Ιστορίες Υπεραστικών τραγουδιών: 1η Μάρτη, στο Στέκι της ΚΝΕ, το πρώτο μέρος

Την 1^η Μάρτη, η ΚΝΕ έχει καλεσμένους τους Υπεραστικούς στο Στέκι Πολιτισμού και Νεανικής Δημιουργίας σε μια συναυλία που είναι αφιερωμένη στα τραγούδια τους και την προσφορά αυτών των τραγουδιών στο κίνημα. Εννοείται ότι θα πάμε και σας καλούμε να έρθετε κι εσείς να αναπνεύσουμε καθαρό μουσικό αέρα σε ένα όμορφο και φιλόξενο χώρο. Βρήκαμε όμως κι ευκαιρία να ασχοληθούμε με τους επίτιμους καλεσμένους.

Είναι ιδιόμορφα τα 19 Υπεραστικά τραγούδια που έχουν κυκλοφορήσει μέχρι τώρα. Το κάθε ένα τραγούδι έχει την ιστορία του, σαν ιδιαίτερη στιγμή του εργατικού και λαϊκού κινήματος με το οποίο είναι οργανικά δεμένο. Μπορείς να το σιγοτραγουδήσεις, να μερακλώσεις, ή τέλος πάντων να προσπαθήσεις να κάνεις ό,τι θες μ’ αυτό, αφού φυσικά διατίθεται ελεύθερα και δωρεάν. Μόλις όμως φτάσει στ’ αυτιά σου, θα διαπιστώσεις ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο εύκολα μ’ αυτό γιατί έχει ένα σκοπό το ίδιο, δεν έρχεται αθώο στον καναπέ σου, έτοιμο να παραδοθεί στις ορέξεις σου, θέλει κάτι από εσένα και το παίρνει σε αντάλλαγμα. Το χρησιμοποιείς και σε χρησιμοποιεί, το ακούς και σκέφτεσαι να μη μείνεις στα τραγούδια. Κι αν είσαι επίμονος, μπορεί να γίνει σύμμαχος, φίλος και όπλο στο χέρι σου.

«Ακούστε, “κατεβάστε” ελεύθερα, διαδώστε (αν το θεωρείτε σκόπιμο) τα τραγούδια που φτιάχνει η ομάδα μας.» λένε οι Υπεραστικοί στην ιστοσελίδα τους. «“Ρίξτε” τα σαν προκηρύξεις σε πόλεις και χωριά, αν πλησιάζουν, έστω και λίγο, τέτοια αξιοσύνη. Να φτάσουν σε κάθε εργάτη/τρια, ντόπιο/α και μετανάστη/τρια, σε κάθε εργαζόμενο/η, σε κάθε άνεργο/η, σε κάθε άνθρωπο που αντιστέκεται, που παλεύει για ζωή, που αγωνίζεται για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση, ο σκοπός μας. Κι αν τα τραγούδια γίνουν “σύμμαχοι” και “φίλοι” του, θα πει πως κάτι, ίσως, πετύχαμε. Κι αν γίνουν “όπλα” του, θα πει πως πρέπει να συνεχίσουμε.»

Με αφορμή λοιπόν αυτή τη συναυλία, δημοσιεύουμε εδώ το πρώτο μέρος μιας εξίσου ιδιόμορφης συνέντευξης. Bάλαμε τα τραγούδια κάτω να μας πει το καθένα δυο λόγια παραπάνω για την ιστορία του – παραπάνω απ’ όσα μας λέει ήδη όταν τ’ ακούμε. Κι είναι πια από τώρα σίγουρο πως ανοίξαμε μεγάλο τεφτέρι.

Μιλήσαμε με 4 από αυτά. Κάποια είναι ήδη στην εφηβεία, κάποια τελειώνουν το δημοτικό.

Πρώτο κάθισε απέναντί μας το Παλαιστινιακό, το οποίο είναι και το πρώτο τραγούδι που κυκλοφόρησε από τους Υπεραστικούς. Το τραγούδι ηχογραφήθηκε το 2010. Ήταν η περίοδος της κινητοποίησης «Ένα καράβι για τη Γάζα», λίγο πριν γίνει η επίθεση στο Μαβί Μαρμαρά και σκοπός του τραγουδιού ήταν να στηρίξει αυτήν την κινητοποίηση. Το σκληρό βίντεο που δείχνει την αγριότητα του ισραηλινού κράτους απέναντι στο λαό της Παλαιστίνης είναι πρωτότυπο, χρησιμοποιώντας πλάνα από αγωνιστές που συμμετείχαν στις κινητοποιήσεις στην Παλαιστίνη.

