Κώστας Βίρβος – Ο λαϊκός ποιητής των όλων

Ο Κώστας Βίρβος γεννήθηκε στα Τρίκαλα, στις 29 του Μάρτη 1926 και «έφυγε» στις 6 του Αυγούστου 2015. Xαρακτηρίστηκε  δικαιότατα ποιητής του λαϊκού μας τραγουδιού. Υπήρξε ανανεωτής και αναμορφωτής του. Εμπλούτισε τη θεματολογία και το περιεχόμενό του με τις μεγάλες στιγμές του τόπου, Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιο, την πολιτική προσφυγιά, τη μετανάστευση της μεταπολεμικής Ελλάδας, τους καημούς, τα βάσανα αλλά και τις ελπίδες, τους πόθους και τα όνειρα του λαού. Έγραψε περίπου δυο χιλιάδες τραγούδια που θα βγαίνουν με πολλές αφορμές στα χείλη, και θα τραγουδιούνται όσο θα υπάρχει λαός. Το λαϊκό τραγούδι θα ήταν πολύ φτωχό χωρίς τον Κώστα Βίρβο.

Για τον μεγάλο μας στιχουργό γράφτηκε το ακόλουθα άρθρο του αξέχαστου δημοσιογράφου, ερευνητή και μελετητή του λαικού τραγουδού Πάνου Γεραμάνη. Το αντιγράφουμε από το βιβλίο «Πάνος Γεραμάνης – Η ζωή μου ένα τραγούδι» (εκδ. Καστανιώτη, 2007).

Είναι πολύ μεγάλη τιμή, αλλά και, εξίσου μεγάλη ευθύνη να μιλά κανείς για την ζωή, το έργο και την προσωπικότητα ενός λαϊκού δημιουργού, όπως είναι ο Κώστας Βίρβος. Ένας άνθρωπος και καλλιτέχνης ολοκληρωμένος, που οι περισσότερες στιγμές από την ζωή του είναι δεμένες και με την δική μας ζωή. Στιγμές και γεγονότα που περνούν άμεσα ή έμμεσα μέσα από τα 2.000 τραγούδια του, που συγκροτούν ένα έργο δυνατό, αληθινό και πολύπλευρο.

Ο Βίρβος είναι ο λαϊκός ποιητής των όλων, ο δημιουργός εφ’ όλης της ύλης, ο καλλιτέχνης που με τον λόγο και τον στίχο του μπολιάζει τις φλέβες μας και μιλά με απόλυτη ειλικρίνεια στον εσωτερικό μας κόσμο.

Μέσα από χιλιάδες στίχους ξεπηδούν οι εμπνεύσεις και τα συναισθήματα του Κώστα Βίρβου, δοσμένα πάντα με τρόπο απλό, λιτό, λαϊκό, γεμάτο εικόνες, παραστάσεις και γεγονότα κοινωνικά (στην πλειοψηφία τους), πολιτικά, αισθηματικά, ιστορικά, ακόμη και χιουμοριστικά.

Η πολυπλευρικότητα, η πολυμορφία, η ποικιλία είναι τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν το στιχουργικό έργο του Βίρβου, που αρχίζει στα 1946 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Άρχισε να γράφει πεσιμιστικά τραγούδια, παρότι ήταν πλουσιόπαιδο και δεν αντιμετώπισε ποτέ οικονομικό πρόβλημα. Μαθητής στο δημοτικό σχολείο διάβαζε Βάρναλη, Καββαδία, Καρυωτάκη. Το 1937, σε ηλικία έντεκα ετών, έγραψε στα Τρίκαλα τον πρώτο του στίχο, τα «Φωτεινά διαλείμματα»:

Στο βρωμερό το καπηλειό
στη σκοτεινή γωνία
κάθομαι όπως πάντοτε
και πίνω τη μισή μου.

Μ’ απόψε είμαι ανήσυχος
και πίνω με μανία
γιατί σε χρόνια ευτυχή
πέταξε η θύμησή μου.

