιητής του εμβληματικού «Φασισμού» και ο συνθέτης του διαχρονικού «Το θαλασσινό τριφύλλι», που καταπιάνονταν σε τέτοιες συνθήκες με μια ιστορική περίοδο παραγκωνισμένη από την κυρίαρχη εξουσία, που το νόημα και τα μηνύματά της υπόφεραν και υποφέρουν τα πάνδεινα από την εκάστοτε «επίσημη πολιτεία», που κρατά τους αγωνιστές και τους ήρωες του ’21 καρφωμένους ανάμεσα στις κορνίζες των κάδρων, μακριά από το λαό.

Γιώργος Μεράντζας, Σοφία Παπάζογλου, Κώστας Καστανάς και οι εξαιρετικοί μουσικοί της παράστασης «Το ποτάμι»

Πάνω, λοιπόν, σε αυτό το δίσκο «πάτησε» η παράσταση με τον ίδιο τίτλο και  εμπλουτίστηκε με πρωτότυπο οπτικοακουστικό υλικό και σημαντικές λογοτεχνικές και ιστορικές αναφορές. Αποτελείται από δυο μέρη κι έχει ως κεντρικό πρόσωπο τον  αφηγητή, μετρ του είδους, Κώστα Καστανά. Η αφήγηση λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος που συνδέει τα ιστορικά γεγονότα με την ποίηση, το οπτικοακουστικό υλικό και τα τραγούδια που ερμηνεύουν ζωντανά στη σκηνή ο Γιώργος Μεράντζας, η Σοφία Παπάζογλου και ο Δημήτρης Κανέλλος.

Ο Δημήτρης Κανέλλος

Στο πρώτο μέρος παρακολουθούμε την προετοιμασία και την έναρξης της επανάστασης, θριαμβευτικές νίκες και τραγικές στιγμές, τους εμφύλιους, την ανάμιξη και τον ρόλο των ξένων «προστατών», τα πρόσωπα που σημάδεψαν ανεξίτηλα με τη δράση τους τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, όπως ο Ρήγας Βελεστινλής, οι Φιλικοί, ο Διάκος, ο Καραϊσκάκης, ο Μακρυγιάννης, ο Κολοκοτρώνης και άλλοι. Η ιστορία αγκαλιάζεται αρμονικά με την λογοτεχνία και το τραγούδι. Οι στίχοι του Καβάφη, του Ελύτη, του Σεφέρη, του Ρίτσου, του Παλαμά, του Βάρναλη εναλλάσσονται με μερικά από τα πιο γνωστά δημοτικά τραγούδια (για τα οποία μαθαίνουμε τις καταβολές και την ιστορία τους) και η αφήγηση με την προβολή εικόνων και σπάνιου υλικού από το Αρχείο της ΕΡΤ, ντοκιμαντέρ και ταινίες. Το ζωντανό μουσικό κομμάτι του πρώτου μέρους φέρνει σε πέρας με μεγάλη επιτυχία ο εξαιρετικός τραγουδιστής Δημήτρης Κανέλλος, που ερμηνεύει με δωρικότητα τον «Θούριο» (Μια προσταγή μεγάλη) του Ρήγα και «μπαρουτοκαπνισμένα» δημοτικά τραγούδια όπως τα «Κάτω στου Βάλτου τα χωριά», «Τα παιδιά της Σαμαρίνας» και άλλα.

Ο Γιώργος Μεράντζας ερμηνεύει «Το ποτάμι»

«Έτσι περνούν άλλα 150 χρόνια. Η επανάσταση δεν περνάει μόνο στη μνήμη και τη  συνείδηση του λαού αλλά και σε κάθε πτυχή της δραστηριότητας του νέου κράτους και της κοινωνίας. Όλα αυτά τα χρόνια και ως σήμερα. Και πάνω απ’ όλα στην τέχνη, τη μουσική, τη γλυπτική, το θέατρο, τη λογοτεχνία, τη ζωγραφική, τα κόμικ, τον κινηματογράφο. Το ’21, σαν ένας σοφός αλλά αθάνατος γέρος, θωρεί την ιστορία, λυπάται κάθε φορά που ο λαός μας κινδυνεύει και ταπεινώνεται και χαίρεται κάθε φορά που στις καρδιές αυτού λαού ξαναζωντανεύουν οι στόχοι και τα διδάγματά του. Τελικά, ποιοι ήταν οι στόχοι και τα διδάγματα του ’21; Η Ιστορία, καθώς προχωράει, απαντάει ή θέτει ρωτήματα; Θέτει. Κι ο καθένας δίνει τη δική του απάντηση. 20^ος αιώνας, πόλεμοι, μεγάλη ιδέα, καταστροφή, και πάλι πόλεμος, μετά εμφύλιος πόλεμος, αγώνες για τη δημοκρατία, δικτατορία, νέα αντίσταση. Και τώρα, νέος ακήρυχτος πόλεμος τούτη τη φορά. Πού πάει τώρα το ποτάμι;  Πού είναι η Ελλάδα;»  

