Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι: «Αυτά τα κόκκινα σημάδια»

Φλεβάρης 1949. Στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων Κοντοπούλι Λήμνου. Ο εξόριστος Γιάννης Ρίτσος ξεκινά να γράφει το «Καπνισμένο Τσουκάλι». Οι στίχοι του μεγάλου ποιητή μεταφέρουν εικόνες-βαριά φορτία από τα βιώματα στις φυλακές και τους τόπους εξορίας όπου ο ίδιος και χιλιάδες άλλοι κομμουνιστές και αγωνιστές κατέθεσαν την εισφορά τους στον αγώνα για έναν καλύτερο κόσμο, για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση.

Ο Γιάννης Ρίτσος εξόριστος στον Αη Στράτη

Φλεβάρης 1973. Η κατάληψη της Νομικής, στην Αθήνα, φουντώνει τη φλόγα του κινήματος ενάντια στη δικτατορία και θα γίνει ο προπομπός της εξέγερσης Πολυτεχνείου τον Νοέμβρη. Η συμπαράσταση του στους φοιτητές της Νομικής είναι πολύμορφη. Ο συνθέτης Χρήστος Λεοντής εμπνέεται από το Καπνισμένο τσουκάλι και γράφει στο πιάνο τα πρώτα τραγούδια: «Τώρα είναι δικός σου αυτός ο δρόμος», «Αυτά τα κόκκινα σημάδια», «Ξέρουμε». «Ομολογώ ότι μπροστά μου ανοίχτηκε ένας διάπλατος ορίζοντας, που ούτε καν μπορούσα να το φανταστώ για ένα ποίημα γραμμένο σε άλλη εποχή, το 1948, κάτω από άλλες συνθήκες», θα γράψει αργότερα ο συνθέτης.

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι: «Αυτά τα κόκκινα σημάδια» — Γιάννης Ρίτσος, Νίκος Ξυλούρης, Χρήστος Λεοντής

Το επόμενο βράδυ ο Χρήστος Λεοντής κυνηγημένος από την αστυνομία που επιτίθεται απροκάλυπτα και κάνει συλλήψεις, κρύβεται στα καφάσια της αγοράς της οδού Αθηνάς. Λίγο αργότερα θα βρεθεί στην Πλάκα, στην οδό Θόλου, στην μπουάτ που τραγουδά ο Γιώργος Ζωγράφος. «Μπαίνω μέσα και βλέπω γύρω στους 40-50 φοιτητές, άλλους ματωμένους, άλλους με τα μάτια πρησμένα από τα δακρυγόνα, όλους στην ίδια περίπου κατάσταση με μένα. Επικρατεί μια ατμόσφαιρα σχεδόν καλογερίστικη, συγκινησιακά φορτισμένη. Οπότε, με καλεί ο Ζωγράφος αν θέλω να παίξω κάτι δικό μου. Εκείνη την ώρα, το μόνο που είχα στο μυαλό μου ήταν τα τραγούδια του Ρίτσου που μόλις είχα γράψει. Κάθομαι λοιπόν στο πιάνο, συγκεντρώνομαι και προσπαθώ να τα θυμηθώ. Παίζω το πρώτο κομμάτι, μετά το δεύτερο, μετά το τρίτο, χωρίς να σταματήσω καθόλου ενδιάμεσα. Τελειώνοντας ένιωσα φοβερή κούραση, ένα πλάκωμα και σαν να μου είχαν κοπεί τα χέρια από τη ρίζα. Δεν χειροκρότησε κανείς, αλλά μόλις γύρισα το κεφάλι, είδα όλα τα παιδιά αγκαλιασμένα ανά δυο, σκυφτά και να κλαίνε. Με πήραν και μένα τα κλάματα».

Το καπνισμένο τσουκάλι κυκλοφορεί σε δίσκο από την Columbia, το 1975, με ερμηνευτές τον Νίκο Ξυλούρη, την Τάνια Τσανακλίδου και τον Βασίλη Μπάρνη, και τον Γιάννη Ρίτσο διαβάζει αποσπάσματα του έργου. 39 χρόνια μετά τον θάνατο του Νίκου Ξυλούρη, ο Χρήστος Λεοντής μιλάει με θαυμασμό για τον μεγάλο ερμηνευτή: «Όταν έγραφα το τραγούδι, μπορεί να ήμουν δέσμιος αλλά, μέσα απ’ το τραγούδι αυτό αισθανόμουν ελεύθερος. Σε αυτό συνέβαλε με την ερμηνεία του και ο Νίκος Ξυλούρης. Ακούγοντας το τραγούδι ο ακροατής αισθάνεται άμεσα την ελευθερία».

Και εδώ «Αυτά τα κόκκινα σημάδια» από έναν πολύ νεώτερο και αξιόλογο ερμηνευτή, τον Πάνο Μπούσαλη:

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι… Τι κι αν γράφτηκαν πριν από πολλά χρόνια, κάποια τραγούδια συνεχίζουν να συγκινούν τους ανθρώπους ανεξαρτήτως ηλικίας, να τους συντροφεύουν στις μικρές και μεγάλες στιγμές της ζωής, να εκφράζουν τις αγωνίες, τον πόνο και τα όνειρά τους, να εμπνέουν τους αγώνες τους.

Η στήλη, χωρίς να διεκδικεί το αλάθητο ή τον τίτλο του «ειδικού», φιλοδοξεί να «παίξει» τραγούδια που γράφτηκαν για τον έρωτα, την αγάπη, το μεροκάματο, τη μετανάστευση, τον αγώνα για λευτεριά και για καλύτερη ζωή. Τραγούδια που γράφτηκαν από ποιητές, αλλά κι από δημιουργούς, που δεν διάβασαν ποτέ στη ζωή τους ποίηση… Ανασκαλεύοντας το παρελθόν και ψηλαφώντας την ιστορία τους, πότε γράφτηκαν, σε ποιες συνθήκες, από ποιους πρωτοτραγουδήθηκαν, ποιοι τα τραγουδούν στις μέρες μας.

Χωρίς διαχωρισμούς, χωρίς αποκλεισμούς, τραγούδια ελληνικά και «ξένα», με γνώμονα ότι, εκτός από το να θυμίζουν εικόνες από το παρελθόν, συναρπάζουν τις αισθήσεις, γεννούν συναισθήματα, μας εμπνέουν και μας συγκινούν σήμερα.

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι… Ακούστε τα όλα εδώ.