Εικόνα 1 Σκίτσο του Βραζιλιάνου σκιτσογράφου Κάρλος Λατούφ, Πηγή: Ημεροδρόμος

Το Παλαιστινιακό είναι ήδη 10 χρονών τραγούδι. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι έχει αντέξει στο χρόνο, παράλληλα με την αμερικανοϊσραηλινή, ή αλλιώς, παράλληλα με την ιμπεριαλιστική βαρβαρότητα. Είναι ένα τραγούδι που θα παραμένει επίκαιρο, όσο οι λαοί βρίσκονται κάτω από τη μπότα του ιμπεριαλισμού. Δεν αφορά μόνο την Παλαιστίνη, όπως κι η αλληλεγγύη του ελληνικού λαού στον παλαιστινιακό, είναι κατ’ ουσία διεθνιστική αλληλεγγύη, χθες για το λαό της Παλαιστίνης, σήμερα για το λαό της Βενεζουέλας. Το Παλαιστινιακό είναι οργανικό κομμάτι αυτής της αλληλεγγύης.

Επόμενος σταθμός: ο Προλετάριος. Κυκλοφόρησε τρίτο (μεσολαβεί το Νερό κι Αλάτι), το 2011. Είναι ένα από τα «δύσκολα» τραγούδια των Υπεραστικών, που εκφράζουν μια διαχρονική προσέγγιση των πραγμάτων, την κομμουνιστική τους θέση και στάση απέναντι στα πράγματα. Από τη μια περιγράφει την αλλοτρίωση κατά Μαρξ, τι βιώνει ο σύγχρονος προλετάριος. Έχει όμως και τον εμβληματικό στίχο «δεν θα μείνω στα τραγούδια».

Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος που έχουν τα Υπεραστικά τραγούδια να περνάνε μέσα από τους στίχους τους, αυτό που κάποιοι θα έλεγαν: «ξύλινο λόγο» σαν το πιο φυσιολογικό πράγμα. Μια καλοπροαίρετη κριτική που θα μπορούσε να ασκήσει κάποιος είναι ότι γράφουν το ίδιο τραγούδι πάντα. Μπορεί τα τραγούδια με τη στιχουργική τους στόχευση να αποκλείουν κάποιον κόσμο και με αυτήν την έννοια, αν έβγαιναν κάποιες λέξεις ή άλλαζαν μπορεί τα τραγούδια να γίνονταν πιο διεισδυτικά στο ακροατήριο, λιγότερο «δυσκίνητα» κι εν τέλει πιο δημοφιλή. Θα σου πει ο αντίλογος ότι μόλις ακούσει κανείς: «του Ουλιάνοφ, του Ερνέστο και του Άρη», μπορεί να κλείσει πόρτες και παράθυρα και να μην ακούσει παραπέρα, να σου πει: «αυτοί είναι κομμουνιστές» και τελείωσε. Όμως η ιστορική αναφορά που υπάρχει σ’ αυτόν τον στίχο έχει νόημα, ειδικά για τα νέα παιδιά, δίνει ερεθίσματα.

Τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε μάθει από το τραγούδι του εσωτερικού εαυτού, της ήττας. Είναι τραγούδια πολύ ωραία στη μορφή που έχουν ως ίδιον τους την απροσδιοριστία, κι έχουμε μάθει όλοι να θεωρούμε πιο γοητευτικό αυτό που δεν είναι πολύ συγκεκριμένο, που δεν καταλήγει τελικά κάπου, και σε αφήνει με μια απορία. Αυτό φαίνεται γοητευτικό, αλλά πρέπει να σπάσει. Πρέπει να μπορεί το τραγούδι να καταλήγει κάπου, να δίνει και μια λύση.

