«Στα μάτια και στο πρόσωπο φαίνοντ’ οι στοχασμοί τους» – Αφιέρωμα στον Γιάννη Μαρκόπουλο (Β’ μέρος)

Αν ο Γιάννης Μαρκόπουλος δεν ήταν ο εαυτός του, αν δεν άκουγε τα μέσα του σκιρτήματα, αν ακολουθούσε την πεπατημένη, το γούστο των πολλών, εκείνης της εποχής (και γνωρίζουμε τα γούστα πώς διαμορφώνονται και από ποιους), τότε, δεν θα έγραφε ποτέ το Χρονικό, την Ιθαγένεια, τον Στράτη τον θαλασσινό, τα Τραγούδια του νέου πατέρα, τη Θητεία, τον Θεσσαλικό κύκλο και όλα τα άλλα σπουδαία έργα του.

Είναι γνώρισμα των μεγάλων μουσικών να γράφουν για τον εαυτό τους χωρίς να γίνονται δούλοι της επιθυμίας των πολλών.

Όταν λοιπόν γράφουν πρώτα για τον εαυτό τους κάποιο μουσικό έργο, τότε, αυτόματα, αυτό επιστρέφει στον κόσμο με τον καλύτερο τρόπο.

Τέτοιος είναι και ο  Γ. Μαρκόπουλος, μεγάλος, με σπουδαίο έργο.

Η δεκαετία του 1970 ήταν ιδιαίτερα παραγωγική για τον Γιάννη Μαρκόπουλο.

Το έργο του αντικατοπτρίζει με τον καλύτερο τρόπο, εκείνη την εποχή και όντας διαχρονικό, ακούγεται και σήμερα, αφού βέβαια, το κοιτάξουμε, επιστρατεύοντας την απαραίτητη προσοχή, με τα “μάτια” της εποχής μας.

Από τα βίντεο που ακολουθούν ακούγονται κάποια χαρακτηριστικά τραγούδια, από τα έργα του, εκείνης της δεκαετίας. Ακριβώς για να γνωρίσουμε καλύτερα το μουσικό έργο του Γιάννη Μαρκόπουλου. Η μουσική, όμως, απαιτεί να διαθέτουμε χρόνο για αυτήν, γιατί τότε μόνον θα αποκαλυφθεί ολάκερη μπροστά μας.

(Εικόνα: Λεπτομέρεια από τον δίσκο «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»)

Στρατής Γαλιάτσος

Δείτε εδώ το Α’ μέρος 

Και κείνος που σωπαίνει θα χαθεί
Από τη “Δοκιμή” του Ζυλ Ντασέν

Μέρες χούντας
Μέρες Πολυτεχνείου

Στίχοι: Μήτσος Κασόλας

Παπαντόπ ντοπ ντοπ

Ένα δύο, αριστερά, δεξιά
Παρουσιάστε, Αρμ !

Και κείνος που σωπαίνει θα χαθεί

Σβήστε, τελειώστε, πατήστε
τις λέξεις μάνα, πατέρας,
αδελφός, αδελφή, σύντροφος,
φίλος, τιμή, μουσική…

Το μανιτάρι θα’ ρθει
η διαταγή η γη να πεθάνει
Ωσαννά, ωσαννά του θανάτου
Κατάρα στη σφαγή
στη σιωπή κατάρα…

***

Πώς να τραγουδήσω: Ν. Ξυλούρης
Από το “Χρονικό” (1970)

Στίχοι Κ. Χ. Μύρης (Κ. Γεωργουσόπουλος)

Η ιστορία από την αρχαιότητα μέχρι το 1950, με την υπέροχη μουσική του Γ. Μαρκόπουλου και τους αλληγορικούς στίχους του Κ. Γεωργουσόπουλου (Κ. Χ. Μύρη).

Με διάφορους τρόπους, το Χρονικό, κυρίως με την αφαίρεση στίχων, αφού είχαν μπει περισσότεροι, πέρασε από την λογοκρισία.

“…Η ηχογράφηση του Χρονικού έγινε στο στούντιο ΕΡΑ (Ελλ. Ραδιοφ.). Η δωδεκαμελής ορχήστρα με βιολί, βιολοντσέλο, κλαρίνο, φλάουτο, κιθάρα, πιάνο, κρητική λύρα, ποντιακή λύρα, λαούτο, μπαγλαμάς, νταούλι – ντέφι και ντραμς, ήταν πανέτοιμη από τις πρόβες και ο Ξυλούρης με την Δημητριάδη, γνώριζαν κάθε λεπτομέρεια του έργου.

