Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν: «What is Truth»

Την δεκαετία 1960-1970 οι ΗΠΑ συνταράσσονται από μαζικές λαϊκές διαδηλώσεις κατά του πολέμου στο Βιετνάμ. Πολλοί Αμερικανοί καλλιτέχνες συμμετέχουν στους αγώνες για δικαιώματα και κατά του πολέμου, και άλλοι εκφράζουν τη στήριξη ή τη συμπάθειά τους στους αγωνιστές. Ο Τζόνι Κας, ο θρυλικός ερμηνευτής-τραγουδοποιός της «κάντρι», ένας από τους πιο επιδραστικούς μουσικούς του 20ού αιώνα, δεν παίρνει θέση. Ανήκει στους καλλιτέχνες εκείνους που δεν «ανακατεύονται με τα κόμματα» και μάλλον επιλέγουν να «τα έχουν καλά» με όλους…

Γεννημένος στις 26 του Φλεβάρη 1932 από φτωχούς αγρότες βαμβακοκαλλιεργητές στην Πολιτεία  Αρκάνσας, του αμερικανικού Νότου, μεγάλωσε σ’ ένα συντηρητικό περιβάλλον όπου η αγάπη για την πατρίδα και η έννοια πατριωτισμός είναι ταυτισμένα με την πίστη στο θεό και την – συνειδητά ή ασυνείδητα – αποδοχή του κοινωνικού συστήματος της εκμετάλλευσης και της εξουσίας που ασκεί η κυρίαρχη τάξη των καπιταλιστών.

Κυρίαρχα βιώματα της βαθιά θρησκευόμενης οικογένειάς του (πολλοί από τους προγόνους του Κας υπήρξαν ιεροκήρυκες), όταν δεν εργάζονται σκληρά στα χωράφια, λαμβάνουν χώρα στην μικρή κοινωνία της τοπικής εκκλησίας.

Το 1968, ο Τζόνι Κας ήταν ήδη ένα μεγάλο όνομα, με μεγάλη επίδραση κυρίως στον Νότο (νότιες Πολιτείες των ΗΠΑ) όπου «γεννήθηκε» η «κάντρι». Σε αντίθεση με τα κοστούμια από στρας και τις καουμπόικες μπότες που φορούσαν οι περισσότεροι τραγουδιστές της «κάντρι» στην εποχή του, ο Κας εμφανίζεται πάντα με μαύρα, συμβολίζοντας με αυτό τον τρόπο την αλληλεγγύη του στους φτωχούς, τους κρατούμενους των φυλακών που πλήρωσαν για τα εγκλήματά τους, και, με τον πόλεμο στο Βιετνάμ, το «πένθος για τις ζωές που θα μπορούσαν να μην έχουν χαθεί» (εννοεί τους νεκρούς Αμερικανούς στρατιώτες).

Έχει αποχτήσει τεράστια φήμη τραγουδώντας σε φυλακές (έμεινε στην ιστορία η φωτογραφία με σηκωμένο το μεσαίο δάχτυλο, όταν του ζητήθηκε μια πόζα για τους δεσμοφύλακες, στις φυλακές San Quentin της Καλιφόρνια, το 1969), με τις ηχογραφημένες συναυλίες των φυλακών να σημειώνουν πωλήσεις μεγαλύτερες ακόμα και από δίσκους των Beatles, έχει υποστηρίξει (κι όχι μόνο με τραγούδια) τα δικαιώματα των ιθαγενών της Αμερικής, και κάθε βδομάδα εμφανίζεται στο δικό του τηλεοπτικό σόου που παρακολουθούν εκατομμύρια Αμερικανοί.

Τον Αύγουστο του 1968, στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, ο υποψήφιος πρόεδρος των ΗΠΑ, Ρίτσαρντ Νίξον, έταζε στον αμερικανικό λαό ένα «έντιμο τέλος του πολέμου στο Βιετνάμ» και υποσχόταν διακυβέρνηση από μια «τίμια κυβέρνηση».

