Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν: «Which side are you on?»

Μην ακούτε τα ψέματα των αφεντικών.
Οι φτωχοί δεν έχουν άλλη ευκαιρία,
εκτός αν οργανωθούν.
Εσύ σε ποια πλευρά ανήκεις;

Ένα από τα πιο γνωστά παγκοσμίως εργατικά τραγούδια είναι το εμβληματικό «Which side are you on?» που γράφτηκε από την Φλόρενς Ρις (Florence Reece, 1900-1986), κόρη και γυναίκα ανθρακωρύχου, μετά από μια απεργία των ανθρακωρύχων στον τόπο της, στην κομητεία Χάρλαν (Κεντάκι, ΗΠΑ).

Σύμφωνα με τον Αμερικανό εθνομουσικολόγο-ακτιβιστή Άλαν Λόμαξ (Alan Lomax) η Ρις είχε γράψει αρχικά το τραγούδι σε ηλικία μόλις 12 ετών, κατά τη διάρκεια ενός απεργιακού αγώνα στον οποίο συμμετείχε ο πατέρας της, και το κράτησε ανάμεσα στα χειρόγραφά της, καθώς συνήθιζε να γράφει στίχους από την παιδική ακόμα ηλικία. Σχεδόν δυο δεκαετίες μετά, πάλι κατά τη διάρκεια ενός απεργιακού αγώνα, το ανέσυρε και το προσάρμοσε στα νέα δεδομένα, τα οποία… δεν ήταν και πολύ νέα, αφού οι άθλιες συνθήκες δουλειάς των ανθρακωρύχων και η εκμετάλλευση που υφίσταντο παρέμεναν σχεδόν αναλλοίωτες. Μόνο που τώρα η Φλόρενς δεν είναι πια κοριτσάκι αλλά μια γυναίκα με ταξική συνείδηση, παντρεμένη με τον πρωτοπόρο συνδικαλιστή Σαμ Ρις επικεφαλής της Ένωσης Ανθρακωρύχων (UMW)…

«Which side are you on?» – Ηχογράφηση ντοκουμέντο με τη φωνή της Φλόρενς Ρις:

Ο λεγόμενος «πόλεμος της κομητείας του Χάρλαν» διήρκεσε σχεδόν σε όλη τη δεκαετία του 1930. Οι απεργιακοί αγώνες των ανθρακωρύχων αντιμετωπίζονταν από την αστυνομία που είχε αναλάβει το ρόλο του δεξιού χεριού των αφεντικών, με βία και καταστολή, εκβιασμούς και απόπειρες εκφοβισμού στους πρωτοπόρους εργάτες και στις οικογένειές τους.

Όταν ο τοπικός σερίφης και οι άντρες του μπουκάρουν στο σπίτι των Ρις, δεν βρίσκουν τον Σαμ αλλά τη Φλόρενς και τα εφτά παιδιά τους (η Φλόρενς Ρις γέννησε συνολικά 10 παιδιά). Με τα όπλα προτεταμένα και το δάχτυλο στη σκανδάλη επιχειρούν να τους τρομοκρατήσουν, αλλά ο κόπος τους αποδεικνύεται μάταιος. Η απεργία συνεχίζεται και η Φλόρενς Ρις θα βρει στα κατάστιχά της τα πρωτόλεια στιχάκια και θα τα μετατρέψει στον ύμνο της παγκόσμιας εργατικής τάξης που γνωρίζουμε στις μέρες μας, προσαρμόζοντας τους στίχους του τραγουδιού στη μελωδία του ύμνου των βαπτιστών, «Lay the Lily Low» (μια άλλη εκδοχή θέλει τη Ρις να εμπνέεται και να γράφει το τραγούδι σ’ εκείνη την απεργία).

Ο Πιτ Σίγκερ (Pete Seeger), θρύλος της φολκ και σπουδαίος εκπρόσωπος του αμερικανικού εργατικού τραγουδιού (μαζί με τον περίφημο Γούντι Γκάθρι), συλλέγοντας εργατικά τραγούδια άκουσε το «Which Side Are You On?» το 1940. Την επόμενη χρονιά το τραγούδι ηχογραφήθηκε από τους The Almanac Singers, το φολκ συγκρότημα που είχε ιδρύσει ο ίδιος μαζί με τον Γούντι Γκάθρι και άλλους και συμπεριλήφθηκε στο άλμπουμ «Talking Union and Other Union Songs»:

