Τα χρόνια περνούν τα τραγούδια ταξιδεύουν: «Θα πεθάνω όρθιος»

«Το Λαϊκό Τραγούδι αποτύπωνε, ή δεν αποτύπωνε, τα γεγονότα και τα προβλήματα, ανάλογα με το συνθέτη αλλά και τον τραγουδιστή. Υπήρχαν τραγουδιστές του έρωτα… Μέσα τους δεν είχαν τέτοιες σκέψεις, τέτοια ιδανικά, δεν μπορούσαν να γράψουν και να πουν τέτοια, που εμείς με μια λέξη τα λέγαμε “κοινωνικά”.

Βεβαίως, και είμαι συνθέτης με κοινωνικά ενδιαφέροντα! Γιατί; Γιατί έτσι αισθάνομαι, γιατί έτσι νόμισα και πως έπρεπε να κάνω ή έπρεπε να σκέφτομαι ή έπρεπε να ενεργώ… Κατ’ αυτόν τον τρόπο… Είμαι ένα κοινωνικοποιημένο και πολιτικοποιημένο άτομο… Δεν κρατήθηκα μακριά από κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες. Όχι! Ήμουν κοντά!

Είμαι γενικά άνθρωπος που θέλει να παλεύει, να αγωνίζεται για το δίκαιο, για το σωστό, για χίλια δυο πράγματα… Και ήταν φυσικό να είμαι ο συνθέτης με τα κοινωνικά τραγούδια».

Τα παραπάνω λόγια του μεγάλου μας λαϊκού συνθέτη Θόδωρου Δερβενιώτη αποτυπώνονται στο βιβλίο «Ο Θόδωρος Δερβενιώτης και το μετεμφυλιακό τραγούδι» των Νέαρχου Γεωργιάδη – Τάνιας Ραχματούλινα (εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 2003).

Ο σημαντικότερος συνθέτης του μετεμφυλιακού λαϊκού τραγουδιού, μαζί με τον στιχουργό Κώστα Βίρβο και τον λαϊκό βάρδο Στέλιο Καζαντζίδη, αποτελούν τη μυθική τριάδα του κοινωνικού λαϊκού τραγουδιού που άνθισε τις δεκαετίες του 1950 και του 1960.

Ο μεγάλος λαϊκός στιχουργός Κώστας Βίρβος, υπήρξε ανανεωτής και αναμορφωτής του λαϊκού τραγουδιού, εμπλούτισε τη θεματολογία και το περιεχόμενό του με τις μεγάλες στιγμές του τόπου, Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιο, την πολιτική προσφυγιά, τη μετανάστευση της μεταπολεμικής Ελλάδας, τους καημούς, τα βάσανα αλλά και τις ελπίδες, τους πόθους και τα όνειρα του λαού μας.

Οι δυο δημιουργοί βρήκαν στη φωνή του Στέλιου Καζαντζίδη τον ιδανικό ερμηνευτή των σπουδαίων τραγουδιών τους. Ένα από τα πολλά κοινωνικά τραγούδια τους είναι και το ζεϊμπέκικο «Θα πεθάνω όρθιος» που ερμήνευσε ανεπανάληπτα ο Στέλιος το 1965:

Θα πεθάνω όρθιος απ’ την αγωνία
μες στα πεζοδρόμια ένα πρωινό
έτσι που αγωνίζομαι μες στην κοινωνία
όλο βασανίζομαι κλαίω και πονώ

Θα πεθάνω όρθιος πάνω στην δουλειά μου
δεν αντέχει άλλο πια η φτωχή καρδιά μου

Δεν προφταίνω στην ζωή ούτε ν’ ανασάνω
με καημούς βραδιάζομαι με καημούς ξυπνώ
για να βγάλω το ψωμί τρέχω και δε φτάνω
και θα σβήσω όρθιος ένα πρωινό

Θα πεθάνω όρθιος πάνω στην δουλειά μου
δεν αντέχει άλλο πια η φτωχή καρδιά μου

Το τραγούδι αναφέρεται στον βασανισμένο από την κοινωνική αδικία βιοπαλαιστή. Ο ίδιος ο Καζαντζίδης βίωσε γερά στο πετσί του την κοινωνική αδικία. Τα βάσανα, οι στερήσεις, ο πόνος, το κυνηγητό του χωροφύλακα, αποτέλεσαν τα πρώτα ερεθίσματα και τα βιώματά του από την παιδική του ηλικία και σημάδεψαν, εκτός από τη ζωή του, τον τρόπο με τον οποίο στη συνέχεια θα σφραγίσει ερμηνευτικά χιλιάδες τραγούδια.

