Τα κινούμενα σχέδια της Σοβιετίας -Βουλγαρικά κινούμενα σχέδια.

Η Σοβιετική Ένωση αποκαλούσε την Βουλγαρία την ”16η δημοκρατία” της. Αγαπημένο παιδί της, η Βουλγαρία πλήρωσε το τίμημα να βυθιστεί στην φτώχεια μετά την αλλαγή του καθεστώτος και να υποστεί ένα τεράστιο οικονομικό σοκ. Αποψιλώθηκε ταχύτατα από τις μεγάλες κρατικές της βιομηχανίες, τα κουφάρια των οποίων στέκουν σαν φαντάσματα ακόμα έξω από την πόλη της Σόφιας και αλλού..

Από το 1948, εποχή κατά την οποία ξεκίνησε το τμήμα κινούμενων σχεδίων της κρατικής κινηματογραφικής εταιρίας SIF, η γείτονος χώρα προσπάθησε να ανταγωνιστεί στα ίσια τόσο την αμερικανική Disney αλλά και το μεγάλο σοβιετικό στούντιο της Soyuzmultfilm.

Αργά αλλά σταθερά μετά το οικονομικό σοκ της δεκαετίας του 1990, η βιομηχανία ξαναπήρε τα πάνω της χάρης κυρίως ονειροπόλων σκιτσογράφων με μεγάλη αγάπη για το είδος, κάτω από το άγρυπνο βλέμμα των παλιών σκιτσογράφων από την εποχή της του κομμουνιστικού καθεστώτος.

Παρακάτω θα διαβάσετε για τους εμβληματικότερους σκιτσογράφους της Βουλγαρίας και θα δείτε μέρος των έργων τους.

Todor Dinov: Ο πατέρας του βουλγαρικού κινούμενου σχεδίου.

Γεννημένος το 1919 στην Αλεξανδρούπολη της Θράκης (τότε Δεδέαγατς, στα τούρκικα) μετακόμισε στην Βουλγαρία σε ηλικία ενός έτους. Αποφοίτησε από την Κρατική Βιομηχανική σχολή του Πλοβντιβ (Φιλιππούπολη). Πόλη όπου οι παππούδες του διατηρούσαν ένα μικρό καφενεδάκι.

Από την παιδική του ηλικία αγαπούσε τα κινούμενα σχέδια και ονειρευόταν να δημιουργεί κινούμενες εικόνες από τότε που παρατήρησε την μητέρα του να υφαίνει στον αργαλειό της ασπρόμαυρα σχέδια πάνω σε ένα χαλί. Η κίνηση και ο τρόπος σχεδίασής τους τον εντυπωσίασε.

Σπούδασε στην συνέχεια στην Ακαδημία Τεχνών της Σόφιας και από το 1947 έως το 1951 μετακομίζει στην Μόσχα όπου εργάζεται κοντά στον Ivan Ivanov, πατριάρχη του ρώσικου κινούμενου σχεδίου.

Το πρώτο φιλμ του με τίτλο ”Ο ήρωας Μάρκος” το 1955 ήταν η βιογραφία του λαϊκού ήρωα για τους Σέρβους, Βούλγαρους και Βόρειους Μακεδόνες ενός μικρής ιστορικής σημασίας πρίγκιπα με το όνομα Μάρκος, ο οποίος στη λαϊκή παράδοση των γειτόνων έχει μείνει σαν ο γενναίος ηγέτης που κατατρόπωσε σε ορισμένες μάχες τους Τούρκους. Ήταν το πρώτο επαγγελματικό κινούμενο σχέδιο στην ιστορία του βουλγαρικού κινηματογράφου και οι επιρροές από την Disney ήταν κάτι παραπάνω από εμφανείς (δυστυχώς δεν βρήκα υλικό αλλά πίστεψέ με, ισχύει).