Λαϊκός πολιτικοκοινωνικός στίχος, λαϊκή ποίηση σε βάθος. Το εντεκάχρονο αγόρι από το 3ο Δημοτικό Σχολείο Τρικάλων έμπαινε μέσα στην ζωή και στα γεγονότα από τόσο μικρή ηλικία και τα σχολίαζε με τους στίχους του. Έζησε από κοντά, στα μαθητικά θρανία, την φτώχεια, την κοινωνική αδικία και τον ρατσισμό ο Κώστας Βίρβος και δεν ξεχνά εκείνα τα σκληρά χρόνια στην πατρίδα του.

Το σχολείο του είχε μια περίεργη σύνθεση μαθητών. Εβραιόπουλα, προσφυγόπουλα και παιδιά απ’ τα Τρίκαλα. Τα πρωινά στα διαλείμματα εκείνος έτρωγε ζαχαρόμηλα, ένα προσφυγάκι, ο Λευτέρης, που καθόταν στο ίδιο θρανίο, ζητούσε μια… μπουκιά. Τόση φτώχεια υπήρχε εκείνα τα χρόνια πριν από την Κατοχή. Τέτοιες εικόνες, τέτοια γεγονότα δημιούργησαν μια δυνατή βάση συναισθημάτων, τα οποία άρχισε να βάζει στους στίχους των τραγουδιών του.

Το πρώτο τραγούδι του Κώστα Βίρβου, «Ο φαντάρος», που μελοποιήθηκε από τον φίλο και συμπατριώτη του Απόστολο Καλδάρα, δεν κυκλοφόρησε σε δίσκο. Οι φωνογραφικές εταιρείες το 1947, ενώ στην αρχή συμφώνησαν να γίνει ηχογράφηση, μετά έκαναν πίσω, γιατί φοβήθηκαν την λογοκρισία που είχε επιβάλει το καθεστώς της σκοπιμότητας και της ξενοκρατίας. Ήταν οι φοβερές στιγμές που Άγγλοι ιμπεριαλιστές εκχωρούν τις τύχες της Ελλάδος στην αμερικανοκρατία. Τις ίδιες μέρες ο Κώστας Βίρβος, φοιτητής της Νομικής Σχολής, ήταν εξόριστος στην Ικαρία. Ο τελευταίος στίχος του τραγουδιού είχε χαρακτήρα συμφιλιωτικό:

Μα ο φαντάρος δεν παραπονιέται
κι έχει ελπίδα στην καρδιά
πως θα γυρίσει πάλι στους δικούς του
όταν τα χέρια μας θα δώσουμε ξανά.

Έναν χρόνο αργότερα όμως, κυκλοφορεί σε δίσκο το πρώτο τραγούδι του Βίρβου μελοποιημένο κι αυτό από τον Καλδάρα, «Θα το βρει από άλλη», με ερμηνευτές τον Μάρκο Βαμβακάρη, την Σούλα Καλφοπούλου και τον συνθέτη. Γίνεται επιτυχία και ανοίγει τον δρόμο αλλά και την σκέψη του νεαρού στιχουργού να γράψει κι άλλα τραγούδια. Ακολουθούν το «Για στάσου, Χάρε» το 1949, με τον Τάκη Μπίνη και τον Μπάμπη Μπακάλη. Ένα τραγούδι που μιλούσε για τα δεινά του Εμφυλίου. Από το ’50 και ύστερα ακολουθούν δεκάδες στίχοι που ντύνονται μελωδικά απ’ τους Τσιτσάνη, Καλδάρα, Μπακάλη, Δερβενιώτη, Χρυσίνη, με ερμηνευτές το βαρύ πυροβολικό της εποχής: Στράτος, Μπίνης, Τσιτσάνης, Χασκίλ, Μπέλλου, Νίνου, Στάμου, Ευγενικός και αργότερα Καζαντζίδης, Πάνου, Γκρέυ, Μπιθικώτσης, Λύδια, Αγγελόπουλος, Διονυσίου, Καμπάνης, Μενιδιάτης, Πίτσα Νέγκρη, Αναγνωστάκης, Περπινιάδης, Ζαγοραίος, Μαρκάκης, κ.ά.

Μια παρένθεση αγώνα και αγωνίας για τον Βίρβο ήταν η ένταξή του στην Εθνική Αντίσταση το 1943. Τον Μάρτη του 1944 συνελήφθη από τους Γερμανούς κατακτητές και ντόπιους συνεργάτες και κρατήθηκε στην Ασφάλεια επί τέσσερις μήνες.