Ο Καζαντζίδης έγινε μύθος, αγαπήθηκε ως Στέλιος και λατρεύτηκε από εκατομμύρια ανθρώπους, τραγουδώντας τραγούδια που μπορεί να μην έκφραζαν άμεσες  πολιτικές ανησυχίες και οραματισμούς, κάποια όμως ήταν ταξικά και πολλά εξέφραζαν άμεσους προβληματισμούς.

Σε κάποια από τις πολλές συνεντεύξεις που έδωσε στον αξέχαστο Πάνο Γεραμάνη, ο Στέλιος με πίκρα θα πει: «Ξεσκάω για λίγο όταν πηγαίνω στο σπίτι μου στον Άγιο Κωνσταντίνο (Λαμίας). Όμως δεν μπορεί ο καθένας να πηγαίνει για ξεκούραση. Και σκέφτομαι: ο φτωχός ο κόσμος πώς περνά; Αυτός ο κόσμος είναι που λάτρεψα και τραγούδησα, ο λαός, κι η κοινωνική αδικία αυτό που μίσησα. Αν μπορούσα με μια μαχαιριά θα την σκότωνα. Δυστυχώς όμως δεν είναι στο χέρι μου»…

Ο Στέλιος απεχθανόταν το άδικο, μισούσε την κοινωνική αδικία και τις πηγές από τις οποίες εκπορεύεται. Λάτρευε τους βιοπαλαιστές, τους ανθρώπους του μεροκάματου, γενικότερα τους εργαζόμενους, τους άνεργους, τους μετανάστες, τους καταπιεσμένους και διωγμένους από την οικονομική και πολιτική εξουσία της κυρίαρχης τάξης. Γι’ αυτούς τραγούδησε και στο πλευρό τους παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του.

Το ημερολόγιο έδειχνε 14 του Σεπτέμβρη 2001, μια μέρα σαν σήμερα, όταν ο Στέλιος Καζαντζίδης πέρασε στην αθανασία. Πεθαίνοντας «όρθιος», όπως είχε τραγουδήσει, ανυποχώρητα πιστός στο πώς αντιλαμβανόταν τη ζωή και την κοινωνία, και στον τρόπο που ο ίδιος προσέγγιζε και αντιμετώπιζε τις κοινωνικές συνθήκες και τους ανθρώπους.

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι… και από 26/10/2020 νέα ονομασία: Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν… Τι κι αν γράφτηκαν πριν από πολλά χρόνια, κάποια τραγούδια συνεχίζουν να  συγκινούν, να συντροφεύουν τις μικρές και μεγάλες στιγμές των ανθρώπων, να εκφράζουν τις αγωνίες, τον πόνο και τα όνειρά τους, να εμπνέουν τους αγώνες τους.

Η στήλη, χωρίς να διεκδικεί το αλάθητο ή τον τίτλο του «ειδικού», «παίζει» τραγούδια που γράφτηκαν για τον έρωτα, την αγάπη, το μεροκάματο, τη μετανάστευση, τον αγώνα για λευτεριά και για καλύτερη ζωή. Τραγούδια γραμμένα από ποιητές, αλλά κι από δημιουργούς που δεν διάβασαν ποτέ στη ζωή τους ποίηση… Ανασκαλεύοντας το παρελθόν και ψηλαφώντας την ιστορία τους, πότε γράφτηκαν, σε ποιες συνθήκες, από ποιους πρωτοτραγουδήθηκαν, ποιοι τα τραγουδούν στις μέρες μας.

Χωρίς διαχωρισμούς, χωρίς αποκλεισμούς, τραγούδια ελληνικά και «ξένα», με γνώμονα ότι, εκτός από το να θυμίζουν εικόνες από το παρελθόν, συναρπάζουν τις αισθήσεις, γεννούν συναισθήματα, εμπνέουν και συγκινούν σήμερα.

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν… Ακούστε τα όλα εδώ.