Αργότερα ο δημιουργός ανακαλύπτει το δικό του στυλ. Απλές λιτές γραμμές ενώ αρέσκεται να δίνει στις ιστορίες του απρόσμενο τέλος. Όπως στην ταινία ”Ζήλεια” το 1963. Σε μια παρτιτούρα δύο νότες ερωτεύονται μια θηλυκή νότα, πέφτει κυνηγητό, ξιφομαχία και πιστολίδι για το… μονόφθαλμο μάτι της και μόνο ενώ στο τέλος…

Μια από τις αγαπημένες του δημιουργίες υπήρξε ”Η Μαργαρίτα” το 1965, η οποία κέρδισε βραβείο στο φεστιβάλ κινούμενου σχεδίου στην Τσεχοσλοβακία. Μια μαργαρίτα αποφασίζει να αντισταθεί απέναντι στο ψαλίδι του κακού ρομποτανθρώπου. Θα τα καταφέρει;

Πολλοί χαρακτήρισαν το φιλμ ”Μαργαρίτα” σαν μια καλυμμένη κριτική στο σοσιαλιστικό καθεστώς της Βουλγαρίας εκείνη την εποχή, κάτι που και ο ίδιος ο δημιουργός του δεν ξεκαθάρισε ποτέ. Η αλήθεια είναι πως η λογοκρισία της εποχής είχε αποφασίσει να μην στείλει το κινούμενο σχέδιο στο φεστιβάλ της Τσεχοσλοβακίας κάτι που ο Dinov δεν δέχτηκε και κατάφερε να περάσει μια μπομπίνα κάτω από το παλτό του.

Χωρίς ποτέ να έχει καταφερθεί εναντίον του καθεστώτος ανοιχτά, είχε πάντα την φήμη ενός ελευθερόστομου καλλιτέχνη που δεν δίσταζε να τα ”χώνει” στην εξουσία απροκάλυπτα ακόμα και σε επίσημες δεξιώσεις του κόμματος. Έφτασε να είναι ο μοναδικός διευθυντής του τμήματος Κινουμένων σχεδίων και μέλος της Ακαδημίας των Επιστημών ο οποίος δεν υπήρξε ποτέ εγγεγραμμένο μέλος στο κόμμα.

Mε το φιλμ ”Προμηθέας” κερδίζει το 1970, το Διεθνές Βραβείο Κινουμένων Σχεδίων στο Εδιμβούργο και η φήμη του εξαπλώνεται και πέρα από το Ανατολικό Μπλοκ.

Ζωγράφιζε μέχρι τα τελευταία χρόνια της ζωής του και πίστευε πως κάποια στιγμή θα ξαναμπει στο στούντιο για μια νέα ταινία. Έφυγε από την ζωή το 2004.

Donyo Donev: Ο πατέρας τριών ηλίθιων.

Γεννήθηκε το 1929 στη Μπερκοβίτσα της Βουλγαρίας και έλαβε το πτυχίο του από την Κρατική Σχολή Καλών Τεχνών το 1954. Ξεκίνησε την καριέρα του ως σεναριογράφος και σκηνοθέτης με το κινούμενο σχέδιο ”Γκρούτς και Γκρούσσκα” το 1957 και το ”Ντουέτο” το 1961.

Η δεκαετία του 1970 του ανήκει δικαιωματικά! Σχεδιάζει τους ”Τρεις ηλίθιους”(1970-1990) που έμελλε να μείνει στην ιστορία του βουλγαρικού κινούμενου σχεδίου σαν ένα από τα πιο εμβληματικά στην ιστορία του.

”Οι τρεις ηλίθιοι” μέχρι σήμερα είναι αγαπημένο κινούμενο σχέδιο της γειτονικής μας χώρας και αυτό γιατί κατάφερε να συμπεριλάβει μέσα στις αστείες ιστορίες των τριών πρωταγωνιστών πολλά πολιτισμικά στοιχεία της βουλγαρικής κοινωνίας. Πολλά ήθη και έθιμα, παράξενες συνήθειες των Βουλγάρων πέρασαν μέσα στην σειρά και κατ’ επέκταση στην ζωή των μικρών λιλιπούτειων ηλιθίων του. Ο τίτλος εμφανίζεται συχνά στο βουλγαρικό τύπο όταν θέλουν οι αρθρογράφοι να στηλιτεύσουν αυτά που θεωρούν ”κακώς κείμενα” των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του έθνους τους.

Από το 1997 ο Donev αποφασίζει να εκδώσει μια εφημερίδα με το τίτλο αρχικά ”Οι τρεις ηλίθιοι” (1989-1997) και ”Οι Τέσσερις ηλίθιοι” και το περιοδικό Fras (1997). Στο ίδιο μήκος κύματος με την σειρά κινουμένων σχεδίων οι έντυπες εκδόσεις προσπαθούσαν να σατιρίσουν την σύγχρονη πραγματικότητα στην σημερινή Βουλγαρία.

