Θ. Μικρούτσικος: Η «Καντάτα για τη Μακρόνησο» ανήκει σε όσους εκτελέστηκαν, βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν και αντιστάθηκαν. Σε όσους πάλεψαν για μια δίκαιη κοινωνία

Η συγκεκριμένη συλλεκτική έκδοση περιλαμβάνει νέα, αναθεωρημένη ηχογράφηση στα δύο έργα που μελοποίησε ο Θάνος Μικρούτσικος το 1976 – «Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη», σε ποιητική απόδοση Γιάννη Ρίτσου, και «Καντάτα για τη Μακρόνησο» σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου – και είναι αφιερωμένη στα 100 χρόνια ηρωικής ζωής και δράσης του ΚΚΕ. Το βιβλίο – CD περιλαμβάνει την ομιλία του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα, στο Γαλάτσι, στην πρώτη από τις τρεις συναυλίες που αφιέρωσε τον περασμένο Μάρτη ο συνθέτης στα 100χρονα του Κόμματος. Ακολουθούν κείμενο του Θάνου Μικρούτσικου καθώς και στοιχεία από τη ζωή και το έργο των δύο μεγάλων ποιητών. Ξεχωρίζουν, ακόμα, το πλούσιο φωτογραφικό υλικό αλλά και κριτικές που έχουν γραφτεί στον ελληνικό και ξένο Τύπο για τον Θ. Μικρούτσικο.

Ο «Ριζοσπάστης» συζήτησε με τον Θάνο Μικρούτσικο, με αφορμή την επικείμενη κυκλοφορία του CD – βιβλίου.

— Σαράντα δύο χρόνια μετά επιλέγετε να κυκλοφορήσετε ξανά την «Καντάτα για τη Μακρόνησο» και τη «Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη». Γιατί τώρα; Τι καινούριο περιέχεται στη νέα ηχογράφηση;

— Το ΚΚΕ, στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων από την ίδρυσή του, με κάλεσε να δώσω τρεις συναυλίες με αυτά τα έργα και αυτό ήταν μέγιστη τιμή για μένα. Ηταν όμως ταυτόχρονα και μία μεγάλη πρόκληση.

Ειδικά η «Καντάτα» είναι οριακό έργο στη δημιουργία μου και σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο αλλά και τη φόρμα. Παίχτηκε όμως λίγες φορές από το 1976 έως το 1983 στην Αθήνα, στο Βερολίνο, στη Βιέννη και στην Οπερα της Γλασκόβης και μετά… κοιμήθηκε.

Δουλεύοντας την «Καντάτα» και τη «Σπουδή», αρχικά για τις συναυλίες, ενορχήστρωσα εκ νέου πολλά μέρη τους διατηρώντας απολύτως τη φόρμα της αρχικής εκδοχής. Πρόσθεσα όμως στοιχεία, πρόσθεσα κι αφαίρεσα ταυτοχρόνως όργανα, κάνοντας ακόμα πιο στέρεη τη φόρμα, που στηρίζεται σε εναλλαγές του ατονικού τρόπου με το τονικό σύστημα. Η παλιά ενορχήστρωση και μορφή είναι «εδώ» αλλά ταυτοχρόνως είναι «άλλη». Πρόκειται δηλαδή για μια επαναδημιουργία, με όλο το προηγούμενο υλικό να είναι παρόν.

Η «Καντάτα για τη Μακρόνησο» είναι ένα έργο που δεν ανήκει μόνο στους δημιουργούς του. Ανήκει σε όσους αγωνίστηκαν και πάλεψαν μέσα από τις γραμμές του Κόμματος αλλά και δίπλα σ’ αυτό σε χρόνους ζοφερούς. Σε όσους εκτελέστηκαν, βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν και αντιστάθηκαν. Σε όσους πάλεψαν για μια δίκαιη κοινωνία. Οπως και η «Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη», του ποιητή που εξέφρασε με τη μεγάλη τέχνη του την πιο δημιουργική και απελευθερωτική δεκαετία που γνώρισε ποτέ ο κόσμος. Τη δεκαετία του ’20 στην ΕΣΣΔ. Ποιήματα μεταφρασμένα έξοχα από τον Γιάννη Ρίτσο.