Το τραγούδι είναι ενότητα μουσικής και στίχου, αλλά λόγω της στόχευσης, η κριτική που γίνεται στη μουσική είναι διακριτική. Ενδιαφέρουσα, αλλά και δύσκολη στην εκτέλεση, ειδικά αν δεν υπάρχει καλός ήχος, είναι η επιλογή των δύο παράλληλων φωνών στο ρεφρέν. Όμως, στον Προλετάριο που δεν έχει φτιαχτεί με συγκεκριμένη αφορμή κυριαρχεί το ζήτημα της στράτευσης στο κοινωνικό ζήτημα, η πάλη και η δράση.

Μιλώντας για τραγούδια με συγκεκριμένη αφορμή, το μυαλό μας πάει κατευθείαν στο Μπήκαν στο χωριό τα ΜΑΤ. Δημοσιεύτηκε στο διαδίκτυο την περίοδο των κινητοποιήσεων στις Σκουριές, συνοδευόμενο από ένα βίντεο που ξεκινάει με την γνωστή πλέον σκηνή της γιαγιάς που τραγουδάει στον δρόμο, προκαλώντας με τη λεβεντιά της τα ανθρωπάρια των ΜΑΤ.

Στο Infowar, για αυτό το τραγούδι, γράφει: «Ελάχιστα συγκροτήματα σε παγκόσμιο επίπεδο (και το λέμε μετά λόγου γνώσεως) καταφέρνουν να αφουγκράζονται τόσο γρήγορα τον παλμό της κοινωνίας και να σκαρώνουν τραγούδια γι’ αυτόν, όσο οι Υπεραστικοί. Η αποικιακού τύπου επέμβαση της καναδικής Eldorado στα εσωτερικά της χώρας, πάντα με την στήριξη της κυβέρνησης Σαμαρά- Βενιζέλου – Κουβέλη τους ενέπνευσε να γράψουν ίσως ένα από τα καλύτερα τραγούδια τους.» Είναι από τα τραγούδια που βγαίνουν τη στιγμή που εξελίσσονται οι αγώνες, ώστε να παίξουν προπαγανδιστικό ρόλο, να περάσουν στο κίνημα, στις επιτροπές που έχουν φτιαχτεί, να τ’ αξιοποιήσουν προπαγανδιστικά, κι είναι από τις περιπτώσεις που έχει συμβεί αυτό με μεγάλη επιτυχία.

Οι στιχουργικές λεπτομέρειες δείχνουν μια άλλη διάσταση του πώς αντιλαμβάνεται η μπάντα την ιστορικότητα των τραγουδιών. Αναφέρονται τοποθεσίες, όπως το Ξηρό Ποτάμι ή ότι ήταν 6 οι κλούβες των ΜΑΤ, ακόμα και το όνομα του τότε υπουργού Δημοσίας Τάξης Δένδια. Όλα αυτά αποδίδουν την συγκεκριμένη καμπή, περίοδο και εποχή. Έτσι λοιπόν, μετά από πολλά χρόνια ή και δεκαετίες μπορεί να πάρει κάποιος μια εικόνα της εποχής.

Το τραγούδι παίχτηκε στην Ιερισσό και σε άλλες περιοχές. Είναι εύκολο για τους Υπεραστικούς να έρθουν σε επαφή με την τοπική κοινωνία, το σωματείο ή την επιτροπή αγώνα. Είτε επειδή έχουν κάποια τραγούδια που παίρνουν θέση στο πλευρό της εργατικής τάξης, ευρύτερα μέσα στο κίνημα, είτε επειδή έχουν κάποια τραγούδια που αφορούν σε συγκεκριμένο αγώνα, στη μία ή την άλλη περίσταση καλούνται να παίξουν. Ειδικά όταν γίνεται μια εκδήλωση που αφορά σε συγκεκριμένο αγώνα. Το ίδιο το κίνημα αναλαμβάνει αυτήν την επαφή και αυτό λειτουργεί στην πράξη. Γι’ αυτό το λόγο τους καλεί και η ΚΝΕ την 1^η Μάρτη, στο Στέκι Πολιτισμού και Νεανικής Δημιουργίας. Αυτή είναι και έτσι λειτουργεί η οργανική σχέση των Υπεραστικών τραγουδιών στο κίνημα.