Οι 11 ταινίες εισέπραξαν ισάριθμα εθνικά βραβεία ενώ πολλές ήταν οι διακρίσεις και τα βραβεία απο πολλά φεστιβάλ κυρίως του Ανατολικού Μπλοκ.

Η πατρότητα των τριών ηλίθιων έχει αμφισβητηθεί πολλές φορές. Αρχικά από τον Asparuh Panov, συνάδελφο του Donev στο ίδιο στούντιο, του οποίου αρκετά σχέδια χρησιμοποιήθηκαν για τις ανάγκες της σειράς και αργότερα από τον Antony Trayanov το 2013.

Εκείνη την χρονιά προβλήθηκε στις βουλγαρικές αίθουσες το ντοκιμαντέρ ”Ο Θείος Τόνυ, οι τρεις ηλίθιοι και η μυστική ασφάλεια”. Ο Antony Trayanov ισχυρίστηκε πως στην πραγματικότητα η πατρότητα των τριών ηλίθιων σε ότι αφορά το σχεδιαστικό κομμάτι ήταν δική του ιδέα αλλά ο Donev καρπώθηκε την εξ ολοκλήρου την επιτυχία της σειράς επειδή ήταν μέλος του βουλγαρικού κομμουνιστικού κόμματος και μυστικός πράκτορας της βουλγαρικής ασφάλειας. Ο τότε διευθυντής του κινηματογραφικού τμήματος Todor Dinov κάλυψε τότε την όλη ιστορία γιατί εκτός από στενός φίλος του Donev ήταν και ο ίδιος μυστικός πράκτορας.

Τόσο η κόρη του Todor Dinov όσο και η οικογένεια του Donev αρνήθηκαν τις κατηγορίες και κινήθηκαν δικαστικά εναντίον των δημιουργών του ντοκιμαντέρ. Η ταινία αν και κατάφερε να ταξιδέψει εκτός συνόρων και να λάβει διακρίσεις κυρίως σε φεστιβάλ της Αμερικής και του Καναδά, γρήγορα αναγκάστηκε να σταματήσει την προβολή της εντός και εκτός βουλγαρικών συνόρων, ενώ η βουλγαρική κρατική τηλεόραση, στην αρχή συνδημιουργός του φιλμ, κράτησε αποστάσεις μετά την θύελλα των αντιδράσεων.

Στην Βουλγαρία άνοιξε τότε μια ολόκληρη συζήτηση σχετικά με την εμπλοκή της μυστικής αστυνομίας στις διάφορες μορφές τέχνης η οποία δεν οδήγησε σε σαφή στοιχεία αλλά κυρίως σε φήμες και στην ατέρμονη συζήτηση με πολλά ”μου είπε-σου είπα…”, ”υποψιαζόμουν…”, ”λεγόταν…”.

Την αλήθεια την ήξεραν σίγουρα οι εμπλεκόμενοι στην ιστορία αλλά τότε και οι τρεις διεκδικητές της πατρότητας των τριών ηλίθιων καθώς και πολλοί συνάδελφοί τους είχαν φύγει από την ζωή. Το μόνο σίγουρο είναι πως και οι τρεις καλλιτέχνες δούλεψαν αυτά τα 20 χρόνια στην ίδια σειρά και λίγη σημασία είχε στην τελική, σε μια συλλογική δουλειά σε ποιόν ανήκει τι… Ψέμα .. Προφανώς παίζονται πολλά χρήματα για τα δικαιώματα και γι’ αυτό και τόσο μαλλιοτράβηγμα….

Τι ακριβώς ισχύει και τι όχι στην ιστορία αυτή είναι δύσκολο να το γνωρίζουμε… Το σίγουρο είναι πως ακόμα και αν ”Οι τρεις ηλίθιοι” δεν είναι αμιγώς δική του έμπνευση δεν μειώνει σε τίποτα το πνευματικό έργο που έχει αφήσει πίσω..

Έφυγε από την ζωή το 2007….

Slav Bakalov: Ένας βραβευμένος καλλιτέχνης… χωρίς βραβείο.