Τα έργα αυτά παίχτηκαν στον φυσικό τους χώρο και οι 22.000 θεατές που τα παρακολούθησαν δημιούργησαν την πιο κατανυκτική ατμόσφαιρα που έχω ζήσει ποτέ. Τους ευγνωμονώ. Οπως και τον Δημήτρη Κουτσούμπα για το απίστευτα συγκινητικό αλλά και καίριο κείμενό του γι’ αυτά τα έργα και γενικότερα για τη συνολική εργασία μου.

Μπήκαμε στο στούντιο ενθουσιασμένοι και ηχογραφήσαμε εκ νέου τα δύο αυτά οριακά μου έργα. Το αποτέλεσμα έξοχο χάρη στους μουσικούς, στους τεχνικούς, στο στούντιο και τους δύο σπάνιους συνεργάτες μου που τραγούδησαν εκπληκτικά. Την Ρίτα Αντωνοπούλου και τον Κώστα Θωμαΐδη. Τους ευχαριστώ όλους από την καρδιά μου για την ψυχική ανάταση που μου χάρισαν.

Ευχαριστώ επίσης τα μέλη του Τμήματος Προπαγάνδας και Πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ για το υπέροχο βιβλίο που συνοδεύει το cd.

Και κάτι ακόμα. Δεν αρκούν ευχαριστίες για το ΚΚΕ, τα μέλη του και τα παιδιά της ΚΝΕ. Μια υπόσχεση μόνο. Μαζί θα κρατήσουμε ανοιχτό το παράθυρο στο όνειρο όσο κι αν απέξω υπάρχει σκοτάδι. Γιατί αγωνιζόμενοι μέχρι τέλους θα καταφέρουμε να φτιάξουμε μια κοινωνία ικανή να μας οδηγήσει στην αυτοπραγμάτωση του ανθρώπου. Δηλαδή, όπως είπε ο πιο μεγάλος διανοητής που πέρασε απ’ αυτόν τον κόσμο, ο Κάρολος Μαρξ, «σε κείνη την κοινωνία που ο ψαράς θα γράφει ποιήματα και ο ποιητής θα ψαρεύει».

— Γιάννης Ρίτσος και Βλαδίμηρος Μαγιακόβσκη. Δύο από τους ποιητές με τους οποίους έχετε ασχοληθεί. Τι σημαίνουν για εσάς;

— «Η Τέχνη δεν πρέπει να αντανακλά σαν τον καθρέφτη μα σα φακός να μεγεθύνει».

Με αυτή του τη φράση ο Βλαδίμηρος Μαγιακόβσκη, ο σπουδαιότερος ποιητής της Σοβιετικής Ενωσης, προσδιορίζει την ποίησή του. Φουτουριστής, εξπρεσιονιστής, ρεαλιστής με όλα αυτά τα στοιχεία να συνδυάζονται ταυτοχρόνως στην ποίησή του, εξέφρασε την πιο απελευθερωμένη κοινωνία που γνώρισε ποτέ ο κόσμος, τη δεκαετία του ’20 στη Σοβιετική Ενωση.

Τραχύς και δυναμικός λόγος με λυρικά γυρίσματα που, όπως και ο ίδιος είπε, «σκίζουν τον όγκο των ετών», είναι ορατά εδώ και εκατό χρόνια από την εποχή που γράφτηκαν. Εξέφρασαν τα πρώτα χρόνια της επανάστασης, τα χρόνια του Λένιν, την εποχή που τα όνειρα έμοιαζαν να πραγματοποιούνται και η ανθρωπότητα φαινόταν να περνάει σε επόμενο στάδιο. Το όνειρο του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη, όπως και τα όνειρα των επαναστατών εκείνης της εποχής ήταν η δημιουργία της κοινωνίας στην οποία ο άνθρωπος θα αυτοπραγματωθεί.

