Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν: «Το γελαστό παιδί»

«Παρότι αιώνες κατακτημένος, καταπιεσμένος και εκμεταλλευόμενος από την Αγγλία, ο περήφανος και αγωνιστής ιρλανδικός λαός, γέννησε σπουδαίους δημιουργούς. Ανάμεσά τους και ο επαναστάτης, από το 1939 και για πολλά χρόνια αντάρτης του ΙΡΑ, τιμωρημένος για τη συμμετοχή του στον απελευθερωτικό αγώνα στα δεκάξι του με τρίχρονο εγκλεισμό σε αναμορφωτήριο, με συνεχείς συλλήψεις, καταδίκες και φυλακίσεις μέχρι το 1947 (οπότε δόθηκε γενική αμνηστία στους πολιτικούς κρατουμένους), ποιητής, πεζογράφος, δραματουργός Μπρέταν Μπίαν (1923-1964).

Δεκατριάχρονος έγραψε το υπέροχο ποίημα «Το γελαστό παιδί» («Ήταν πρωί τ’ Αυγούστου, κοντά στη ροδαυγή/ βγήκα να πάρω αέρα στην ανθισμένη γη …»), για τον φίλο της μητέρας του, εκτελεσμένο, το 1922, ηγετικό στέλεχος του ΙΡΑ Μάικλ Τζον Κόλινς.

Το 1957 ο Μπίαν γράφει στα ιρλανδικά, την απαγορευμένη γλώσσα του, το σπουδαίο δραματουργικά – η πλοκή διαρθρώνεται με ποιήματα, τολμηρό θεματολογικά, πολιτικού περιεχομένου, θεατρικό έργο «Ένας όμηρος», στο οποίο περιέλαβε και το «Γελαστό παιδί». Ένα καθαρόαιμα λαϊκό έργο – «τοιχογραφία» της καθημερινότητας του ιρλανδικού λαού. Με τη φτώχεια, τα κουσούρια, το μόχθο, τον πόθο του για λευτεριά, τα έθιμα, τα γλέντια, τους χορούς, τα τραγούδια και τα μεθύσια του. Με τον απελευθερωτικό αγώνα του, τους φυλακισμένους και παράνομους αγωνιστές του, τους ριψάσπιδες και τους βολεμένους, υποταγμένους στον Άγγλο κατακτητή. Με την -εκατέρωθεν- παρουσία του θανάτου, με το χαμό και νεαρών Άγγλων που επιστράτευε η πολεμική «μηχανή» του αγγλικού ιμπεριαλισμού.

Το έργο του Μπίαν ήταν φυσικό να αγαπηθεί από το προοδευτικό ελληνικό κοινό, από το 1962 που το πρωτοανέβασε ο Λεωνίδας Τριβιζάς, στο «Κυκλικό Θέατρο Αθήνας», σε μετάφραση Βασίλη Ρώτα – Βούλας Δαμιανάκου, μουσική Μίκη Θεοδωράκη, σκηνικά – κοστούμια Γιάννη Τσαρούχη, όπως και στα επόμενα ανεβάσματά του».

Το παραπάνω κείμενο της αξέχαστης Θυμέλης (Αριστούλα Ελληνούδη – απόσπασμα από κριτική, στον Ριζοσπάστη της 8/2/2012), αποτελεί την πιο εμπεριστατωμένη καταγραφή του πλαισίου μέσα στο οποίο γράφτηκε το τραγούδι που κοσμεί το σημερινό αφιέρωμα της στήλης.

«Το γελαστό παιδί» – Μαρία Φαραντούρη σε δίσκο 45 στροφών που κυκλοφόρησε το 1966 στη Γαλλία:

«Το γελαστό παιδί» σημαδεύτηκε ανεξίτηλα από την εμβληματική ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη. Οι συγκλονιστικές σκηνές από την πρώτη μεγάλη συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη, στο κατάμεστο στάδιο Καραϊσκάκη, αμέσως μετά την πτώση της χούντας των συνταγματαρχών, τον Ιούλη του 1974, με δεκάδες χιλιάδες λαού ουσιαστικά να διαδηλώνουν τραγουδώντας, και με συνθήματα όπως «Λαέ θυμήσου το Νοέμβρη» και «Δώστε τη χούντα στο λαό», έχουν χαραχτεί βαθιά στη μνήμη και την ψυχή των παρόντων και προκαλούν ανατριχίλα στις νεότερες γενιές.