Γεννημένος το 1945 στη Σόφια και απόφοιτος των Σχολών Καλών Τεχνών της Σόφιας και Κινηματογράφου της Μόσχας ανήκει στην γενιά των Βουλγάρων σκιτσογράφων και σεναριογράφων που έδωσε νέα πνοή στα κινούμενα σχέδια στην δεκαετία του ’80 και αναβίωσε την παλιά τους αίγλη.

Πολυτάλαντος καλλιτέχνης, πέρα από το κινούμενο σχέδιο ασχολείται ενεργά πλέον με την ζωγραφική και την συγγραφή βιβλίων. Με πάνω από 50 ταινίες κινούμενων σχεδίων να φέρουν την υπογραφή του και πολλά βραβεία να επιβεβαιώνουν την καλλιτεχνική του αξία, ο ίδιος αποσύρθηκε σιγά-σιγά από το είδος αυτό, πιστεύοντας πως πλέον το κινούμενο σχέδιο έχει χάσει την αισθητική/καλλιτεχνική του υπόσταση και απλά δημιουργείται πανεύκολα με το πάτημα μερικών κουμπιών σε υπολογιστή.

Απεχθάνεται τα αμερικανο-γιαπωνέζικα κινούμενα σχέδια, δεν βλέπει τηλεόραση και ζει στην εξοχή με την οικογένειά του μαζί με το σκύλο και το κατοικίδιο γουρουνάκι του. Δεν ασχολείται με την πολιτική γιατί θεωρεί πως πλέον την εξουσία αναλαμβάνουν τυχάρπαστοι πολιτικοί που από ”ατύχημα” βρίσκονται σε αυτό το πεδίο.

Το 1985 βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ των Καννών για την ταινία κινούμενων σχεδίων ”Γάμος”.

Το τραγελαφικό της ιστορίας; Κανείς δεν τον είχε ειδοποιήσει για την βράβευση και μέρες μετά το φεστιβάλ οι αρχές τον ειδοποίησαν πως είχε φτάσει η βράβευση του στην Πρεσβεία. Όταν πήγε να το παραλάβει τελικά βρήκε μόνο μερικά χαρτιά. Πότε δεν έφτασε το αγαλματίδιο στα χέρια του, πράγμα που μέχρι σήμερα τον εκνευρίζει…

Σήμερα ασχολείται με την ζωγραφική και οργανώνει εκθέσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Proiko Prokov: Ο βετεράνος του βουλγαρικού κινούμενου σχεδίου.

Γεννημένος το 1927 στο Πέρνικ της Βουλγαρίας, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους σκιτσογράφους, σκηνοθέτες και δασκάλους πάνω στο κινούμενο σχέδιο στην ιστορία του βουλγαρικού κινούμενου σχεδίου.

Γνωστός για το πηγαίο χιούμορ του και την μεταδοτικότητά του στους μαθητές του μοίραζε απλόχερα την αγάπη του για το κινούμενο σχέδιο. Προς τιμήν του σήμερα στην Βουλγαρία η Ένωση ανεξάρτητων καλλιτεχνών κινούμενου σχεδίου έχει λάβει το όνομά του. Ένωση που έχει ως σκοπό την διάσωση και διάδοση του κινημαγραφικού αυτού είδους.

Εργάστηκε σαν δημοσιογράφος στην βουλγαρική εφημερίδα ”Δουβουργική Δικαιοσύνη” και στην ”Αγροτική Γνώση” ενώ γύρισε πάνω από 60 φιλμς κινουμένων σχεδίων, ανάμεσά τους η τηλεοπτική παιδική σειρά κινουμένων σχεδίων με τίτλο ”Joro, Sharo and Mara” με πρωταγωνιστές ένα μικρό αγόρι, ένα σκύλο και μια γάτα. Η σειρά είχε 8 επεισόδια, διάρκειας από 8 έως 10 λεπτά και προβαλλόταν από το 1971 έως το 1987.

Καθώς και η ταινία ”Οι Τραγουδιστές καουμπόυδες”.

Έχει βραβευτεί με το βραβείο ”Κύριλλου και Μεθόδιου” για την συνολική του συνεισφορά στον κινηματογράφο καθώς και πλήθος άλλων βραβείων για μεμονωμένα έργα.