Ο Γιάννης Ρίτσοςείναι ο μεγαλύτερος Ελληνας ποιητής του 20ούαιώνα. Το έργο του εκτείνεται σε ολόκληρο σχεδόν το φάσμα της ποιητικής δημιουργίας. Από τα μικρής έκτασης ποιήματά του, τα οποία στηρίζονται σε κοφτά, ρυθμικά σχήματα, έως τους μεγάλους ποιητικούς μονολόγους της «Τέταρτης Διάστασης» περνά μέσα απ’ όλες τις ποιητικές φόρμες συνθέτοντας ποιήματα τα οποία εξέφρασαν πολλές φορές το Ολον αλλά και τη δραματική συγκυρία της κάθε εποχής. Δικαίως λοιπόν ο σοφός γέροντας της ποίησης, ο Κωστής Παλαμάς, σημείωσε εγκαίρως το μέγα ταλέντο του νέου ποιητή γράφοντας: «Παραμερίζουμε ποιητή για να περάσεις».

Ο Ρίτσος φτάνει στο ζενίθ της δημιουργίας του όταν συνθέτει τα ποιήματα – μονολόγους όπως η «Σονάτα του Σεληνόφωτος», η «Ελένη», ο «Ορέστης», η «Χρυσόθεμις» κ.ά., τα οποία συγκροτούν την «Τέταρτη Διάσταση». Ο Λουί Αραγκόν όταν η «Σονάτα του Σεληνόφωτος» εκδόθηκε στα Γαλλικά δήλωσε ότι «ο Ρίτσος έγραψε το σπουδαιότερο ποίημα του 20ού αιώνα». Αυτά τα μεγάλα ποιήματα που δεν έχουν προηγούμενο στην ευρωπαϊκή ποίηση δημιουργούν έναν πρωτότυπο οικουμενικό κόσμο χωρίς να μπορεί ο αναγνώστης να προσδιορίσει τον τόπο και το χρόνο. Οσο και να προσπαθήσει κανείς δεν θα βρει συγγένειες παρά μόνο αν πάει πολύ πίσω, στους αρχαίους τραγικούς. Αυτά είναι τα στοιχεία που καθιστούν τον Ρίτσο μοναδική περίπτωση στην ποίηση του 20ού αιώνα στη χώρα μας κι από τις πιο σπουδαίες φωνές παγκοσμίως.

Δασκάλους στη μουσική είχα πολλούς. Θαύμαζα και θαυμάζω σπουδαίους συνθέτες που με επηρέασαν και γι’ αυτό τους θεωρώ δάσκαλούς μου. Αν όμως πρέπει να αναφερθώ σε έναν αυτός είναι ο μέγιστος ποιητής Γιάννης Ρίτσος. Τον επισκεπτόμουν νέος, στη διάρκεια της δικτατορίας, κάθε βδομάδα στο σπίτι του στα Πατήσια. Πολύωρες συζητήσεις, σοφές συμβουλές από αυτόν τον εξαίσιο άνθρωπο στο νέο συνθέτη.

«Γράφε για ό,τι σε καίει. Σε καίει ο έρωτας; Γράφε. Η μοναξιά σου; Γράφε. Ο αγώνας ενάντια στη βία του φασισμού; Γράφε. Ενας ωραίος περίπατος στη θάλασσα ή στο δάσος; Γράφε αλλά πρόσεχε. Το θέμα δεν ορίζει την αξία του έργου. Αυτό που έχει σημασία είναι το αδιάσπαστο περιεχομένου και φόρμας. Κάθε νέο περιεχόμενο απαιτεί μια νέα φόρμα, γιατί η φόρμα είναι κοινωνική εμπειρία αποκρυσταλλωμένη. Θα σεβαστείς ό,τι γράφτηκε στο παρελθόν αλλά δεν θα το μιμηθείς». Οι συμβουλές του να μην ψάχνω για το φαίνεσθαι αλλά για το είναι με οδήγησαν στις κατοπινές μελοποιήσεις να προσπαθώ να ανακαλύψω τις κρυμμένες πλευρές που κάθε μεγάλο ποίημα φέρνει.