Τον Νοέμβρη του 1969, ο εκλεγμένος πρόεδρος Νίξον, σε διάγγελμά του επικαλείται την «αλήθεια», χαρακτηρίζει «μειοψηφία» τους Αμερικανούς που διαδηλώνουν κατά του πολέμου και του ίδιου, διαβεβαιώνει ότι «το Βόρειο Βιετνάμ δεν θα νικήσει και δεν θα ταπεινώσει την Αμερική» και ζητάει από τη «μεγάλη σιωπηλή πλειοψηφία» να τον στηρίξει στο σχέδιό του να δώσει τέλος στον πόλεμο στο Βιετνάμ και να εδραιώσει «μια δίκαιη και μακρόχρονη ειρήνη»…

Ο Τζόνι Κας, που έχει μεταβεί στο Βιετνάμ και τραγουδήσει για τους Αμερικανούς στρατιώτες, θέλει να σταματήσει ο πόλεμος. Πείθεται από τον Νίξον, πιστεύοντας πως θα κρατήσει τον λόγο του, και από την τηλεοπτική του εκπομπή δηλώνει: «Η οικογένειά μου κι εγώ στηρίζουμε τον πρόεδρο των ΗΠΑ στον αγώνα του για δίκαιη και μακρόχρονη ειρήνη». Οι συνεργάτες και οι φίλοι του που βρίσκονται στα γυρίσματα της εκπομπής αιφνιδιάζονται. Δεν συμφωνούν, επισημαίνουν ότι μια τέτοια κίνηση θα βλάψει την καριέρα του και επιμένουν η δήλωση στήριξης να κοπεί στο μοντάζ. Ο Κας δεν τους ακούει και η δήλωση στήριξης στον Νίξον «μπαίνει» στα σπίτια εκατομμυρίων Αμερικανών, ένα από τα οποία φέρει την ονομασία «Λευκός Οίκος»…

Ο Νίξον δεν αφήνει να χαθεί τέτοια ευκαιρία. Στέλνει ευχαριστήρια επιστολή στον Κας και τον προσκαλεί να δώσει συναυλία στον Λευκό Οίκο. Γνωρίζει την απήχηση του καλλιτέχνη ειδικά στους Αμερικανούς του Νότου και τη δύναμη της μουσικής του. «Η κάντρι μουσική είναι ο λαός του Τζόνι Κας, είναι ο Νότος» είχε πει κάποτε αναφερόμενος στις πολιτείες των ΗΠΑ που κάθε φορά παίζουν καθοριστικό ρόλο στις εκλογές για Πρόεδρο. Επιζητώντας ο Νίξον να ταυτιστεί με τον μέσο Αμερικανό, που ο Τζόνι Κας εκφράζει εκείνη την περίοδο ίσως καλύτερα από οποιονδήποτε, τον προσκαλεί στον Λευκό Οίκο για να τραγουδήσει «κάντρι μουσική του Νότου», ζητώντας του να τραγουδήσει και δυο αγαπημένα του τραγούδια.

Το ημερολόγιο γράφει 17 του Απρίλη 1970, όταν ο Τζόνι Κας αρχίζει να τραγουδά μπροστά σ’ ένα κοινό αποτελούμενο αποκλειστικά από υποστηρικτές του Νίξον, στελέχη της κυβέρνησης και άλλους αξιωματούχους, και βέβαια τον ίδιο τον Αμερικανό πρόεδρο που λίγα λεπτά πριν στο χαιρετισμό του πλέκει το εγκώμιο του Κας, στοχεύοντας στην «καρδιά» του κοινού του διάσημου καλλιτέχνη που αποτελείται κυρίως από εργάτες και μεσαία-χαμηλά στρώματα…

Ο Κας ξεκινά με τα λόγια «απόψε θα σας δείξουμε λίγη από την ψυχή του Νότου». Κανείς μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν γνωρίζει ποια τραγούδια θα τραγουδήσει. Ούτε καν οι μουσικοί του, καθώς συνήθιζαν στις συναυλίες να μην «καταστρώνουν» συγκεκριμένο πρόγραμμα.

