Τσε Γκεβάρα: Στους μεταλλωρύχους της Βολιβίας (μετά μουσικής)

Το ποίημα του Τσε που ακολουθεί, αφιερωμένο στους μεταλλωρύχους της Βολιβίας, γράφτηκε κατά τη διάρκεια του δεύτερου ταξιδιού του στη Λατινική Αμερική, που ξεκίνησε στις 7 Ιουλίου 1953 και διήρκεσε μέχρι τον Ιούλιο του 1955, με σταθμούς τη Βολιβία, το Περού, τον Ισημερινό, την Κολομβία, τον Παναμά, το Σαλβαδόρ, τη Γουατεμάλα και τέλος το Μεξικό, όπου θα βρει τον Φιντέλ, την παρέα του και το δρόμο για την Αθανασία.

Από τα 20 συνολικά ποιήματα που έχει γράψει ο Τσε (όλα σχεδόν μεταξύ 1954-1956) αυτό είναι το μοναδικό, εξ όσων γνωρίζω, που έχει μελοποιηθεί. Τα περισσότερα από αυτά τα ποιήματα (12 τον αριθμό, καθώς και η κριτική του για το Κάντο Χενεράλ του Νερούδα), μεταφρασμένα για πρώτη φορά στα Ελληνικά, έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς στην Κατιούσα.

*

Τσε Γκεβάρα – A los mineros de Bolivia

Πρώτη ελληνική μετάφραση – Τα γεγονότα πίσω από το ποίημα
Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

2 VIDEO:

Το ποίημα του Τσε τραγουδισμένο live από τον Λεόν Χιέκο και τον Γουστάβο Σανταολάγια

Το τραγούδι σε ένα ενδιαφέρον βίντεο(κλιπ) από τα ορυχεία της Βολιβίας

Επίμετρο – Ντοκιμαντέρ:

Το Ορυχείο του Διαβόλου (La Mina del Diablo, 2005) και ο Έβο Μοράλες

*

Στους μεταλλωρύχους της Βολιβίας

Ερνέστο Τσε Γκεβάρα

                              Στις 9 ενός Απρίλη

Είναι ο κεραυνός και ξεμπουκάρει
με το ασύγκριτό του το μουγκρητό
Μυριάδες κεραυνοί ξεσπάνε
βαθύ τραγούδι σαν βογκητό.

Είναι οι μεταλλωρύχοι που καταφτάνουν
είναι οι μεταλλωρύχοι αυτού του κόσμου
άντρες που μένουνε θαμπωμένοι
σαν αντικρίζουν του ήλιου το φως,
αυτοί που εξουσιάζουνε τον κεραυνό
και τον άγριό του λατρεύουνε τον βρυχηθμό.

Τι κι αν τα θραύσματα τους θερίζουν
έτσι όταν σκάει
οι δυναμίτης
και τα κορμιά ανατιναγμένα
κομμάτια γίνονται φριχτά,
καθώς τους παίρνουνε μπάλα οι πέτρες
μες στις στοές τις πυριγενείς!

ΠΟΙΟΣ ΔΙΝΕΙ ΔΥΑΡΑ!

Είναι ο κεραυνός και ξεμπουκάρει
με το ασύγκριτό του το μουγκρητό
Μυριάδες κεραυνοί ξεσπάνε
βαθύ τραγούδι σαν βογκητό.
Από του κεραυνού το στόμα
ακούς το θάρρος τους που φτερουγίζει
Είναι αυτοί οι μεταλλωρύχοι
λαός που ο πόνος του ξεχειλίζει.

Μέσα από τις στοές χιμάνε
τις κρεμασμένες απ’ τους γκρεμούς.
Σαν ένα σμάρι ασπαλάκων
που ίσια στο θάνατο τραβάνε
δίχως το φόβο των θραυσμάτων.

Θάνατος: αυτή η λέξη
είναι ο δικός τους προορισμός·
είναι ο θάνατος που σμπαραλιάζει
είναι ο θάνατος από πυριτίαση,
είναι ο θάνατος από αναιμία
ο αργός ο ρόγχος του θανάτου
στη γαλαρία που καταρρέει.

