«Με δυο ψίχουλα πικρά ζούσα χρόνια στη σκιά…» – Σαν σήμερα γεννήθηκε ο Σταύρος Κουγιουμτζής

Σπουδαίος μουσικός και συνθέτης, ο Σταύρος Κουγιουμτζής υπήρξε δημιουργός πολλών μεγάλων επιτυχιών και βαθιά ανθρώπινος στον τρόπο που προσέγγιζε την τέχνη του αλλά και τους ανθρώπους.

Ο Σταύρος Κουγιουμτζής γεννήθηκε στις 22 του Ιούλη 1932 στη Θεσσαλονίκη, σ’ έναν προσφυγικό καταυλισμό στο Επταπύργιο, κοντά στις φυλακές του Γεντί-Κουλέ. Η οικογένειά του καταγόταν από τη Μικρά  Ασία κι ο ίδιος έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην αγαπημένη του Θεσσαλονίκη.

Σπούδασε πιάνο στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης και από νεαρή ηλικία ξεκίνησε να εργάζεται ως πιανίστας σε νυχτερινά κέντρα της πόλης. Το πρώτο του τραγούδι κάνει την εμφάνισή του το 1960 στο Φεστιβάλ του ΕΙΡ («Εθνικόν Ίδρυμα Ραδιοφωνίας» που προηγήθηκε της ΕΡΤ) με ερμηνεύτρια τη Ζωή Κουρούκλη.

Ακολουθούν οι επιτυχίες «Μη μου θυμώνεις μάτια μου» (με τον Γιάννη Πουλόπουλο), «Αν δεις στον ύπνο σου ερημιά» και οι συνεργασίες με κορυφαίους ερμηνευτές της εποχής, όπως η Καίτη Χωματά, ο Γιάννης Βογιατζής κ.ά. Λίγο πριν ακολουθήσουν οι πολλές επιτυχίες και σημαντικές συνεργασίες, θα γράψει μουσική για «Το ταξίδι» του Γιώργου Θέμελη, θεατρική παράσταση που ανεβαίνει στη σκηνή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, σε σκηνοθεσία Ευγένιου Σπαθάρη.

«…Χρόνια ποντάρουμε σε μια κούφια αισιοδοξία και σε χάρτινα οράματα. Ένα κιτς απλώνεται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας. Τραγούδια που άλλοτε θα ντρεπόσουνα να τ’ ακούσεις, τώρα παίρνουν χρυσούς και πλατινένιους δίσκους και σε δυο τρεις μήνες εξαφανίζονται.

Η κατανάλωση για την κατανάλωση, το καινούργιο για το καινούργιο. Γίναμε υπηρέτες της τεχνολογίας και των προϊόντων της. Βαδίζουμε σε μια τυφλή λεωφόρο. Χωρίς σημάνσεις, χωρίς πινακίδες. Στην προσπάθειά μας για καλύτερη ζωή, ξεχάσαμε τι είναι ζωή.

Θα μου πείτε πως όλ’ αυτά είναι γνωστά. Ναι! Είναι γνωστά. Εμένα όμως τι με νοιάζει; Εγώ δεν έχω καμιά κάψα για πρωτοτυπίες – τουλάχιστον όχι αυτού του είδους.

Και το «αγαπάτε αλλήλους» είναι γνωστό εδώ και δύο χιλιάδες χρόνια, όμως εμείς δεν αγαπήσαμε ούτε τ’ άντερά μας. Είναι γνωστά, λέει. Όλα είναι γνωστά στο σημερινό κόσμο. Εκείνα που είναι κάπως άγνωστα είναι η δημοκρατία και ο φασισμός. Αυτά μας μπερδεύουν.

(…) Καμιά φορά, σκέφτομαι μήπως η εποχή μας προετοιμάζει τον άνθρωπο με την κτηνώδη δύναμη. Τον άνθρωπο που θα επιβιώσει μέσα σε όλη αυτή τη λεγόμενη μηχανική, τεχνολογική και τεχνοκρατική πρόοδο…»*