«Which Side Are You On?» – The Almanac Singers

Τη δεκαετία του 1970 η Φλόρενς Ρις θα βρεθεί ξανά στο πλευρό των απεργών ανθρακωρύχων στο Χάρλαν Κάουντι. Το 1976 εμφανίστηκε στη βραβευμένη με Όσκαρ ταινία ντοκιμαντέρ «Harlan County U.S.A.» όπου μιλάει στους συγκεντρωμένους απεργούς και τραγουδάει το «Which Side Are You On?» (θα τη δείτε «πατώντας» στο ακόλουθο βίντεο):

«Τα τραγούδια μου απευθύνονται πάντα στον αδύναμο – στον εργάτη. Είμαι μία από αυτούς και νιώθω ότι πρέπει να είμαι μαζί τους. Ουδετερότητα δεν μπορεί να υπάρξει. Πρέπει να είσαι είτε από τη μία είτε από την άλλη πλευρά. Μερικοί λένε: Δεν παίρνω το μέρος κανενός – είμαι ουδέτερος. Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Μέσα σου είσαι είτε με τους μεν είτε με τους δε. Στην κομητεία Χάρλαν δεν υπήρχε κανένας ουδέτερος. Αν δεν ήσουν τραμπούκος, ήσουν οπωσδήποτε με το σωματείο» έχει πει η Φλόρενς Ρις.

«Which Side Are You On?» – Διασκευή Natalie Merchant

Το 2016 τα «Υπόγεια Ρεύματα» ανεβάζουν στο κανάλι τους στο YouTube μια θαυμάσια  διασκευή του «Which side are you on?», με ελληνικούς στίχους, σημειώνοντας ανάμεσα σε άλλα: «Οι στίχοι δεν μιλάνε για τους μεταλλωρύχους της Χάρλαν Κάουντι και τα αφεντικά τους, αλλά γι’ αυτούς που ασκούν την εξουσία  και αυτούς που την υφίστανται, για τον παροιμιώδη μέσο ανθρωπάκο και το αφεντικό του που είναι ο παροιμιώδης ανθρωπάκος κάποιου άλλου αφεντικού, για τη Δημοκρατία των λίγων (πως είναι δυνατόν;), για τον πόνο του διπλανού που πρέπει να τον νοιώσουμε δικό μας, για να διαλέξουμε πλευρά και να την κρατήσουμε, με τα πόδια σταθερά στη γη»:

«…Καιρός ν’ αποφασίσεις, δεν παίρνει αναβολή
στη θέση αυτού που πνίγεται αύριο θα ’σαι συ.
Which side are you on? Which side are you on?»

«Which Side Are You On?» – Υπόγεια Ρεύματα

Το πιο δημοφιλές ίσως εργατικό τραγούδι έχει γνωρίσει άπειρες διασκευές σε πολλές χώρες και συνεχίζει να εμπνέει και να συγκινεί τους συνειδητοποιημένους εργάτες που παλεύουν οργανωμένα για να σπάσουν τα δεσμά της εκμετάλλευσης.

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν: «Which side are you on?» – Φλόρενς Ρις (Florence Reece)

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι… και από 26/10/2020 νέα ονομασία: Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν… Τι κι αν γράφτηκαν πριν από πολλά χρόνια, κάποια τραγούδια συνεχίζουν να  συγκινούν, να συντροφεύουν τις μικρές και μεγάλες στιγμές των ανθρώπων, να εκφράζουν τις αγωνίες, τον πόνο και τα όνειρά τους, να εμπνέουν τους αγώνες τους.

Η στήλη, χωρίς να διεκδικεί το αλάθητο ή τον τίτλο του «ειδικού», «παίζει» τραγούδια που γράφτηκαν για τον έρωτα, την αγάπη, το μεροκάματο, τη μετανάστευση, τον αγώνα για λευτεριά και για καλύτερη ζωή. Τραγούδια γραμμένα από ποιητές, αλλά κι από δημιουργούς που δεν διάβασαν ποτέ στη ζωή τους ποίηση… Ανασκαλεύοντας το παρελθόν και ψηλαφώντας την ιστορία τους, πότε γράφτηκαν, σε ποιες συνθήκες, από ποιους πρωτοτραγουδήθηκαν, ποιοι τα τραγουδούν στις μέρες μας.

Χωρίς διαχωρισμούς, χωρίς αποκλεισμούς, τραγούδια ελληνικά και «ξένα», με γνώμονα ότι, εκτός από το να θυμίζουν εικόνες από το παρελθόν, συναρπάζουν τις αισθήσεις, γεννούν συναισθήματα, εμπνέουν και συγκινούν σήμερα.

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν… Ακούστε τα όλα εδώ.