Δημήτρης Φάμπας: «Η μουσική πρέπει να παίρνει θέση έναντι της κοινωνίας»

Σπουδαίος σολίστας, δάσκαλος και συνθέτης με επιτυχημένη διεθνή πορεία, ο Δημήτρης Φάμπας τοποθέτησε την κιθάρα σε μια αξιοζήλευτη θέση στη μουσική ζωή της πατρίδας μας και έκανε συνώνυμό της το όνομά του, συμβάλλοντας στη δημιουργία κιθαριστικής παράδοσης στην Ελλάδα.

Ο Δημήτρης Φάμπας γεννήθηκε στις 22 του Δεκέμβρη 1921 και έφυγε από τη ζωή στις 3 του Μάη 1996. Η ζωή του ήταν ταυτισμένη με το έργο του και πλούσια η συνεισφορά  του στη μουσική, την κιθάρα και την κοινωνία, όπως αποτυπώνεται και στο αξιόλογο αφιέρωμα της Ρουμπίνης Σούλη στο Ριζοσπάστη, που αναδημοσιεύουμε με αφορμή την επέτειο γέννησής του.

“Για μένα, η κιθάρα είναι το όργανο που μπορεί να είναι μια συνέχεια του εαυτού μου, αποκλειστικά και μόνο δική μου, την κρατώ αγκαλιά, κυριαρχώ πάνω της, της είμαι πολύ πιστός και μου τ’ ανταποδίδει. Είναι πάντα ακουμπισμένη πάνω στο στήθος μου, μπορείς τόσα, ή μάλλον όλα, να τα πεις μαζί της. Μου απαντά και εκείνη με τους παλμούς της πάνω στο στήθος μου. Εχει, όμως, και μια μικρή αντίθεση, είναι τρομερά απαιτητική, όσο πιο πολύ την αγαπάω, τόσο πιο πολλά ζητάει…”. Μια σχέση αγάπης, μια σχέση ζωής. Ανάμεσα στον Δημήτρη Φάμπα και την κιθάρα, το γλυκό αυτό όργανο, με το οποίο ο κορυφαίος ερμηνευτής, συνθέτης και ακούραστος δάσκαλος σύνδεσε τη ζωή του, την ίδια του την ύπαρξη. Ο Δ. Φάμπας έφυγε από τη ζωή πριν μία βδομάδα, σε ηλικία 75 χρόνων, χτυπημένος από τον καρκίνο, αφήνοντας τη μουσική μας φτωχότερη. Κατόρθωσε, όμως, στη διάρκεια της πολύχρονης, πολύμοχθης πορείας του, να δει το δημιουργικό του “σπόρο” να ριζώνει σε δεκάδες νέους κιθαριστές, τους οποίους ο ίδιος με αγάπη και γνώση “έθρεψε” και την κιθάρα, που πολύ αγάπησε, να κερδίζει τη μάχη.Οραματιστής και συνεπής στο δύσκολο δρόμο που διάλεξε, μετέδωσε το πάθος του για μάθηση και ανάπτυξη της κιθαριστικής τεχνικής και ερμηνείας, κατορθώνοντας να τοποθετήσει την κιθάρα σε μια αξιόλογη θέση στη μουσική ζωή της πατρίδας μας. Σε μια εποχή δύσκολη, ο Δ. Φάμπας υπήρξε ο στυλοβάτης της τεχνικής “Σεγκόβια” στην Ελλάδα. Οπως και ο ίδιος έλεγε, “η κιθάρα από κομπάρσος έγινε συμπρωταγωνιστής με τα άλλα όργανα”.

“Τίποτα δε με σταματούσε”

Ο Δημήτρης Φάμπας γεννήθηκε στο χωριό Λαύκος του Πηλίου και μεγάλωσε στη Μηλίνα. Η αγάπη του για την κιθάρα χρονολογείται από τα παιδικά του χρόνια, καθώς τη γοητεία της δεν μπόρεσε να συναγωνιστεί η θάλασσα, όπου η οικογενειακή παράδοση (ο πατέρας του ήταν καραβοκύρης) τον είχε τάξει. Η πρώτη του επαφή με την κιθάρα έγινε σε ηλικία 6-7 χρόνων, με τη βοήθεια ενός εξαδέλφου του. Στο Βόλο, άρχισε να μαθαίνει μαντολίνο και τότε σύστησαν στην οικογένειά του να τον σπουδάσουν μουσική. Στην Αθήνα έρχεται το 1935, όπου σπούδασε θεωρητικά με τον Θ. Βαβαγιάννη και ανώτερα θεωρητικά με τον Κ. Κυδωνιάτη στο Ωδείο Αθηνών. O πρώτος δάσκαλός του στην κιθάρα ήταν ο κιθαριστής Ν. Ιωάννου.