Πολλοί νέοι και νέες, μαθητές του Ωδείου Αθηνών και φοιτητές Πανεπιστημίων παρακολουθούσαν την ηχογράφηση.

Ο ζωγράφος Δημήτρης Μυταράς έδωσε ένα side για το εξώφυλλο, από τον πίνακά του “Διαδήλωση”.

Στο σπίτι του ηχολήπτη Γιάννη Σμυρναίου θα γίνει η επίσημη παρουσίαση του Χρονικού στους δημοσιογράφους. Αλησμόνητο απόγευμα…”

Γιάννης Μαρκόπουλος

***

1922 (Στους χρόνους της καταστροφής): Μαρία Δημητριάδη
Από το Χρονικό

“Στους χρόνους της καταστροφής
εικοσιδυό και πέρα
φονιάδες παραμόνευαν
τον γέρο μου πατέρα…

Πικροί καιροί σημαδιακοί
με δάκρυα κι αλάτι
με του δασκάλου τη φωνή
το χέρι του εργάτη…“

***

1945 (Σαν Τέλειωσε ο Πόλεμος)
Από το Χρονικό

Το τραγούδι αυτό δεν υπήρχε στην πρώτη έκδοση του LP. Αργότερα, μαζί με το “Στα Μεσόγεια” συμπεριελήφθησαν σε έκδοση CD.

***

Χίλια μύρια κύματα: Νίκος Ξυλούρης, Μέμη Σπυράτου
 Από την Ιθαγένεια

Στίχοι: Κ. Χ. Μύρης
Εξώφυλλο: Δημ. Μυταράς

“…Ώρες, ώρες μερεύουμε
με τη χορδή της λύρας.
Δεμένος πιστάγκωνα
στο μεσιανό κατάρτι
ο Χιώτης ο τυφλός τραγουδιστής
βραχνός προφήτης
μασώντας τη μαστίχα του
παινεύει την Ελένη
κι άλλοτε την Τσαβέλαινα
τραβάει στο χορό

Χίλια μύρια κύματα
μακριά τ’ Αϊβαλί.”

“…Σαν θέμα η Ιθαγένεια συνοψίζεται σε πρόσωπα, ήθη, έθιμα, σταθμούς και άλλα σημαντικά στοιχεία της ιστορίας μας και του πολιτισμού μας, κοντινού και απώτερου, όπως υπάρχουν φιλικά και απλουστευμένα στη καθημερινή κουβέντα του λαού.

Τα ηχοχρώματα από την ενορχήστρωση που έβγαιναν από ελληνικά όργανα που επέλεξα, με οδηγούσαν σε αρχέγονες βάσεις της μουσικής. Ενσωμάτωσα και νέους ήχους που προήλθαν από όργανα που κατασκευάστηκαν ειδικά για να εκφράσουν, ό,τι είχα κατά νου.

Τάβλες, μέταλλα κρεμαστά, κοίλοι κορμοί καρυδιάς, ένας “λύρακας” σαν τσέλο και δύο σείστρα συμπλήρωσαν την παρτιτούρα.

” Ένιωθα χίλιες πληγές στο σώμα ανοιγμένες να ρέουν μελωδίες”…”

Γιάννης Μαρκόπουλος

***

Ο τόπος μας είναι κλειστός

Ποίηση: Γιώργος Σεφέρης

“Ο Στράτης θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους και άλλα τραγούδια”  (1973).

“Ο Στράτης θαλασσινός ανάμεσα  στους αγάπανθους  (Ν. Ξυλούρης) και άλλα τραγούδια” (Μ. Σπυράτου, Ι. Κιουρτσόγλου, Λ. Χαλκιάς).

Από τα κορυφαία έργα.

***

Δημοτικό τραγούδι: Λ. Χαλκιάς – χορωδία

Ποίηση: Γιώργος Σεφέρης

Τα μονοκοτυλήδονα
και τα δικοτυλήδονα
ανθίζανε στον κάμπο

Σου το ‘χαν πει στον κλήδονα
και σμίξαμε φιλήδονα
τα χείλια μας, Μαλάμω!