Ο Κας λέει κάποια τραγούδια, αλλά δεν παίζει τα δυο που του είχε ζητήσει ο πρόεδρος. Όχι μόνο αγνοεί την «παραγγελιά», αλλά ετοιμάζει και μια έκπληξη που ο Νίξον δεν θα ξεχνούσε στην υπόλοιπη ζωή του. Η έκπληξη είχε τίτλο: «What is Truth»:

(…) Κι η μοναχική φωνή του νέου φωνάζει
«Ποια είναι η αλήθεια;»

Το τρίχρονο αγόρι κάθεται στο πάτωμα
Κοιτάζει άνω και φωνάζει
«Μπαμπά, τι είναι πόλεμος;»
«Γιε μου, είναι όταν οι άνθρωποι σκοτώνονται»
Το τρίχρονο αγόρι ρωτά: «Μπαμπά, γιατί;»

Ο δεκαεφτάχρονος, στο κυριακάτικο σχολείο
Μαθαίνει τον χρυσό κανόνα
Κι αφού περνάει ένας ακόμα χρόνος
Είναι ίσως η σειρά του να δώσει τη ζωή του

Πώς να κατηγορήσεις τη φωνή του παιδιού, που ρωτά
«Ποια είναι η αλήθεια;»

Ο νεαρός είναι όρθιος
μάρτυρας στο δικαστήριο
Ο άντρας με το βιβλίο τού λέει
«Σήκωσε το χέρι σου, επανάλαβε
Ορκίζομαι…»
Ο δικαστής βλέπει το μακρύ μαλλί
Αν και ο νεαρός άντρας ορκίστηκε
Κανείς δεν του έδωσε σημασία
Δεν μέτρησε αν η αλήθεια ήταν εκεί
Μέτρησαν τα ρούχα και το μήκος των μαλλιών

Κι η μοναχική φωνή του νέου φωνάζει:
«Ποια είναι η αλήθεια;»

Το κορίτσι χορεύει τον νέο ρυθμό
Ανακαλύπτει νέους τρόπους
Να κουνήσει τα πόδια του
Ο νέος μιλάει στην κεντρική πλατεία
Πασχίζει να πει σε κάποιον ότι νοιάζεται
Είναι αυτοί που αποκαλείς άγριους
Σε λίγο θα είναι μπροστάρηδες
Ο παλιός ο κόσμος φεύγει
Νέα μέρα ανατέλλει
Κι ορκίζομαι ότι θα γίνει αυτό που θέλουν
Καλύτερα να βοηθήσουμε τους νέους να βρουν
Ποια είναι η αλήθεια

Κι η μοναχική φωνή του νέου φωνάζει:
«Ποια είναι η αλήθεια;»

Με τους στίχους του «What is Truth» ο Τζόνι Κας έστελνε στον πρόεδρο το δικό του μήνυμα και ταυτόχρονα έπαιρνε θέση. Μια θέση που μπορεί να μη συναντιόταν με την ταξική συνειδητοποίηση, στεκόταν όμως τίμια και ολοκάθαρα κατά  της αδικίας και της καταπίεσης, κύριος πολιτικός εκφραστής της οποίας ήταν εκείνη τη στιγμή ο πρόεδρος Νίξον και η κυβέρνησή του. Μετά το τέλος της συναυλίας που θα αποτελούσε σημείο καμπής για τη διαδρομή του, ο Τζόνι Κας θα πει: «Προσπάθησα η συναυλία  να είναι έντιμη. Καλή ή κακή, πιστεύω ότι ήταν έντιμη»…

Ο πολύπειρος Νίξον μπροστά στις κάμερες κατάφερε να αποκρύψει την έκπληξη και την δυσαρέσκειά του.