Χρόνια αργότερα, το 1984, αναπολώντας εκείνη την περίοδο σε συνέντευξή του στο κιθαριστικό περιοδικό “Tar”, έλεγε: “Οταν νεαρός ξεκίνησα, υπήρχαν 3 κιθαριστές και δάσκαλοι της κιθάρας, ο Ν. Ιωάννου, ο Χ. Εκμεκτσόγλου και ο Γ. Μηλιαρέσης. Οι δύο πρώτοι είχαν άλλο κύριο επάγγελμα από την κιθάρα. Εγώ δεν τη διάλεξα μόνο να αντιπροσωπεύει όλα για μένα, τη στόλισα με όνειρα που εγώ θα πραγματοποιούσα, να γίνει σαν όργανο υπολογίσιμη, να εκτιμήσουν τις δυνατότητές της, να την αγαπήσουν και μάλιστα όλοι οι Ελληνες. Προκαλούσα τη λύπη πολλών μ’ αυτές τις σκέψεις, με φαντάζονταν στο μέλλον, ε! σαν πλανόδιο κιθαρωδό. Τίποτα δε με σταματούσε. Τρομερές εποχές και εγώ ξεκινούσα για το όνειρο. Κατοχή – Εμφύλιος – απογοητεύσεις, οικονομικό σφίξιμο, εγώ ποδαρόδρομο, να μπορέσω να μορφώσω, όσο γινόταν περισσότερο, τον εαυτό μου πρώτα, για να δημιουργήσω καινούριους στη συνέχεια”.

Το 1953 πήρε το δίπλωμά του από το Εθνικό Ωδείο με Αριστείο και Α Βραβείο από τον Γ. Βώκο.Μεγάλος σταθμός της θαυμαστής καριέρας του ήταν η απόφασή του να γίνει μαθητής του Αντρέ Σεγκόβια (1955 – ’56), όπου με υποτροφία σπούδασε κιθάρα στην Ακαδημία Chigiana της Σιένα. Δίπλα στον μεγάλο κιθαρίστα, ξαναβρέθηκε και το 1959, σπουδάζοντας πάλι με υποτροφία στην Ακαδημία του Σαντιάγκο της Ισπανίας. Χαρακτηριστική της εκτίμησης, που έτρεφε ο Σεγκόβια για τον Ελληνα μαθητή του, ήταν η επιστολή, που του έστειλε το 1970: “Είμαι ευτυχής που βλέπω τον παλιό μου μαθητή Δημήτρη Φάμπα , με ποιο τρόπο εξελίχθηκε στον καλλιτεχνικό δρόμο από σπουδαστής σε μετρ. Η θέληση της εργασίας του, ανέδειξε το ταλέντο του σαν καθηγητή και συνθέτη. Συνέθεσε ωραία έργα για κιθάρα και με τη διδασκαλία του δημιούργησε εξαίρετους μαθητές…”.

“Η κιθάρα είχε κερδίσει μια μεγάλη μάχη…”

Πρωτοπόρος, μα και πεισματάρης, ο Δ. Φάμπας πίστευε “με πάθος στις απεριόριστες δυνατότητες της κιθάρας, στην έκφραση και την ευαισθησία της. Καθώς κύλαγαν τα χρόνια, πολλοί μαθητές μου παρασύρθηκαν από το πάθος μου και την αγάπησαν. Θυμάμαι ακόμη ζωηρά τις αντιδράσεις, θετικές και αρνητικές, που ξεσήκωσε το 1958 η πρωτοφανέρωτη συναυλία πολλών νέων κιθαριστών, μαθητών του Φάμπα . Φαντάζομαι πως εκείνη την πρώτη φορά πολλοί ήρθαν από περιέργεια, μα, η κιθάρα στην Ελλάδα είχε κερδίσει μια μεγάλη μάχη και κάθε χρόνο η γοητεία της απλωνόταν σε μεγαλύτερο ακροατήριο”.

Αφοσιωμένος ολόψυχα στην αποστολή του ως δάσκαλος, ο Δ. Φάμπας (ήταν καθηγητής στο Εθνικό Ωδείο) δημιούργησε μια ονομαστή σχολή κιθάρας με διεθνείς επιτυχίες.Ανάμεσα στους μαθητές του, οι Λ. Ζώη, Ε. Ασημακόπουλος, Ν. Μαυρουδής, Ε. Μπουντούνης, Γ. Κερτσόπουλος, Ε. Κώνστα, Ν. Χαμηλοθώρης, Γ. Μανωλιδάκης, Σ. Διαμαντής, Σ. Μιχαήλ, Ε. Κοτζιά κ.ά.