[1953]

Πρώτη ελληνική μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος

*

Τα γεγονότα πίσω από το ποίημα

Ερνέστο Γκεβάρα δε λα Σέρνα, γνωστός και ως «Τσε» (Che Guevara – Ernesto Guevara de la Serna)
Γεννήθηκε στις 14 Ιουνίου 1928 στο Ροσάριο της Αργεντινής – Δολοφονήθηκε από τη CIA, στις 9 Οκτωβρίου 1967, στη Λα Ιγέρα της Βολιβίας
Σχέδιο (5ο από 5 του Τσε), Μπάμπης Ζαφειράτος, 15.Χ.2015 (Μελάνι, 29χ21 εκ.)

Στις 9 ενός Απρίλη

Αναφορά στην Εξέγερση της 9-11 Απριλίου 1952.Ο ρόλος της αγροτιάς στην επανάσταση του 1952 μπορεί να χωριστεί στην εξεγερτική φάση, όταν το παλαιό καθεστώς ανατράπηκε, και στη μεταγενέστερη περίοδο, κατά τη διάρκεια των ετών που ακολούθησαν, όταν η επανάσταση εξαπλώθηκε σε όλες τις κοινωνικές τάξεις και τις γεωγραφικές περιοχές του έθνους. Η εξέγερση της Βολιβίας τον Απρίλιο του 1952 ξεκίνησε σε αστικό περιβάλλον και στη συνέχεια αγκάλιασε και τον αγροτικό τομέα. 

Μέσα σε τρεις ημέρες έντονων συγκρούσεων, 9-11 Απριλίου 1952, οι επαναστατικές δυνάμεις κατέλαβαν τα αστικά οχυρά της εξουσίας: Λα Πας, Ποτοσί, Σάντα Κρους, Κοτσαμπάμπα, Ορούρο και Ταρίχα.

Εργαζόμενοι στα ανθρακωρυχεία, στα εργοστάσια και στους σιδηροδρόμους, στελέχη του MNR (Movimiento Nacionalista Revolucionario), πολίτες και καραμπινιέροι, μαζί με δυσαρεστημένα τμήματα του στρατού, νίκησαν τις κυβερνητικές δυνάμεις.

Επακόλουθο αυτής της εξέγερσης ήταν η Αγροτική Μεταρρύθμιση, που συντελέστηκε από τις 9 Απριλίου έως τις 2 Αυγούστου του 1952.

Σε αυτούς τους εργάτες, αγρότες και επαναστάτες πίστεψε ο Τσε ότι μπορούσε να βασιστεί και πήγε στη Βολιβία στις 4 Νοέμβρη του 1966. 

Τρεις μέρες μετά αρχίζει το Ημερολόγιο Βολιβίας με την εξής φράση:

7 Νοέμβρη. Σήμερα ξεκινάμε για ένα καινούργιο αγωνιστικό στάδιο. […]

Βλέπε από Μποτίλια Στον Άνεμο: Τσε Γκεβάρα: Ημερολόγιο Βολιβίας ‒ Οι στίχοι του Νικολάς Γκιγιέν μέσα απ’ τα γεγονότα – Αφιέρωμα – Β’ Μέρος – Ημερολόγια (43 φωτό)

*

Ο Τσε στα ορυχεία

1928-1967. Το ταξίδι του Τσε προς την Επανάσταση και την Αθανασία (Πηγή χάρτη: infographicsnews.blogspot.com)

Ο Τσε, στις 2 Αυγούστου του 1953, όπως προκύπτει από τα Ημερολόγια Λατινικής Αμερικής (1953), είχε επισκεφτεί τα ορυχεία της Bolsa Negra κοντά στην Λα Πας και είχε δει από κοντά τις συνθήκες που επικρατούσαν εκεί. Γράφει:

Την επόμενη επισκεφθήκαμε τη στοά όπου γίνεται η εξόρυξη. Μεταφέροντας τις αδιάβροχες σακούλες που μας είχαν δώσει, μια λυχνία καρβιδίου και ένα ζευγάρι λαστιχένιες μπότες, μπήκαμε στη μαύρη και ανησυχητική ατμόσφαιρα του ορυχείου. Περάσαμε δύο ή τρεις ώρες ελέγχοντας τις ζώνες ασφαλείας και σημειώνοντας τις φλέβες που εξαφανίζονται στα βάθη του βουνού, ανεβαίνοντας μέσα από στενά ανοίγματα σε διαφορετικά επίπεδα, αισθανόμενοι το θόρυβο των κουβάδων που αδειάζανε στα βαγόνια και ύστερα πήγαιναν να φορτώσουν σε άλλο σημείο· ή παρακολουθώντας τα κομπρεσέρ που προετοίμαζαν τις τρύπες για τα εκρηκτικά.