Τα χρόνια που ακολουθούν ο Σταύρος Κουγιουμτζής θα γράψει πολλά σπάνιας ομορφιάς τραγούδια, πολλά από τα οποία θα γίνουν μεγάλες επιτυχίες. Τραγούδια όπως τα «Να ‘τανε το ’21», «Κάπου νυχτώνει», «Πού ‘ναι τα χρόνια», «Ένας κόμπος η χαρά μου», «Όλα καλά κι όλα ωραία», «Όταν ανθίζουν πασχαλιές», «Ξενάκι», «Τώρα που θα φύγεις», «Μη μου θυμώνεις μάτια μου», «Το σακάκι μου κι αν στάζει», «Ο ουρανός φεύγει βαρύς», «Ήταν πέντε, ήταν έξι», «Χρόνια σαν βροχή», «Σου στέλνω χαιρετίσματα», «Έτσι ειν’ οι ανθρώποι», «Μ’ έκοψαν με χώρισαν στα δυο», «Οι ελεύθεροι κι οι ωραίοι» και πολλά ακόμα, θα περάσουν στα χείλη των ανθρώπων που θα τα τραγουδήσουν απ’ άκρη σ’ άκρη στην Ελλάδα.

Αν και στιχουργός ο ίδιος, ο Σταύρος Κουγιουμτζής συνεργάστηκε με σπουδαίους στιχουργούς (Μάνος Ελευθερίου, Κώστας Βίρβος, Σώτια Τσώτου, Μιχάλης Μπουρμπούλης, Λευτέρης Παπαδόπουλος, Κώστας Κινδύνης, Άκος Δασκαλόπουλος κ.ά.) και ποιητές: Κώστας Βάρναλης, Γιώργος Θέμελης, Ντίνος Χριστιανόπουλος, Τάσος Κόρφης κ.ά.

Τραγούδια του ερμηνεύουν ο Γιώργος Νταλάρας, η Χαρούλα Αλεξίου, ο Δημήτρης Μητροπάνος, ο Κώστας Σμοκοβίτης, ο Γιάννης Καλατζής, ο Γιάννης Πάριος, η Άννα Βίσση, ο Αντώνης Καλογιάννης, η Ελευθερία Αρβανιτάκη, η σύζυγός του και εξαιρετική ερμηνεύτρια Αιμιλία Κουγιουμτζή κ.ά.

«…Το μεσημέρι καθίσαμε σ’ ένα ταβερνάκι που είχε κι ένα μεγάλο πλάτανο. Παραγγείλαμε χταποδάκι, γαύρο, μια μελιτζανοσαλάτα, μια χωριάτικη κι ένα πενηνταράκι τσίπουρο. Από ένα ραδιόφωνο ακουγόταν η φωνή της Τσαλιγοπούλου, που τραγουδούσε «Σ’ αγαπώ γιατί είσαι ωραία, σ’ αγαπώ γιατί είσ’ εσύ. Αγαπώ κι όλο τον κόσμο, γιατί ζεις κι εσύ μαζί».

Όπως ήμουν ζαλισμένος απ’ το τσίπουρο και μαγεμένος απ’ το τραγούδι, σαν να ’κουσα μέσα μου, μια φωνή να μου ψιθυρίζει: «Τι άλλο θα ’θελες να ’χεις αυτή την ώρα;»

Από κει που καθόμουν έβλεπα το λιμάνι και καμιά δεκαριά κότερα, με τα ψηλά τους τα κατάρτια, με τις ωραίες τους καμπίνες και κάνα δυο κοπέλες που κάναν ηλιοθεραπεία. Άρχισα να σκέφτομαι αυτούς που είχαν τα κότερα και να φαντάζομαι τις κρουαζιέρες τους. Τα πολυτελή τους βράδια με ουίσκι, σαμπάνια, απαλή μουσική κι ένα σωρό άλλα.

Καθώς τα σκεφτόμουν όλ’ αυτά, άκουσα πάλι την ίδια φωνή, να μου ψιθυρίζει τα ίδια λόγια, όπως και πριν: «Τι άλλο θα ’θελες να’ χεις αυτή την ώρα;»

Τότε πήρα το ποτήρι μου, κατέβασα το τσίπουρο και είπα από μέσα μου: Θα ’θελα να’ χα τους δυο αγαπημένους μου φίλους· που τους πήρες νωρίς, χωρίς να προλάβουν να νιώσουν λίγη χαρά, παρά μόνο πίκρες και στερήσεις. Τον Μάρκο το γύφτο και τον Βασίλη το μαραγκό. Να καθίσουν μαζί μας, εδώ στο τραπέζι κάτω από τον πλάτανο και ν’ απολαύσουν τ’ αγαθά Σου. Ύστερα, να χαρούν, στη βόλτα, στο σεργιάνι, όλη την ομορφιά αυτών των κοριτσιών, με τα γυμνά σχεδόν και καλλίγραμμα σώματα. Με τα όμορφά τους μάτια, τα ξανθιά, τα μαύρα και τα καστανά μαλλιά. Όλ’ αυτά που τα στερήθηκαν όσο ζούσαν…»