Στις 30 του Απρίλη, δηλαδή δυο βδομάδες μετά τη συναυλία, με διάγγελμα ανακοινώνει βομβαρδισμούς των ΗΠΑ στην Καμπότζη, κάτι που ήδη είχε ξεκινήσει να κάνει χωρίς έγκριση του Κογκρέσου και εν αγνοία του αμερικανικού λαού, τον οποίο εξαπατούσε όταν διαβεβαίωνε ότι θα έδινε τέλος στον πόλεμο του Βιετνάμ, ενώ είχε ξεκινήσει έναν νέο πόλεμο.

Στις ΗΠΑ ξεσπούν νέες μαζικές διαδηλώσεις εναντίον του. Στο πανεπιστήμιο του Κεντ τέσσερις διαδηλωτές πέφτουν νεκροί από τις σφαίρες της εθνοφρουράς.

Ο Τζόνι Κας που μερικούς μήνες πριν δήλωνε τη στήριξή του στον Νίξον για να – όπως πίστεψε – τελειώσει τον πόλεμο, έχει συνειδητοποιήσει την αλήθεια ή μέρος αυτής…

Δεν διστάζει να τραγουδήσει τον αντιπολεμικό ύμνο «Blowing in the Wind» του Μπομπ Ντύλαν («Πόσες κανονιές πρέπει να πέσουν, Μέχρι να απαγορευτούν για πάντα») διχάζοντας ξανά (αυτή τη φορά για τον αντίθετο λόγο) το κοινό του, ενώ το 1971 θα κυκλοφορήσει το εμβληματικό «Man in Black»:

Φοράω το μαύρα
Για τους φτωχούς και τους καταπιεσμένους
Που ζουν στην χωρίς ελπίδα
Την πεινασμένη γωνιά της πόλης
Τα φοράω για τον φυλακισμένο
Που πλήρωσε για τα εγκλήματά του
Αλλά είναι ακόμη εκεί, θύμα των καιρών
Είμαι ο άνθρωπος με τα μαύρα…

Σημείωση: Στοιχεία αντλήθηκαν από το ντοκιμαντέρ “Tricky Dick and The Man In Black” («Ο Νίξον και ο Άντρας με τα Μαύρα») των Sara Dosa και Barbara Kopple.

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν: «What is Truth»

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι… και από 26/10/2020 νέα ονομασία: Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν… Τι κι αν γράφτηκαν πριν από πολλά χρόνια, κάποια τραγούδια συνεχίζουν να  συγκινούν, να συντροφεύουν τις μικρές και μεγάλες στιγμές των ανθρώπων, να εκφράζουν τις αγωνίες, τον πόνο και τα όνειρά τους, να εμπνέουν τους αγώνες τους.

Η στήλη, χωρίς να διεκδικεί το αλάθητο ή τον τίτλο του «ειδικού», «παίζει» τραγούδια που γράφτηκαν για τον έρωτα, την αγάπη, το μεροκάματο, τη μετανάστευση, τον αγώνα για λευτεριά και για καλύτερη ζωή. Τραγούδια γραμμένα από ποιητές, αλλά κι από δημιουργούς που δεν διάβασαν ποτέ στη ζωή τους ποίηση… Ανασκαλεύοντας το παρελθόν και ψηλαφώντας την ιστορία τους, πότε γράφτηκαν, σε ποιες συνθήκες, από ποιους πρωτοτραγουδήθηκαν, ποιοι τα τραγουδούν στις μέρες μας.

Χωρίς διαχωρισμούς, χωρίς αποκλεισμούς, τραγούδια ελληνικά και «ξένα», με γνώμονα ότι, εκτός από το να θυμίζουν εικόνες από το παρελθόν, συναρπάζουν τις αισθήσεις, γεννούν συναισθήματα, εμπνέουν και συγκινούν σήμερα.

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν… Ακούστε τα όλα εδώ.