Το Μπήκαν στο Χωριό τα ΜΑΤ όμως ξέφυγε από τις Σκουριές, παρόλο που είναι πολύ συγκεκριμένο, αφορά συγκεκριμένο αγώνα και μάλιστα σε χωριό, στην επαρχία. Υπάρχουν πολλοί λόγοι γι’ αυτό. Το πρώτο που πρέπει να πούμε είναι ότι το «συγκεκριμένο» δεν σημαίνει ότι δεν θα συγκινήσει ευρύτερες μάζες. Πάρτε για παράδειγμα το Σφαγείο: «Χτυπούν το βράδυ στην ταράτσα τον Αντρέα». Αυτό είναι γραμμένο για ένα ιστορικό πρόσωπο, αλλά παρ’ όλ’ αυτά οικειοποιήθηκε απ’ όλο τον ελληνικό λαό. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, ο καθένας βλέπει στον εαυτό του στοιχεία του τραγουδιού και προβάλλει δικά του προβλήματα. Αυτό είναι και ζητούμενο, το να σε περνάει το τραγούδι από το ειδικό στο γενικό. Σ’ αυτήν την περίπτωση ήταν τόσο δυνατό το ειδικό, που μπορεί να έφερε κόσμο να ταυτιστεί με τους εργάτες ας πούμε σαν θύματα της κρατικής καταστολής. Επιπλέον, το τραγούδι ξυπνάει αγροτικές μνήμες που υπάρχουν σε όλο το λαό, ακουμπάει τις ρίζες του, χτυπάει φλέβα.

Ένα δεύτερο στοιχείο είναι ότι το τραγούδι παίχτηκε στο ραδιόφωνο. Κι αυτό είναι μια καμπή για όλα τα τραγούδια των Υπεραστικών και για όλα τα τραγούδια γενικά. Μέχρι τότε ο κύκλος τους ήταν περιορισμένος σε μια χούφτα τραγούδια που αναγνωρίζανε οι μυημένοι σύντροφοι και φίλοι, κατά βάση στους χώρους που καλούνταν η μπάντα να παίξει. Είχε παίξει πιο πριν το Παλαιστινιακό από τον Χατζηστεφάνου, αλλά κομβική είναι η περίοδος από τον Απρίλη έως τον Μάη του 2013, οπότε παίχτηκαν στην Ελληνοφρένεια τόσο το Μπήκαν στο Χωριό τα ΜΑΤ όσο και το Του Αδόλφου τα εγγόνια.

Η φόρμα του επίσης είναι πολύ οικεία, αν και είναι περίεργο κράμα. Έχει φολκ στοιχεία, πάει προς ταραντέλα, φέρνει σε εμβατήριο και έχει ροκ συγχορδίες. Σε κάθε περίπτωση σου βγάζει μια διάθεση: «βγείτε τώρα και φέρτε τα πάνω-κάτω»! Είναι ένα τραγούδι που φαίνεται να το ευχαριστιέται κι η μπάντα να το παίζει. Κι όχι μόνο αυτή η μπάντα. Απ’ ότι φαίνεται, έχει μπει ήδη στο πρόγραμμα διασκευών και άλλων συγκροτημάτων, όπως των Rabiosa. Η παρακάτω μάλιστα διασκευή είναι από live στις Σκουριές.

Τελευταίο για σήμερα, αφήσαμε του Αδόλφου τα εγγόνια. Αφιερωμένο στην Αντιφασιστική Νίκη των Λαών, δημοσιευμένο στην 68^η επέτειό της, στις 9 Μάη 2013, είναι ένα αντιφασιστικό κομμάτι με τα όλα του. Μάλιστα ο στίχος: «η σαπίλα του ντουνιά» γράφτηκε σε τοίχους, σε πανό, έγινε σύνθημα στα χείλη του λαού, τραγουδήθηκε. Ο όρος «σαπίλα» είναι διαδεδομένος στη συζήτηση για τους φασίστες. Δεν ξέρουμε με σιγουριά αν προέκυψε από τους Υπεραστικούς το σύνθημα, αλλά δεν έχει και μεγάλη σημασία, αν το καλοσκεφτεί κανείς.

Το θέμα των στίχων σε αυτό το κομμάτι είναι ξεκάθαρο, πρόκειται για μάθημα ιστορίας. Αλλά η μορφή είναι ιδιαίτερη για τη μπάντα που μέχρι τότε δεν είχε κινηθεί σε τέτοια φόρμα. Είναι προφανές ότι προέκυψε σαν η καλύτερη μορφή για το σκοπό και το εκάστοτε περιεχόμενο. Ούτως ή άλλως οι φόρμες και οι μελωδικές γραμμές που χρησιμοποιούν είναι οικείες στο λαό (και σε αυτούς). Σε αυτό το κομμάτι όμως βλέπουμε ότι δεν έχουν στεγανά, δεν διστάζουν στις μορφές. Η μπάντα που έγραψε τον Ελληνάρα, μπορεί να γράψει και του Αδόλφου τα εγγόνια.