Η Σοφία Παπάζογλου ερμηνεύει «Το καρυοφύλλι» που πρωτοερμήνευσε η μεγάλη Σωτηρία Μπέλλου

Το παραπάνω απόσπασμα από τα κείμενα του Φώντα Λάδη, βγαλμένο από το στόμα του αφηγητή, ενώνει την εποχή του ’21 με τη σημερινή και αποτελεί την εισαγωγή στο δεύτερο μέρος της παράστασης. Εδώ ξαναπαίρνουν σάρκα και οστά τα τραγούδια του ομότιτλου δίσκου, «που απαντούν αλλά και θέτουν ερωτήματα». Τραγούδια που μοιάζει να περίμεναν 35 χρόνια «κάτω από ένα κιλίμι, σαν κουρνιασμένο αγρίμι» για να  ταρακουνήσουν και ν’ αφυπνίσουν και τα οποία ξαναγεννιούνται μέσα από τις θαυμάσιες μεστές ερμηνείες του Γιώργου Μεράντζα και της Σοφίας Παπάζογλου.

Κώστας Καστανάς, Γιώργος Μεράντζας

Όσο καλός τραγουδιστής κι αν είσαι, όπως και να το κάνουμε θέλει κότσια για ν’ αναμετρηθείς με τραγούδια όπως τα «Για πέστε μου, βρε Έλληνες», «Μέσ’ τον καθρέφτη Ελλάδα μου Κοιτώ» και «Το καρυοφύλλι» που έχει ερμηνεύσει η Σωτηρία Μπέλλου. Δε φτάνει μόνο η φωνή, όσο καλή κι αν είναι. Θέλει και ψυχή και βιώματα και πορεία, «πλάτες» ικανές ν’ αντέξουν τα «φορτία» τους. Σαν του Γιώργου Μεράντζα… Οι ερμηνείες του συγκλονιστικές, μοναδικές. Τα 7 τραγούδια του δίσκου που ερμηνεύει στην παράσταση θα μπορούσαν να έχουν γραφτεί για τη φωνή του.

«Βρήκα ένα καρυοφύλλι στο σπίτι του παππού,
δεν το ’χαν ακουμπήσει χεράκια κανενού.
Κοντάκι είχε ασημένιο, φεγγάρια κεντημένο
και μύριζε μπαρούτη, τρελή βραδιά και τούτη!

Αυτό το καρυοφύλλι λάμπει στα σκοτεινά
άστραψε χτες το βράδυ στη θέση του ξανά.
Εκεί, που ήταν πάντα μ’ ένα κλωνί λεβάντα
κάτω από ένα κιλίμι, σαν κουρνιασμένο αγρίμι»

Η εμφάνιση της Σοφίας Παπάζογλου δικαιώνει απόλυτα τους δημιουργούς των τραγουδιών που την επέλεξαν. Η καταξιωμένη ερμηνεύτρια από τις καλύτερες που διαθέτει σήμερα το ελληνικό τραγούδι, καταθέτει εκτός από την υπέροχη φωνή της, πάθος και ψυχή, σέβεται τα τραγούδια, αντέχει στο «βάρος» τους.

Ο Λίνος Κόκοτος. ο Φώντας Λάδης, ο Κώστας Καστανάς, ο Γιώργος Μεράντζας, η Σοφία Παπάζογλου, ο Δημήτρης Κανέλλος, ο Κυριάκος Χατζημιχαηλίδης και τα μέλη της ορχήστρας χειροκρότησαν και χειροκροτήθηκαν δεόντως από τον κόσμο