«Το γελαστό παιδί» – Οι συγκλονιστικές στιγμές στη συναυλία στο “Γ. Καραϊσκάκης” με την ερμηνεία της Μ. Φαραντούρη:

Ο δίσκος «Ένας όμηρος», με ερμηνευτή τον Μίκη Θεοδωράκη, κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 1966 από τη LYRA «κατά ειδικήν συμφωνίαν μετά της εταιρείας COLUMBIA», όπως σημειώνεται στο εξώφυλλο που κοσμείται από μια εξαίσια ξυλογραφία του χαράκτη Α. Τάσσου.

«Το γελαστό παιδί» – Η ερμηνεία του Μίκη: 

Δυο χρόνια πριν, το 1964, τα τραγούδια «Το παράθυρο» – «Το γελαστό παιδί» και «Η Λαμπρή» – «Τον Σεπτέμβριο θυμάμαι» είχαν κυκλοφορήσει σε δυο δισκάκια 45 στροφών με τη φωνή της διακεκριμένης ερμηνεύτριας Ντόρας Γιαννακοπούλου και σολίστα στην κιθάρα τον σπουδαίο Δημήτρη Φάμπα.

«Το γελαστό παιδί» – Ντόρα Γιαννακοπούλου (1962) – Σόλο κιθάρα Δημήτρης Φάμπας:

Όπως σημειώθηκε, το έργο «Ένας όμηρος» πρωτοπαίχτηκε στην Ελλάδα το 1962, στο Κυκλικό θέατρο, σε σκηνοθεσία Λεωνίδα Τριβιζά. Στην παράσταση αυτή πρωταγωνιστούσαν ο Κώστας Μπάκας, ο Χρήστος Πάρλας, η Νέλλη Αγγελίδου, η Ντόρα Γιαννακοπούλου, η Τασώ Καββαδία κ.ά. Τρία χρόνια μετά, το 1965, η παράσταση ανεβαίνει με τους ίδιους συντελεστές αλλά με διαφορετική διανομή στο θέατρο «Μετάλλιο». Ανάμεσα στους πρωταγωνιστές ο Τίτος Βανδής, Γιώργος Τζώρτζης, Τάνια Σαββοπούλου, Μάκης Ρευματάς και η Μάρθα Βούρτση που σε κάποια σκηνή ερμηνεύει και «Το γελαστό παιδί».

Η Μάρθα Βούρτση που υποδυόταν μια πόρνη θυμάται ένα περιστατικό στην γενική πρόβα όπου είχε παραβρεθεί και παρακολούθησε ο Μίκης Θεοδωράκης: «Είναι μια σκηνή όπου οι διάφοροι που βρίσκονται μέσα σ’ αυτό το καφενείο-μπορδέλο συζητάνε για τον αγώνα, την αντίσταση, για την επανάσταση. Αυτή η γυναίκα φορώντας προκλητικά μια ρόμπα βάφει κόκκινα τα νύχια του ποδιού της όταν κάποιος από τους θαμώνες της επιτίθεται λέγοντάς της ‘εσύ δεν μπορείς να μιλάς για αντίσταση και για την επανάσταση’. Η ίδια κλαίγοντας του απαντάει ‘μπορεί να είμαι πουτάνα αλλά είμαι πιστή πατριώτισσα!’. Τότε ο Μίκης πετάγεται από τη θέση του ενθουσιασμένος και φωνάζει ‘να μου ζήσεις Βούρτση’».

«Το γελαστό παιδί» – Η εξαιρετική ερμηνεία της Μάρθας Βούρτση σε τηλεοπτικό αφιέρωμα (στο 10:05 λεπτό του επισυναπτόμενου βίντεο): 

Θέατρο τη Δευτέρα: Τραγούδια Θεάτρου

Ο Μπρένταν Μπίαν, βρισκόταν φυλακισμένος όταν δόθηκε η πρεμιέρα του έργου του στο Λονδίνο. Η αστυνομία του επέτρεψε να παραβρεθεί υπό την επιτήρηση δύο αστυνομικών. Όπως σημειώνεται στο πρόγραμμα της παράστασης στο Θέατρο Μετάλλιο, από τον Μίνω Αργυράκη: «Έτσι παρουσιάστηκε στην πρεμιέρα ανάμεσα στους δυο Άγγλους που τον φρουρούσαν με τα περίστροφά τους. Όταν το κοινό τον φώναξε στη σκηνή μετά την παράσταση για να τον χειροκροτήσει, παρουσιάστηκε μαζί με τους αστυνομικούς, στη μέση. Φρουρούμενος και απευθυνόμενος στο κοινό είπε: Κυρίες και κύριοι, είμαι πολύ ευτυχής διότι βρίσκομαι στην εξαιρετική και σπάνια θέση ενός συγγραφέως να προστατεύεται από τους στρατιώτες της Α.Μ. της Βασιλίσσης εναντίον τυχόν αποδοκιμασιών του πλήθους…»