Αλλά η καρδιά του ορυχείου δεν χτύπησε. Δεν είχε την ενέργεια από τα μπράτσα εκείνων που καθημερινά βγάζουν από τη γη το μετάλλευμα. Τα μπράτσα που εκείνη τη μέρα, 2 Αυγούστου, Ημέρα των Ίνδιων και της Αγροτικής Μεταρρύθμισης, βρίσκονταν στη Λα Πας υπερασπιζόμενοι την Επανάσταση. 

Οι ανθρακωρύχοι γύρισαν πίσω το βράδυ, με πέτρινα πρόσωπα και φορώντας χρωματιστά πλαστικά κράνη που τους έκαναν να μοιάζουν με πολεμιστές από ξένες χώρες. Είμαστε γοητευμένοι από τα ανέκφραστα πρόσωπά τους, τη βουή του υλικού που ξεφορτώνεται και αντηχεί στο βουνό και στην κοιλάδα επισκιάζοντας το θόρυβο του φορτηγού που τους μεταφέρει.

***

Che Guevara – A los mineros de Bolivia
Συνθέτης: Luis Gurevich (Αργεντινή, 1958)
Τραγούδι: León Gieco (Αργεντινή, 20 Νοε. 1951) y Gustavo Santaolalla (Αργεντινή, 19 Αυγ. 1951)
León Gieco: El desembarco (Album 2011)

*

Οι μεταλλωρύχοι του Τσε και ένα ενδιαφέρον βίντεο(κλιπ)

από το Ορυχεία του Διαβόλου

Το Ορυχεία του Διαβόλου (2005), των Kief Davidson, Richard Ladkani. (Πηγή φωτό: https://www.rottentomatoes.com/m/the_devils_miner)

Ο Βασίλιο, ο Έβο, ο Τσε και ο Λεόν

Στις 6 Ιανουαρίου 2012 ο Πρόεδρος Έβο Μοράλες ανακήρυξε εκείνη τη χρονιά Έτος κατά της βίας στα παιδιά και στους εφήβους, παρουσιάζοντας τον Νόμο 214, με τον οποίον, δρομολογούσε την ανάπτυξη και εφαρμογή σχεδίων και στρατηγικής για τη μείωση του ποσοστού κακοποίησης ανηλίκων.

Αφορμή στάθηκε ένα ντοκιμαντέρ του 2005, το «Ορυχείο του Διαβόλου» (La mina del Diablo), αποκαλυπτικό της κατάστασης που επικρατεί με την εργασιακή εκμετάλλευση των ανηλίκων στα ορυχεία.

Το ντοκιμαντέρ αφηγείται την ιστορία του Basilio Vargas, ενός 14χρονου αγοριού και του αδελφού του Bernardino, 12 ετών, που δουλεύουν στα ορυχεία Cerro Rico (Πλούσιος Λόφος) στο Ποτοσί (Βολιβία).

Basilio Vargas as seen in ‘The Devil’s Miner’, a film by Kief Davidson and Richard Ladkani. A First Run Features Release. (Πηγή φωτό: rottentomatoes.com)

Μέσα από τα μάτια των παιδιών, οδηγούμαστε στον κόσμο των μεταλλωρύχων, θρησκευόμενων καθολικών, που σύμφωνα με μια αρχαία δοξασία, μόλις μπουν την κοιλιά του βουνού ξεκόβουν από κάθε δεσμό τους με τον Θεό, αφού τη μοίρα τους πλέον την ορίζει ο διάβολος, που απεικονίζεται στα εκατοντάδες αγάλματα τα λαξεμένα μέσα στις σήραγγες.

The Devil’s Miner (2005). Directed by Kief Davidson, Richard Ladkani. Shown: Basilio Vargas. (Πηγή φωτό: rottentomatoes.com)

Τα παιδιά του μεταλλωρύχου που θα μείνουν ορφανά αναλαμβάνουν τις ευθύνες του αρχηγού της οικογένειας και συνδυάζουν τη δουλειά τους με το σχολείο και ο μικρός Basilio ξέρει πολύ καλά ότι αυτή είναι η μοναδική του ευκαιρία να ξεφύγει από τη μοίρα του στο ορυχείο…

Σκηνές από αυτό το ντοκουμέντο συνθέτουν το βιντεοκλίπ του τραγουδιού που προηγήθηκε, με τους στίχους του Τσε και με τη φωνή του Λεόν Χιέκο.