***

Ο ποταμός ο Λούσιος: Λιζέττα Νικολάου
Από το “Αφιέρωμα” (1975)

Ποίηση: Γιώργος Χρονάς

Στο “Αφιέρωμα” ο Μαρκόπουλος κάνει πράξη, στην κυριολεξία, την πρότασή του για επιστροφή στις ρίζες. Αυτή η πρόταση αποτυπώνεται ξεκάθαρα, σε όλο σχεδόν το έργο του σαν συνέχεια του χθες με το σήμερα, παίρνοντας από την παράδοση εφόδια για το μέλλον.

Στο “Αφιέρωμα” υπάρχουν τα τραγούδια Ερωτικός διάλογος, Θάλασσα, Κρήτη, Τι βλέπεις γύρω σου Λιζέττα, Σαραντάπηχος, Ιεραπετρίτικος  κ.ά.).

Γ. Σεφέρης, Γ. Χρονάς, Κ. Χ. Μύρης, λαϊκά παραδοσιακά Κρήτης και Γιάννης Μαρκόπουλος.

Τραγουδούν: Λιζ. Νικολάου, Χαρ. Γαργανουράκης.

***

Ο Αντύπας: Χαρ. Γαργανουράκης
Από τον “Θεσσαλικό κύκλο” (1974)

Στίχοι: Κώστας Βίρβος

Το έργο αυτό αναφέρεται στα προβλήματα των φτωχών αγροτών της ελληνικής επαρχίας, συγκεκριμένα του θεσσαλικού κάμπου, στις αρχές του 20ου αιώνα. Οι φτωχοί αγρότες από τη μια, οι τσιφλικάδες από την άλλη.

Σπουδαία τραγούδια, όλα. Ο Κώστας Βίρβος στα καλύτερά του. Με τους στίχους του μπροστά μας παρουσιάζονται ο θεσσαλικός κάμπος, οι αγρότες, ο απλός άνθρωπος και… αυτός ο σαρδανάπαλος που ξεσηκώνει τους φτωχούς, να παλέψουν για το δίκιο τους, για την ελευθερία.

Ο Κ. Βίρβος εκεί που χρειαζόταν έβαλε χρώματα στους στίχους του με λέξεις από τη θεσσαλική τοπολαλιά.

Σχεδιασμένο το εξώφυλλο του δίσκου από τον Δημήτρη Μυταρά.

Τραγουδούν: Βίκυ Μοσχολιού, Λιζέττα Νικολάου, Χαράλαμπος Γαργανουράκης, Παύλος Σιδηρόπουλος, Λάκης Χαλκιάς και ο ίδιος ο Μαρκόπουλος.

***

Αλεπούδες κόρακες: Λάκης Χαλκιάς, Λιζέττα Νικολάου
Από τον  Θεσσαλικό κύκλο

“Κάλλιο να πνίγει τη σοδειά μου ο Πηνειός
κάλλιο χαλάζια και βροχές να τη θερίζουν
για να μη βλέπω να μ’ αρπάζουνε το βιός
οι τσιφλικάδες που τη γη δεν την ορίζουν”

***

Να’ βγαινα μάνα μ’ στο κλαρί: Βίκυ Μοσχολιού

Στίχοι: Κώστας Βίρβος

***

Την εικόνα σου: Γ. Μαρκόπουλος

Α’ εκτέλεση, από το LP “Τα τραγούδια του νέου πατέρα” που κυκλοφόρησε το 1972.

Στίχοι: Μιχάλης Κατσαρός

Ένας σπάνιας ομορφιάς δίσκος. Το μεγαλείο της απλότητας που φαντάζει εύκολη, αλλά δεν είναι. Από τις πρώτο άκουσμα  φαίνεται η σφραγίδα του Γ. Μαρκόπουλου.

Ο Μιχάλης Κατσαρός είχε ζητήσει ο ίδιος ο συνθέτης να ερμηνεύσει τα τραγούδια του.

Συμμετέχουν: Ξανθίππη Καραθανάση και η Λιλή Χριστοδούλου.

***

Σπίτι: Ξανθίππη Καραθανάση

Ποίηση: Μιχάλης Κατσαρός

Τα τραγούδια του νέου πατέρα: Γιάννης Μαρκόπουλος

Συμμετέχουν: Ξανθίππη Καραθανάση Λιλή Χριστοδούλου

(Ο πατέρας με τη φυσαρμόνικα, Ο Λάκης, Μη φύγης, Στη γη σου κ.ά.).