Το τραγούδι θα συμπεριληφθεί σε δίσκους LP της Ντόρας Γιαννακοπούλου, και θα κυκλοφορήσει βέβαια με τη φωνή της Μαρίας Φαραντούρη, όπως και ολόκληρο το έργο «Ένας όμηρος».

«Το γελαστό παιδί» συνδέθηκε στην Ελλάδα με τη δολοφονία του πρωτομάρτυρα της ειρήνης Γρηγόρη Λαμπράκη. Χιλιάδες οδοιπόροι στις μαραθώνιες πορείες τραγουδούν «σκοτώσαν οι φασίστες (αντί οι εχθροί μας) το γελαστό παιδί». Το ίδιο τραγούδι σκίζει τα σκοτάδια της χούντας και δονεί τις καρδιές των εξεγερμένων του Πολυτεχνείου, και των αγωνιζόμενων τα χρόνια της μεταπολίτευσης στις πορείες και διαδηλώσεις.

Το γελαστό παιδί

Ήταν πρωί του Αυγούστου κοντά στη ροδαυγή
βγήκα να πάρω αέρα στην ανθισμένη γη
βλέπω μια κόρη κλαίει σπαραχτικά θρηνεί
σπάσε καρδιά μου εχάθη το γελαστό παιδί

Είχεν αντρεία και θάρρος και αιώνια θα θρηνώ
το πηδηχτό του βήμα το γέλιο το γλυκό
ανάθεμα την ώρα κατάρα τη στιγμή
σκοτώσαν οι εχθροί μας το γελαστό παιδί

Μον’ να ’ταν σκοτωμένο στου αρχηγού το πλάι
και μόνον από βόλι Εγγλέζου να ’χε πάει
κι από απεργία πείνας μέσα στη φυλακή
θα ’ταν τιμή μου που ’χασα το γελαστό παιδί

Βασιλικιά μου αγάπη, μ’ αγάπη θα στο λέω
για το ό,τι έκανες αιώνια θα σε κλαίω
γιατί όλους τους εχθρούς μας θα ξέκανες εσύ
δόξα τιμή στ’ αξέχαστο γελαστό παιδί

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν: «Το γελαστό παιδί» / Μίκης Θεοδωράκης – Μπρένταν Μπίαν – Μαρία Φαραντούρη

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι… και από 26/10/2020 νέα ονομασία: Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν… Τι κι αν γράφτηκαν πριν από πολλά χρόνια, κάποια τραγούδια συνεχίζουν να  συγκινούν, να συντροφεύουν τις μικρές και μεγάλες στιγμές των ανθρώπων, να εκφράζουν τις αγωνίες, τον πόνο και τα όνειρά τους, να εμπνέουν τους αγώνες τους.

Η στήλη, χωρίς να διεκδικεί το αλάθητο ή τον τίτλο του «ειδικού», «παίζει» τραγούδια που γράφτηκαν για τον έρωτα, την αγάπη, το μεροκάματο, τη μετανάστευση, τον αγώνα για λευτεριά και για καλύτερη ζωή. Τραγούδια γραμμένα από ποιητές, αλλά κι από δημιουργούς που δεν διάβασαν ποτέ στη ζωή τους ποίηση… Ανασκαλεύοντας το παρελθόν και ψηλαφώντας την ιστορία τους, πότε γράφτηκαν, σε ποιες συνθήκες, από ποιους πρωτοτραγουδήθηκαν, ποιοι τα τραγουδούν στις μέρες μας.

Χωρίς διαχωρισμούς, χωρίς αποκλεισμούς, τραγούδια ελληνικά και «ξένα», με γνώμονα ότι, εκτός από το να θυμίζουν εικόνες από το παρελθόν, συναρπάζουν τις αισθήσεις, γεννούν συναισθήματα, εμπνέουν και συγκινούν σήμερα.

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν… Ακούστε τα όλα εδώ.