Εξαίρετος δεξιοτέχνης, ο Δ. Φάμπας είχε δώσει πλήθος ρεσιτάλ στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Τις μεγαλύτερες επιτυχίες τις γνώρισε σε ονομαστές αίθουσες συναυλιών, σε Φεστιβάλ, τηλεοράσεις και ραδιοσταθμούς σε Παρίσι, Λονδίνο, Μαδρίτη, Λισαβόνα, Βαρκελώνη, Βαλέντσια, Μασσαλία, Νάπολη, Γένοβα, Φλωρεντία, Τριέστι κ.α. Ρεσιτάλ, επίσης, έδωσε σε Γερμανία, Ολλανδία, Τσεχοσλοβακία, ΗΠΑ, Καναδά, ΕΣΣΔ, Ουγγαρία, Τουρκία κ.α. Η υποδοχή του από το κοινό, ως εκτελεστή και συνθέτη, ήταν πάντα ενθουσιώδης, ενώ οι κριτικές, που συνόδευαν τις εμφανίσεις του, από διάσημους μουσικοκριτικούς, αξιοζήλευτες. Για την ερμηνεία, ο ίδιος έλεγε: “Δεν υπάρχει κανένας εύκολος δρόμος, ούτε κατεστημένη ερμηνεία, αφού το κύριο βάρος της ερμηνείας οφείλεται στην προσωπικότητα εκείνου που ερμηνεύει. Φυσικά, η εκτέλεση ενός οποιουδήποτε έργου πρέπει να ‘χει τα στοιχεία εποχή και προσωπικό στιλ του συνθέτη. Δε συμφωνώ καθόλου με την τάση ορισμένων κιθαριστών, που ξεγυμνώνουν τα έργα από κάθε αίσθημα, κάθε έκφραση, για να δείξουν τάχα μια σύγχρονη ερμηνεία. Νομίζω, απλά, πως δεν τα νιώθουν, δεν τους αγγίζουν. Η κάθε σύνθεση, απόλυτα, υπάρχει για να πει κάποιο συναίσθημα, μια ιδέα, να δείξει εικόνα, μια κατάσταση. Κανένας συνθέτης δεν αράδιασε νότες για τις νότες, γρήγορες ή αργές”.

Ως συνθέτης, ο Δ. Φάμπας πλούτισε το ρεπερτόριο της κιθάρας με πλήθος συνθέσεις, σουίτες, χορούς και άλλα έργα, που παίζονται στη χώρα μας και το εξωτερικό.Εργα του έχουν εκδοθεί από τους οίκους “Ricordi” (Ιταλίας και Βραζιλίας), “Columbia” (ΗΠΑ), “Max Eschig” (Γαλλίας) και “Νάκα” (Ελλάδα). Δίδαξε πολλές φορές σε διεθνή σεμινάρια και έκανε διαλέξεις για την ιστορία της κιθάρας σε πολλές χώρες. Εγραψε 5 δίσκους μακράς διάρκειας με κλασικές και ελληνικές συνθέσεις, ενώ συμμετείχε σε πολλούς άλλους, καθώς και σε διάφορες κινηματογραφικές ταινίες, ερμηνεύοντας μουσική των Θεοδωράκη, Χατζιδάκι, Ξαρχάκου κ.ά. Ηταν τακτικό μέλος της Ενωσης Ελλήνων Μουσουργών και διατέλεσε πρόεδρος του Συλλόγου Καθηγητών Ωδείων Αθηνών (ΣΚΩΑ) και γραμματέας στο ΔΣ της Ομοσπονδίας Μουσικών Σωματείων Ελλάδας.

“Μουσική όχι για τους λίγους”

Σε όλη τη μακρόχρονη καλλιτεχνική πορεία του, ο Δ. Φάμπας δεν είδε ποτέ την τέχνη του ξεκομμένη από την κοινωνία.“Οπως κάθε τέχνη, έλεγε σε συνέντευξή του στην “Πρωινή”, η μουσική πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να παίρνει κάποια θέση έναντι της κοινωνίας. Ετσι, μέσα από τις συνθέσεις μου, εκφράζω το “πιστεύω μου” στον άνθρωπο και στην αξία της ειρήνης. Τη βαρύτητα που έχει η ειρήνη στην πρόοδο γενικά των λαών. Και βέβαια, η μουσική παίζει το δικό της ρόλο στη σημερινή κοσμογονία θετικά… Ο κάθε καλλιτέχνης πρέπει κατά κάποιο τρόπο να είναι ταγμένος στη σωστή κοινωνική εξυπηρέτηση”.Η αγωνία του, διαρκής, ώστε “η μουσική να γίνεται κατανοητή από τον κόσμο και όχι να είναι για τους πολύ λίγους. Γιατί είναι γεγονός πως η μουσική διαπλάθει, συν τοις άλλοις, και τον χαρακτήρα του ανθρώπου. Ετσι, με αρχή τη μουσική του 15ου αιώνα, με τη “βιχουέλα” ακόμα – μιλάμε για ένα είδος μικρής κιθάρας – μέχρι και τις μέρες μας, με έργα σύγχρονων, προσπαθώ να υποστηρίξω ότι η μουσική παίζει τον σοβαρό της ρόλο στη σωστή διάπλαση και διαπαιδαγώγηση των χαρακτήρων”.