***

Στα λιθάρια: Γ. Μαρκόπουλος – Λιλή Χριστοδούλου

Ποίηση: Μιχάλης Κατσαρός

(Τα τραγούδια του νέου πατέρα)

“Η ιστορία γράφεται ή τραγουδιέται. Όταν γράφεται έχει την πιστότητα των γεγονότων, όταν τραγουδιέται έχει τη συναισθηματική αφήγηση όπου και η αλήθεια της λάμπει.”

Μιχάλης Κατσαρός

***

Το φαράγγι (ορχηστρικό)

Από το άλμπουμ (1977) Who Pays The Ferryman? της ομώνυμης σειράς του BBC.

***

Δολλάριο – Δολλάριο (Ο Σερίφης): Μέμη Σπυράτου –  Δάφνη Ζούνη
Από το “Διάλειμμα” (1972)

Στίχοι: Κ. Χ. Μύρη

(Του άντρα του πολλά βαρύ, Οι εχθροί, Ο μύθος λέει τα πολλά, Πού πας, Ένας νιος πολεμιστής κ.ά).

Θέμης Ανδρεάδης, Μέμη Σπυράτου, Δάφνη  Ζούνη, Νίκος Ξυλούρης.

Στίχοι: Μάνος Ελευθερίου, Κ. Χ. Μύρης, Ερρίκος Θαλασσινός, Γιώργος Σκούρτης, Γ. Μαρκόπουλος.

***

Ο Ρόκο και οι άλλοι: Λ. Χαλκιάς
Από τους “Μετανάστες” (1974)

Στίχοι: Γιώργος Σκούρτης

Ο Ρόκο και οι άλλοι είχαν ραντεβού με τον θάνατο, την ώρα της δουλειάς.

Ένα συγκλονιστικό τραγούδι.

Τους “Μετανάστες” ερμηνεύουν η Β. Μοσχολιού και ο Λ. Χαλκιάς.

(Η φάμπρικα, Εδώ στην ξένη χώρα, Μιλώ για τα παιδιά μου, Είπες Απρίλη πως θα’ ρθεις, Η Αντάρα, το Λενάκι κι η Ρηνιώ κ. ά).

***

Εμείς: Λάκης Χαλκιάς
Από τους “Εργάτες” (1976)

Στίχοι: Γ. Μαρκόπουλος

***

Τύμπανα παίζω: Β. Λαβίνα, Λ. Νικολάου, Χ. Γαργανουράκης, Λ. Χαλκιάς
Από το “Οροπέδιο” (1976)

Ποίηση: Μιχάλης Κατσαρός

Το Οροπέδιο είναι ένα σημαντικό έργο που όμως δεν ακούστηκε ανάλογα με την αξία του.

Ίσως να ήταν πιο μπροστά από την εποχή του.

Όταν το ακούς μοιάζει σαν να γράφτηκε πρόσφατα.

***

Δεν ήρθα σαν ξένος: Π. Σιδηρόπουλος
Από το “Οροπέδιο”

Ποίηση: Μιχ. Κατσαρός

“…κυκλοφορούσα αιώνες
    μέσα στους ήχους σας…”

***

Το Πέραμα: Βίκυ Μοσχολιού
(α’ εκτέλεση Σταύρος Πασπαράκης)
Από τα “Ανεξάρτητα + 7 Κιν/γραφικά”

Ποίηση: Γιώργος Χρονάς

“…στη θάλασσα να βρίζεις τη κάμαρα
που σε γέννησε και τον Ξέρξη…”

“…θα μας ξεχάσουν την Πέμπτη
το Σάββατο την ίδια ώρα θ’ αναστηθούμε.”

“Ανεξάρτητα” + 7 Κιν/φικά (1976): Η Ρόζα η ναζιάρα, Οι Οχθροί, Όχι δεν πρέπει, Αλεξάνδρεια, Τούμπου – τούμπου ζα, Λένγκω, Σουρλάντα – νταγιάντα, Η ζωή, Ζάβαρα – Κάτρα – Νέμια  κ.ά, καθώς και επτά κινημ/φικά.