Η αναζήτηση της μουσικής φόρμας εδώ έχει να κάνει με το περιεχόμενο. Αυτό που έχει το τραγούδι στον πυρήνα του είναι μια ειρωνεία, είναι σκωπτικό και βγάζει μια αίσθηση υπεροχής απέναντι στους φασίστες. Κι αυτό βγήκε σε μια περίοδο που χρειαζόμασταν όλοι να το εκφράσουμε. Γι’ αυτό ίσως να το υποδέχθηκαν οι άνθρωποι σαν ανακούφιση. Εκφραζόμαστε σαν νικητές, γιατί εκεί νικήσαμε. Αυτή η ειρωνεία, αυτός ο σαρκασμός, υπηρετείται από αυτή τη μορφή. Είναι σίγουρο ότι η φόρμα αυτή διείσδυσε σε ένα ευρύτερο ακροατήριο.

Θυμάμαι την εκτέλεση του τραγουδιού στο Φεστιβάλ της ΚΝΕ, στη νεανική σκηνή. Το τραγούδι είχε ήδη παιχτεί, είχε γίνει γνωστό και ερχόταν κόσμος επί τούτου για να τ’ ακούσει. Άρχισαν να το παίζουν και ο κόσμος χειροκροτούσε στη μέση του τραγουδιού. Βοήθησε σε αυτό βέβαια και η αναφορά στο Στάλιν! Δεν ήταν όμως το κυρίαρχο ότι οι ΚΝίτες είναι σταλινικοί, γιατί δεν είναι άλλωστε, με τη προσωπολατρική έννοια του όρου. Ή είναι, όσο είναι μαρξιστές, εγκελιανοί, λενινιστές, φιντελικοί, βελουχιωτικοί και τσεγκεβαρικοί, λουξεμπουργκικοί, ζαχαριαδικοί και τόσα άλλα. Αν εξάλλου, αυτό ήταν το επίδικο, τότε το τραγούδι δεν θα είχε καμιά απήχηση εκτός χώρων φίλα προσκείμενων στο Στάλιν. Αντίθετα, το τραγούδι είχε πολύ ευρεία απήχηση, ακριβώς για το λόγο που οι αστοί μισούν το Στάλιν, επειδή στο πρόσωπο του τελευταίου, και ειδικά σε σχέση με το φασισμό, οι λαοί βλέπουν τη δική τους μεγαλειώδη νίκη απέναντι στον «ανίκητο» ιμπεριαλισμό. Γι’ αυτό και η αναφορά στο Στάλιν δεν λειτούργησε διχαστικά, αλλά μάλλον ενωτικά, γιατί εκφράζει μια στάση υπεροχής σε μια εποχή που έχουμε ένα σοβαρό προβληματισμό για την άνοδο του φασισμού.

Στη ΚΝΕ αναμένουμε ν’ ακούσουμε αρκετά από τα δικά τους τραγούδια, αλλά και γνωστά τραγούδια του αγώνα, του κινήματος, του βουνού, αντάρτικα. Για εμάς που τους έχουμε ξανακούσει, ξέρουμε ότι θα είναι μια κεφάτη συναυλία, γεμάτη αισιοδοξία και ρυθμό.

Με τους Υπεραστικούς, τους καλούς λογαριασμούς μας εδώ στην Κατιούσα τους έχουμε ανοίξει εδώ και καιρό, κι απ’ ό,τι φαίνεται δεν θα τους κλείσουμε γρήγορα. Από το «Κάλεσμα» τους, στο οποίο αναφερθήκαμε στην αρχή, αποκόψαμε επίτηδες μια πρόταση, την τελευταία. Το κάναμε αυτό για να τη βάλουμε στο κλείσιμο αυτής της παρουσίασης, χωρίς εισαγωγικά πια, σαν δική μας και δική τους:

Καλή δύναμη, σύντροφοι! Θα συναντηθούμε στους δρόμους, στους αγώνες που έρχονται!