Ανεξάρτητα κράτη – Ο άνθρωπος ενάντια στην εξουσία

Υπάρχει κράτος;

Αυτό αναρωτιόταν ο τίτλος ενός άρθρου μιας πρωινής εφημερίδας, το καλοκαίρι του ’78, ζητώντας ουσιαστικά μια πιο δυναμική κατασταλτική παρέμβασή του στην ήδη πολιορκούμενη οικία του γιατρού Βασίλη Τσιρώνη και προετοιμάζοντας σχετικά την κοινή γνώμη και το έδαφος για μια αντίστοιχη επιχείρηση.

Το ενδιαφέρον είναι πως η εφημερίδα που διέγειρε τα συντηρητικά αντανακλαστικά του κοινού της δεν ανήκε στον κυβερνητικό Τύπο που στήριζε τη ΝΔ και τον Καραμανλή, αλλά στον λεγόμενο δημοκρατικό – προοδευτικό χώρο. Εξίσου ενδιαφέρον είναι πως στο κείμενο του έργου «Ανεξάρτητα Κράτη», που καταπιάνεται με τα γεγονότα της υπόθεσης, φωτογραφίζεται σαφώς η εφημερίδα «το Β…» με επικεφαλής «τον κύριο Χρήστο», αλλά δεν αναφέρεται ποτέ το πλήρες όνομα. Ίσως για λόγους νομικούς -και όχι μόνο…

Το ερώτημα αν υπάρχει κράτος ήταν σαφώς ρητορικό και απαντήθηκε στην πράξη, με τη βίαια αστυνομική επέμβαση που στοίχισε τη ζωή στον Β. Τσιρώνη. Κάθε φορά άλλωστε που ακούμε τον γνωστό αφορισμό («δεν υπάρχει κράτος») αυτό αποδεικνύει την ύπαρξη, τη δύναμη και την αποτελεσματικότητα του μηχανισμού του, ανάλογα με τις προτεραιότητες που έχει θέσει.

Αντ’ αυτού βέβαια θα μπορούσαν να τεθούν κάποια άλλα «παρεμφερή» ρητορικά ερωτήματα: Υπάρχει κράτος που δε λειτουργεί εκδικητικά; Που να μην έχει απλώσει τα πλοκάμια της διαπλοκής του στην τέταρτη εξουσία των ΜΜΕ; Που να μην έχει στο… ενεργητικό του μια σειρά εγκλήματα; Που να μην έχει συνέχεια και πρόθυμους υποτακτικούς; Που να εφαρμόζει ισονομία μεταξύ των ισχυρών και των πιο αδύναμων; Που να έχει κοινωνικές ευαισθησίες και να προστατεύει τους πολίτες του; (Μιλάμε πάντα για το ελληνικό κράτος και κάθε αντίστοιχο αστικό κράτος, με την ίδια ταξική φύση, κι όχι για τα σοσιαλιστικά – εργατικά «μισοκράτη» -για να θυμηθούμε την έκφραση των κλασικών του μαρξισμού-, τα οποία ωστόσο είχαν κληρονομήσει αρκετά από τα κατάλοιπα και τις παθογένειες του ταξικού παρελθόντος των κοινωνιών, από τις οποίες ξεπήδησαν).

Σε κάποιο σημείο του έργου μπαίνει δίκην αστεϊσμού το ερώτημα: «ξέρεις κανένα κράτος που να είναι ανεξάρτητο»; Δίνει μια ωραία αφορμή να ανοίξει η συζήτηση περί εξάρτησης και (ανισότιμης) αλληλεξάρτησης στον σύγχρονο καπιταλισμό – ιμπεριαλισμό, αλλά θα ήταν μια μεγάλη παράκαμψη. Ας περιοριστούμε στον κοινό τόπο ότι δεν υπάρχουν ουδέτερα κράτη, ανεξάρτητα από κοινωνικές τάξεις, τα συμφέροντα και τις συγκρούσεις τους. Κι ασφαλώς, τα σύγχρονα αστικά κράτη δεν ανέχονται νησίδες ανεξαρτησίας στην επικράτειά τους και βάζουν στο στόχαστρό τους, όσους αποτολμούν κάτι παρόμοιο.