A los mineros de Bolivia

Συνθέτης: Luis Gurevich (Αργεντινή, 1958)
Τραγούδι: León Gieco (Αργεντινή, 20 Νοε. 1951)
León Gieco: El desembarco (Album 2011)

Ερνέστο Τσε Γκεβάρα
Στους Μεταλλωρύχους της Βολιβίας

[Δεύτερη μεταφραστική προσέγγιση κοντά στα μέτρα της μελωδίας]

Ο κεραυνός αγριεμένος
με το σκληρό του μουγκρητό.
Μυριάδες κεραυνοί ξεσπάνε
βαθύ τραγούδι σαν βογκητό.

Μεταλλωρύχοι που καταφτάνουν
μεταλλωρύχοι αυτού του κόσμου
άντρες που χάνουνε το φως τους
σαν βγαίνουνε έξω στου ήλιου το φως
τον κεραυνό εξουσιάζουν.

Δε βαριέσαι! Δε βαριέσαι!
Δε βαριέσαι! Δε βαριέσαι!

Τους θερίζει ο δυναμίτης
όταν γίνεται κομμάτια
κι είναι τα κορμιά τους σκόρπια
διαλυμένα και φριχτά.

Μέσα απ’ τις σήραγγες χιμάνε
μες στο βουνό που είναι κρυμμένες.
ένα σμάρι ασπαλάκων
που τραβάει για το χαμό
δίχως φόβο των θραυσμάτων.

Θάνατος, μια τέτοια λέξη
που ο προορισμός τους είναι·
Σμπαραλιασμένοι, από αναιμία,
αγκομαχώντας
μες στη στοά που καταρρέει.

Δε βαριέσαι! Δε βαριέσαι!
Δε βαριέσαι! Δε βαριέσαι!

Απ’ του κεραυνού το στόμα
βγαίνουνε άντρες με ψυχή
μεταλλωρύχοι είν’ ετούτοι
λαός που ζει στη συντριβή.

Μυριάδες κεραυνοί ξεσπάνε
κι ένα τραγούδι σαν βογκητό.

Πρώτη ελληνική μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 2 Ιουνίου 2021

*

A los mineros de Bolivia
Ernesto Che Guevara

[Οι αγκύλες δεν περιλαμβάνονται στο τραγούδι]

En un 9 de abril

Es el trueno y se desboca
Con inimitable fragor.
Cien y mil truenos estallan,
y es profunda su canción.

Son los mineros que llegan,
son los mineros del pueblo,
los hombres que se encandilan
cuando salen al sol,
y que dominan el trueno
[y aman su recio fragor].

¿Que la metralla los siega
y la dinamita
estalla
y sus cuerpos se disfunden
en partículas de horror,
[cuando llega alguna bala
hasta el ígneo cinturón?]

¡QUÉ IMPORTA!

[Es el trueno y se desboca
con inimitable fragor.
Cien mil truenos estallan,
y es profunda su canción.]

Por la boca del trueno
se oye volar el valor.
Son los mineros de acero,
son el pueblo y su dolor.

Salen de una caverna
colgada en la montaña.
Son enjambres de topos
que llegan a morir
sin miedo a la metralla.

Morir, tal la palabra
que es norte de sus días;
[morir] despedazado,
[morir de silicosis],
[morir] anemizado,
[morir] lenta agonía
en la cueva derrumbada.

[1953]

*

Επίμετρο – Nτοκιμαντέρ

La Mina del Diablo – HD Eng Subs Hardcoded

*

Για τον ταξιδευτή και ποιητή Τσε βλέπε:

Τσε Γκεβάρα: Με του Μαρξ και του Ένγκελς το τραγούδι (5 ποιήματα) – Μια κριτική προσέγγιση

Τσε Γκεβάρα: Ο αρχαιολόγος, ο φωτογράφος, ο ποιητής

Δες ακόμη:

Ένα σονέτο για τον Τσε

Επίσης:

Η κριτική του Τσε για το Canto General και ο Πάμπλο Νερούδα για τη συνάντησή του με τον Τσε

Hasta la poesía de la revolución − Ο Τσε και η ποίηση

Ο Άγιος Ερνέστο της Επανάστασης

Ζοζέ Σαραμάγκου: Σύντομος στοχασμός με αφορμή ένα πορτρέτο του Τσε Γκεβάρα

Ο Τσε του Χουάν Χέλμαν: Εξαίσιος με τα άλογα που τραγουδάνε