Μετά από «σιωπή» 11 χρόνων, και με προτροπή του Γιώργου Νταλάρα, στενού συνεργάτη και φίλου του συνθέτη, ο Σταύρος Κουγιουμτζής επανέρχεται το 1998 με τον δίσκο «Ύμνοι αγγέλων σε ρυθμούς ανθρώπων», τραγούδια βασισμένα στη βυζαντινή παράδοση που ηχογραφήθηκαν στο Μέγαρο Μουσικής, με τον Γιώργο Νταλάρα, την Αιμιλία Κουγουμτζή και συνοδεία χορωδίας. Η τελευταία του δισκογραφική παρουσία το 2001 ήταν το «Έβρεχε ο κόσμος», με τραγούδια που έγραψε για την κόρη του, Μαρία Κουγιουμτζή και τον Γιώργο Χριστοδούλου.

Τον Σεπτέμβρη του 2008, και έχοντας συμπληρωθεί 10 χρόνια από τον θάνατό του, πραγματοποιούνται στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού δυο συναυλίες υπό τον τίτλο «Ο Γιώργος Νταλάρας τραγουδάει Σταύρο Κουγιουμτζή». Στη συνέντευξη τύπου που προηγήθηκε, ο δημοφιλής ερμηνευτής εμφανώς συγκινημένος θα μιλήσει για τη συνεργασία του με τον αγαπημένο συνθέτη, που ξεκίνησε όταν ο ίδιος έκανε τα πρώτα του βήματα, σε ηλικία 16-17 ετών, τονίζοντας ότι του οφείλει ότι τον έκανε μουσικό, και του εμπιστεύτηκε συνολικά 48 υπέροχα τραγούδια, ενώ εξομολογείται ότι το ωραιότερο τραγούδι «που είπα ποτέ μου, είναι ένας ύμνος, από τους “Ύμνους Αγγέλων”».

Στην ίδια συνέντευξη ο Γιώργος Τσάμπρας θα πει ότι ο Σταύρος Κουγιουμτζής δεν αποδεχόταν τον χαρακτηρισμό «σεμνός» που του απέδιδαν δημοσιογράφοι και παραγωγοί που αγνοούσαν ή παράβλεπαν το έργο του, απαντώντας τους κάποτε ο ίδιος: «Εγώ δεν είμαι σεμνός, όπως λέτε και ξαναλέτε. Εσείς είσαστε απόντες!».

«…Τέλος, κάτι ακόμα, που με καίει χρόνια! Να ’χα μια ηχογράφηση, μια κορδέλα γραμμένη με κομμάτια που έπαιζα τότε. Μια σπουδή του Chopin, μια σονάτα του Beethoven, το ιταλικό concerto του Bach. Πόση χαρά θα ένιωθα, ν’ άκουγα τώρα πώς έπαιζα πιάνο στα δεκαοχτώ μου…

Γιατί, όταν περάσουν πια τα χρόνια, μπορείς να ξεφλουδίσεις μία μία όλες τις νεανικές σου φιλοδοξίες και να φτάσεις στην αρχή. Στο μεράκι· από κει που ξεκίνησες. Σ’ ένα γραμμόφωνο. Στα καφενεδάκια με τα πικρά τραγούδια των μεροκαματιάρηδων. Στην πλατεία των Αγίων Αναργύρων. Στα παιχνίδια, στη Ρόζα, στα δέντρα, στα πουλιά και στη δασκάλα που είχε ξεχάσει εντελώς τ’ όνομά σου…»

Ο μεγάλος συνθέτης, ο υπέροχος άνθρωπος Σταύρος Κουγιουμτζής έφυγε από τη ζωή στις 12 του Μάρτη 2005.

«Εγώ δεν είχα τύχη να ζήσω μαγικά
με δυο ψίχουλα πικρά ζούσα χρόνια στη σκιά
γυρνούσα διψασμένος και βράδιασε νωρίς
και σταγόνες της βροχής είναι αυτά που θα μου πεις…»

* Τα ένθετα αποσπάσματα, από το βιβλίο του Σταύρου Κουγιουμτζή «Ανοιχτά παράθυρα με κλειστά παντζούρια» (εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2001, 2η έκδοση)