Μεγάλος οραματιστής και συνεπής αγωνιστής, ο Δ. Φάμπας συμπορεύτηκε με την Αριστερά, με το ΚΚΕ, παλεύοντας για την αναβάθμιση του πολιτιστικού τοπίου στη χώρα μας, για την αλλαγή των μουσικών μας πραγμάτων προς όφελος του λαού.“Αλλαγή στα μουσικά μας πράγματα, έλεγε σε συνέντευξή του στο “Ριζοσπάστη” (28/5/85), θα σήμαινε: Πολλά χρήματα και πολλή αγάπη από το κράτος για να φτιαχτεί υποδομή. Για να γίνουν κρατικά ωδεία. Για να γίνουν αίθουσες μουσικής, χορωδίες και ορχήστρες. Για να αρχίζει η μουσική παιδεία από το δημοτικό σχολείο”.Επιθυμώντας να συμβάλει στην πολιτιστική αναγέννηση της Αθήνας, ο Δ. Φάμπας συμμετείχε δύο φορές (1978 και 1986) ως υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος, στους συνδυασμούς που υποστήριζε το ΚΚΕ.Στα οράματά του για την Αθήνα, ήταν “η δημιουργία ενός Δημοτικού Ωδείου, που οι σπουδές σε αυτό πρέπει να είναι δωρεάν για να μη χάνονται τόσα ταλέντα, που οι γονείς τους δεν έχουν χοντρά πορτοφόλια. Μέσα από το Δημοτικό Ωδείο, θα γεννηθούν χορωδίες, συμφωνικά σύνολα, μπάντες και σολίστες” (“Ριζοσπάστης” 6/9/86).

“Δε βρήκα συμπαράσταση…”

Παρά τη μεγάλη του προσφορά και τη διεθνή του αναγνώριση, ο Δημήτρης Φάμπας , στην πολύμοχθη πορεία του, από τη χώρα του δεν αξιώθηκε καμιά βοήθεια. “Από τον τόπο μου, έλεγε στο “Ριζοσπάστη” (28/5/85), δε βρήκα ποτέ καμιά συμπαράσταση για τίποτα. Και από τη σημερινή κυβέρνηση, δεν είδα να ενδιαφέρεται και να βοηθά τους καλλιτέχνες… Μόνο από τον εαυτό μου, αντλούσα δυνατότητες. Ολη μου η ζωή ήταν ένας διαρκής αγώνας, δίχως βοήθεια από πουθενά, ιδίως από την πολιτεία. Αγωνίστηκα να πείσω πως η κιθάρα είναι ένα σοβαρό όργανο για κοντσέρτα και αίθουσες συναυλιών. Με πίστεψαν πολλά παιδιά, που σήμερα είναι πολύ σημαντικοί καλλιτέχνες, όπως ο Ασημακόπουλος, η Ζώη, ο Μαυρουδής, ο Μπουντούνης και πολλοί άλλοι μαθητές μου, που διαπρέπουν. Οσο για τις εκδόσεις έργων μου, η ελληνική πολιτεία ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε”.

Ιδιαίτερα σεμνός και ακούραστος, ο Δ. Φάμπας έγραψε τις δικές του “σελίδες” στο μεγάλο “βιβλίο” της μουσικής ζωής του τόπου μας. Διανύοντας μια πορεία, που χαράχτηκε από δυσκολίες, αγώνες, μα και νίκες. Τα λόγια του – παρακαταθήκη: “Μήπως την επιμονή μου να ζω μόνο από την κιθάρα δεν την είπαν τρέλα; Μήπως όταν άκουσα ένα δίσκο του Σεγκόβια και άφησα νύχια στο δεξί χέρι, δε μου παράγγειλαν οι παλιοί συνάδελφοι να σκαλίσω τον κήπο μου με τα νύχια κι όχι να παίζω κιθάρα; Τελικά, άφησαν όλοι νύχια ή μήπως σαν είδαν τα αποτελέσματα από τα δικά μου θαρραλέα ανοίγματα, δεν ακολούθησαν κι αυτοί; Τι να πρωτοθυμηθώ; Ανεδαφικό και ανόητο με χαρακτήριζαν όταν διοχέτευα κάθε τι που έπαιρνα, σπουδάζοντας στο εξωτερικό με τον Σεγκόβια, τον Πούχολ, τους μαθητές μου!! Η που μου έκοψαν την καλημέρα γιατί προωθούσα τους μαθητές – κιθαριστές με ρεσιτάλ και συναυλίες; Τελικά, νομίζω πως με ατσάλωναν αυτά κι άλλα”.