Ο Κώστας Βίρβος από το ξεκίνημά του ζει και συμμετέχει ενεργά στις συγκλονιστικές εξελίξεις και στα γεγονότα μετά τον Εμφύλιο και μέχρι την αμερικανοκίνητη στρατιωτική δικτατορία του 1967. Και μέσα σ’ αυτά τα γεγονότα εντάσσεται και η μετεξέλιξη του ρεμπέτικου σε κοινωνικοπολιτικό τραγούδι.

Ο Βίρβος είναι ένας από τους πρώτους αξιόμαχους πρωταγωνιστές. Με τους στίχους του δίνει ανάγλυφες λαϊκές εικόνες από την ζωή των απλών ανθρώπων. Καυτηριάζει την κοινωνική αδικία, τις διώξεις, την μετανάστευση, ενώ παράλληλα εντυπωσιάζει με όμορφα ερωτικά τραγούδια. Γίνεται το πρόσωπο της εποχής. Ο μεστός και ποιητικός λόγος του Κώστα Βίρβου εμπνέει τους μεγάλους συνθέτες και τραγουδιστές να μελοποιήσουν και να τραγουδήσουν με πάθος και έμφαση τους στίχους του.

Το 1962 γράφει το «Κοιμήσου, αγγελούδι μου» για το έργο του Μίκη Θεοδωράκη, «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού», ενώ το 1965 ο νεαρός τότε Χρήστος Λεοντής μελοποιεί το ολοκληρωμένο ποιητικό έργο του Βίρβου «Καταχνιά», που ερμήνευσαν οι Καζαντζίδης-Μαρινέλλα και η Μικτή Χορωδία Κορίνθου. Το 1975 ο Γιάννης Μαρκόπουλος συνέθεσε σε στίχους Κώστα Βίρβου ένα ακόμη πρωτοποριακό του έργο, τον «Θεσσαλικό κύκλο». Ενώ την ίδια περίοδο ο Βίρβος κυκλοφορεί ένα έργο του (σε στίχους και μουσική δική του), τους «Ξεριζωμένους», με τον Χαράλαμπο Γαργανουράκη, που αναφέρεται στους πολιτικούς πρόσφυγες.

Μακράς διάρκειας ήταν η συνεργασία του με τον φίλο του συνθέτη και μαέστρο Θόδωρο Δερβενιώτη, που έκαναν εκατοντάδες εμπορικές επιτυχίες με Καζαντζίδη, Μπιθικώτση, Πάνου, Λύδια, Γκρέυ, Περπινιάδη και άλλους. Δεκάδες οι τραγουδιστές που έχουν ερμηνεύσει τραγούδια του. Και για όλους ο Κώστας Βίρβος έχει να πει μια καλή κουβέντα. «Ο καθένας με την προσωπικότητά του και το ταλέντο του».

Μια άγνωστη πλευρά από το πολύπλευρο έργο του Κώστα Βίρβου είναι ένας ανέκδοτος κύκλος τραγουδιών με χαρακτήρα καθαρά πολιτικό. Αναφέρεται στα γεγονότα της Κατοχής και της Αντίστασης, της Απελευθέρωσης και του Εμφυλίου. Ένα χαρακτηριστικό απόσπασμά του μιλά για τον Άρη Βελουχιώτη:

Ο Καπετάνιος του ΕΛΑΣ
ήταν ο Βελουχιώτης
ρίγος γι’ αυτόν όταν μιλάς
τον σταυραητό της νιότης,
τα φυσεκλίκια σταυρωτά
στραβά τη μαύρη σκούφια
τσάκιζε όπ’ έβρισκε μπροστά
τα σάπια και τα κούφια (…)

Κοινωνικά, μετανάστευση, Κυπριακός αγώνας, Εθνική Αντίσταση, πολιτικοί πρόσφυγες, ρεμπέτικα, λαϊκά, δημοτικά. Ο Κώστας Βίρβος δεν καταπιάστηκε μόνον με αυτά. Στους στίχους τους περνούν και διεθνή πολιτικά γεγονότα, όπως Σαλβαδόρ, Χιλή, Παλαιστίνη. «Όσο ζω, δεν θα σταματήσω να γράφω τραγούδια και κυρίως λαϊκά».