Συγκινητική στιγμή όταν δημιουργοί και συντελεστές βρέθηκαν στο τέλος όλοι μαζί πάνω στη σκηνή. Ο Λίνος Κόκοτος που σε όλα τα τραγούδια έπαιζε πιάνο με ενθουσιασμό εφήβου, ο Φώντας Λάδης που μέχρι πριν λίγο χωμένος στα χαρτιά του παρακολουθούσε την παράσταση από μια γωνιά του θεάτρου και ανακοίνωσε ότι η παράσταση ήταν μια γενική πρόβα αυτού που θα ακολουθήσει το επόμενο διάστημα, ο γεμάτος ενέργεια και πάθος Γιώργος Μεράντζας, η Σοφία Παπάζογλου που ευχήθηκε στην επόμενη παράσταση να μη χρειάζεται να κρύβονται τα πρόσωπά μας πίσω από τις μάσκες, ο Δημήτρης Κανέλλος που έχει την ευτυχία να συνεργάζεται για μια ακόμη φορά με τον ποιητή, ο υπεύθυνος για το οπτικό υλικό,  Κυριάκος Χατζημιχαηλίδης, μαζί με τους εξαιρετικούς μουσικούς (ο Γιώργος Κατσίκας στα τύμπανα, ο Μίμης Ντούτσουλης στο μπάσο, ο Χρήστος Μιχάλης  στην ηλεκτρική κιθάρα, ο Θανάσης Βήχος στο πιάνο – πλήκτρα, ο Αντρέας Τράπαλης στο βιολί και ο Γιάννης Σινάνης στο μπουζούκι – Επιμέλεια ορχήστρας: Γιάννης Παπαζαχαριάκης) χειροκρότησαν και χειροκροτήθηκαν δεόντως από τον κόσμο.

Ο Λίνος Κόκοτος απευθύνεται στο κοινό στο τέλος της παράστασης

«Όμως, ο καημός μένει. Όσο τα όνειρα των αγωνιστών του ’21 μένουν κατά βάθος ανεκπλήρωτα και κολοβωμένα, τόσο από το ποτάμι που ψάχνει πάντα να ξανοιχτεί και να κυλήσει ελεύθερο, ακούγεται ένα βαθύ παράπονο. Όμως ο ωκεανός είναι ανοιχτός μπροστά του, και το περιμένει…»  

Ο Φώντας Λάδης παρακολουθεί «Το ποτάμι» από μια γωνιά του θεάτρου

Η παράσταση «Το ποτάμι», έρχεται σαν ένα ορμητικό ποτάμι να καταδείξει πως οι λαϊκοί δημιουργοί μπορούν να τιμήσουν την ιστορία του τόπου τους και τους αγώνες του λαού τους όπως αρμόζει. Αν η καλύτερη τιμή που οφείλουμε στους αγωνιστές του ’21 είναι να βάλουμε πλάτη να εκπληρωθούν τα οράματα και οι θυσίες τους, τότε η συγκεκριμένη παράσταση αναμφισβήτητα λειτουργεί προς αυτή την κατεύθυνση.

Ας ελπίζουμε και ας ευχηθούμε η παράσταση να βρεθεί σε κάθε γωνιά της Ελλάδας και να την παρακολουθήσουν όσο το δυνατό περισσότεροι. Θα ήταν ευχής έργο να παιζόταν σε όλα τα σχολεία της επικράτειας, από το δημοτικό και πάνω, όμως δεν τρέφουμε ψευδαισθήσεις ότι κάτι τέτοιο θα συμβεί…

«Για πέστε μου, βρε Έλληνες,
τόσα χρόνια μια φωτιά,
με τη σπίθα στη ματιά.
Τι συνάζεστε, τι λέτε,
αχ, βρε Έλληνες, τι θέτε;

Για πέστε μου, βρε Έλληνες,
πότε πίσω πότε μπρος,
κι είναι αίμα ο γιαλός.
Πέτρα, πέτρα περπατάτε,
αχ, βρε Έλληνες, που πάτε;

Για πέστε μου βρε Έλληνες
ποιος σας στέλνει και γιατί;
Δεν είν’ τ’ όνειρο ντροπή.
Το παράπονό σας λύστε,
αχ, βρε Έλληνες, ποιοι είστε;»

Αξίζει να επισημανθεί η άρτια διοργάνωση της παράστασης και ιδιαίτερα η παρουσία στο χώρο του θεάτρου των αγοριών και των κοριτσιών – κατά πάσα πιθανότητα συμβασιούχων – του ΟΠΑΝΔΑ. Με χαμόγελο και απροσποίητη ευγένεια έσπευδαν να δώσουν πληροφορίες και να λύνουν άμεσα πρακτικά ζητήματα, ενώ προσπάθησαν και κατάφεραν να τηρηθούν από τους – όχι όλους και όχι πάντα  συνεργάσιμους – θεατές τα αναγκαία μέτρα προστασίας από τη μετάδοση του κορονοϊού. Όπως και σε όλους τους συντελεστές της παράστασης, τους αξίζει ένα μεγάλο ευχαριστώ.

(*Ο τίτλος της ανάρτησης, στίχος από το τραγούδι «Το ποτάμι» των Φώντα Λάδη – Λίνου Κόκοτου, που πρωτοτραγούδησε η Ελένη Τσαγκαράκη στον ομότιτλο δίσκο)