Μ. Ελευθερίου, Γ. Χρονάς, Θ. Γκόρμπας, Κ. Βίρβος, Γ. Μαρκόπουλος, Μ. Φακίνος, Ε. Θαλασσινός, Δ. Χριστοδούλου. Λ. Παπαδόπουλος, Κ. Χ. Μύρης.

***

Παραπονεμένα λόγια:  Γ. Νταλάρας
Από το “Σεργιάνι στον κόσμο” (1979)

Στίχοι: Μάνος Ελευθερίου

Σεργιάνι στον κόσμο: Γιώργος Νταλάρας

Συμμετέχουν: Βασιλ. Λαβίνα, Γιούλη Τσίρου και ο Γιάννης Μαρκόπουλος.

Στίχοι: Μάνος Ελευθερίου, Πάνος Θεοδωρίδης, Μελέτης Κυριακού και Γ. Μαρκόπουλος.

***

Λένγκω (Ελλάδα): Χάρις Αλεξίου

(α’ εκτέλεση Γιάννης Μαρκόπουλος)

Από το αρχείο του Γ. Παπαστεφάνου.

***

Μαλαματένια λόγια: Τ. Τσανακλίδου, Χ. Γαργανουράκης, Λ. Χαλκιάς
Από τη “Θητεία” (1974)

Στίχοι: Μάνος Ελευθερίου

Μήπως να (ξανά) ακούσουμε τη “Θητεία” ολόκληρη, να  την (ξανά) κοιτάξουμε σήμερα, αυτήν την εποχή που “γυρίζει καπάκι η ζωή”, και απαλλαγμένοι από την στείρα παρελθοντολογία να την εντάξουμε στη σύγχρονη πραγματικότητα;

***

Τη δόξα των ανθρώπων: Χαράλαμπος Γαργανουράκης
Από τη “Θητεία”

Στίχοι (ποίηση): Μ. Ελευθερίου

“…ποια λόγια θα περάσουν την πληγή
και τι θα ξεχαστεί μ’ αυτά που χτίζω..”

***

Στα μάτια και στο πρόσωπο: Νίκος Ξυλούρης και χορωδία
“Ελεύθεροι Πολιορκημένοι”

Ποίηση: Διονύσιος Σολωμός

“Στα μάτια και στο πρόσωπο
φαίνοντ’ οι στοχασμοί τους.
Τους λέει μεγάλα και πολλά
η τρίσβαθη ψυχή τους,
αγάπη κι έρωτας καλού
τα σπλάχνα τους τινάζουν.
Τα σπλάχνα τους κι η θάλασσα
ποτέ δεν ησυχάζουν.
Γλυκιά κι ελεύθερ’ η ψυχή
σαν να’ τανε βγαλμένη
κι υψώναν με χαμόγελο
την όψη τη φθαρμενη.”

“Ελεύθεροι Πολιορκημένοι” (1977): Από τα κορυφαία έργα της ελληνικής δισκογραφίας.

Συμμετοχή: Ειρήνη Παπά

Τραγουδούν: Νίκος Ξυλούρης, Λάκης Χαλκιάς, Ηλίας Κλωναρίδης και 40 μελής χορωδία Πρέβεζας η “Αρμονία”.

Εξώφυλλο: Δημήτρης Μυταράς.

“..Η μουσική εργασία πάνω στους ελεύθερους πολιορκημένους του Σολωμού, άρχισε πριν 14 χρόνια. Έκτοτε άφησα για καιρό το έργο και το ’68 ξαναδούλεψα για μεγάλο διάστημα πάνω στα τρία “Σχεδιάσματα” του ποιήματος.

Πολλές μουσικές μου σκέψεις υπαγορεύτηκαν από τους αγώνες της νεολαίας. Εμπνεύστηκα από κει.

Η επιλογή του στίχου και του πεζού που έκανα, βασίστηκε στη νοηματική γραμμή μιας αρχής (έξοδος) (εισαγωγή), μιας μέσης (δράση) και ενός τέλους.”

Γιάννης Μαρκόπουλος, Αύγουστος 1977 – Αθήνα

Στρατής Γαλιάτσος

Δείτε ακόμα:

“Έχει αντρειά όποιος πονά τα βάσανα του κόσμου” – Αφιέρωμα στον Γιάννη Μαρκόπουλο (Πρώτο μέρος)