Έφυγε από την ζωή το 2000.

Zlatin Radev: Τα ”κονσερβοκούτια” του προτάθηκαν για Όσκαρ…

Γεννημένος το 1960, σχεδόν πρόλαβε το σοσιαλιστικό καθεστώτος. Σπούδασε στην Σχολή Καλών Τεχνών καθώς και στην Σχολή Κινηματογράφου με κατεύθυνση την σκηνοθεσία. Το 1989, συνέλαβε την ιδέα να δημιουργήσει ένα φιλμ με πρωταγωνιστή πολλά μικρά κονσερβοκούτια που περνούν πολλές περιπέτειες από την στιγμή της γέμισής τους μέχρι την ώρα που φτάνουν στα ράφια των καταστημάτων και από εκεί, απο τα σκουπίδια ξανά πίσω στο εργοστάσιο για καθάρισμα και ξαναγέμισμα.

Το κινούμενο σχέδιο σε στυλ cut-out κέρδισε πολλά βραβεία στα φεστιβάλ που προβλήθηκε και τράβηξε την προσοχή των κριτών των Όσκαρ κερδίζοντας επάξια υποψηφιότητα για την ταινία κινουμένων σχεδίων της χρονιάς. Το σοσιαλιστικό καθεστώτος πλέον είχε χαθεί και στις επίμονες ερωτήσεις των δημοσιογράφων στον δημιουργό αν η ταινία του αναφέρεται στο ”ζοφερό παρελθόν της χώρας του υπό κομμουνιστικό καθεστώς” εκείνος αρκέστηκε απλά να απαντήσει ”Ο σκοπός μου δεν ήταν να καταφερθώ εναντίον του καθεστώτος. Μιλούσα για την χειραγώγηση του ανθρώπου σε όλες τις μορφές που θα μπορούσε να το συμβεί. Από την πολιτική έως και την διαφήμιση. Ήθελα να δείξω πως οι άνθρωποι γίνονται πρόβατα και κάνουν ό,τι τους πουν”.

.- ———–.

Αυτή ήταν μια σύντομη περιήγηση στα βουλγαρικά κινούμενα σχέδια. Συνάντησα αρκετές δυσκολίες στην προσπάθεια να γράψω αυτό το άρθρο. Κυρίως, γιατί η γείτονος χώρα προσπαθεί να μην προβάλλει ιδιαίτερα την τέχνη που υπήρχε επί σοσιαλιστικού καθεστώτος. Τις μόνες πληροφορίες που απλόχερα δίνουν για εκείνη την εποχή είναι αν υπήρξε κάποιο ερωτικό τρίγωνο ή αν κάποιος ήταν πληροφοριοδότης της μυστικής αστυνομίας και όχι γι’ αυτό καθαυτό το έργο των δημιουργών.

Πράξη που αποδεικνύει πως κάθε άλλο παρά εύκολο είναι να μιλήσει κάποιος σοβαρά και να δώσει εύσημα στο προηγούμενο καθεστώς για το οτιδήποτε, ακόμα και αν αυτό θα αποτελούσε ”παράσημο” για την συνολική του πολιτιστική κληρονομιά.

Επόμενος σταθμός; Ξανά πίσω στην Σοβιετική Ένωση και συγκεκριμένα στην Ουκρανία…

Τα cartoons της Σοβιετίας: Αφιέρωμα στα κινούμενα σχέδια της Σοβιετικής Ένωσης – Α’ Μέρος

Τα cartoons της Σοβιετίας Μέρος Β’: Ρώσοι animators στην Σοβιετική Ένωση – Ρώσικα Παραμύθια.

Τα cartoons της Σοβιετίας Μέρος Γ’ : Πολωνικά κινούμενα σχέδια και οι δημιουργοί τους.

Τα cartoons της Σοβιετίας Μέρος Δ’ : Αρμενία

Τα cartoons της Σοβιετίας: Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας – Μέρος Ε’

Τα κινούμενα σχέδια της Σοβιετίας: Ουγγαρία

Τα κινούμενα σχέδια της Σοβιετίας – Ουγγρικά κινούμενα σχέδια μέρος Β’

Τα κινούμενα σχέδια της Σοβιετίας – Εσθονικά κινούμενα σχέδια