Αυτή είναι η περίπτωση του γιατρού Βασίλη Τσιρώνη, που ανακήρυξε την οικία του στο Φάληρο «ανεξάρτητο κράτος», για να δεχτεί τη δολοφονική επίθεση των αστυνομικών δυνάμεων, σχεδόν κατά παραγγελία του «Β», λίγες μέρες μετά το επίμαχο άρθρο, και να πεθάνει υπό… «αδιευκρίνιστες συνθήκες», με την επίσημη εκδοχή να κάνει λόγο για αυτοχειρία, τη στιγμή που η σύζυγός του φώναζε απελπισμένη «τον σκότωσαν οι φασίστες»…

Ενδεχομένως η ανακήρυξη μιας οικίας σε ανεξάρτητη επικράτεια κι οι πυροβολισμοί στην κεντρική αγορά της Αθήνας να φαντάζουν κάπως γραφικές κινήσεις, ανορθόδοξου τύπου, που τονίζεται ίσως από τη συμμετοχή του Τσιρώνη σε μια σειρά περιθωριακές και μάλλον προσωποπαγείς ομάδες, όπως το «Κόμμα Αδεσμεύτων» και το «Ουδετερόφιλο Ελλαδικό Μέτωπο». Θα ήταν ωστόσο επιπόλαιο λάθος να τον αντιμετωπίσουμε ως τον «Βασίλη Λεβέντη της εποχής» -αν είχε κριθεί γραφικός εξάλλου, δε θα θεωρούνταν επικίνδυνος για το κράτος.

Ο Τσιρώνης ήταν μια ιδιάζουσα, άκρως ενδιαφέρουσα περίπτωση, που είχε κάνει επί χούντας μια από τις πρώτες αεροπειρατείες, ζητώντας πολιτικό άσυλο στην Αλβανία του Χότζα. Νωρίτερα, επί κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου είχε κάνει απεργία πείνας ζητώντας τον επαναπατρισμό των πολιτικών προσφύγων, ενώ είχε διατελέσει γιατρός στο νησί του Άι-Στράτη, πριν απολυθεί γιατί κατήγγειλε τις συνθήκες κράτησης και την αντιμετώπιση των εξόριστων. Με άλλα λόγια, η στάση του ήταν διαρκής πηγή προβληματισμού για το κράτος, σε κάθε του μορφή -κοινοβουλευτική ή δικτατορική, καθώς και στη Μεταπολίτευση. Είναι ζήτημα εξάλλου κατά πόσο προχώρησε το αστικό κράτος στην κάθαρση από χουντικούς θύλακες ή έστω σε μια τυπική αλλαγή προσώπων, έστω για το θεαθήναι, σε μια σειρά νευραλγικούς τομείς – φορείς, όπως η αστυνομία.

Παρόλα αυτά, ο Τσιρώνης δεν ήταν κομμουνιστής, αριστερός, ούτε καν «συνοδοιπόρος». Είχε αστικές καταβολές που επιβεβαιώνονταν από την πολιτική του διαδρομή και τους φορείς που ίδρυσε (πχ «Εθνικό Αστικό Κόμμα»). Το προσωπικό του παράδειγμα, όμως, ήταν το ακριβώς αντίθετο από όσα περιγράφει το γνωστό «ανέκδοτο» για την επικράτηση των ναζί: πρώτα ήρθαν για τους κομμουνιστές, δεν ήμουν κομμουνιστής, δε μίλησα…

Αυτός μίλησε, σήκωσε ανάστημα σε διάφορες περιστάσεις, στοχοποιήθηκε και πλήρωσε την υπερήφανη στάση του, με τη ζωή του. Σε τελική ανάλυση, όμως, δεν πρέπει να μας ενδιαφέρει η πολιτική ταυτότητα του Τσιρώνη. Μιλάμε για εν ψυχρώ κρατική δολοφονία, που δε δικαιολογείται με κανέναν τρόπο, και μια σκοτεινή υπόθεση που κουκουλώθηκε, για να μην την πληρώσει κανείς αυτουργός, φυσικός ή ηθικός (το κράτος, η κυβέρνηση και η πολιτική ηγεσία της αστυνομίας). Αν στεκόμαστε σε αυτό το στοιχείο, είναι προς επίρρωση της εκτίμησης πως το κράτος μπορεί να στραφεί εκδικητικά κι αδιακρίτως, κατά των πάντων -βλέπε και υπόθεση Ινδαρέ, στο Κουκάκι…

Τα «Ανεξάρτητα Κράτη» είναι ένα έργο που επιλέγει να αναδείξει μια ενδιαφέρουσα πλην ξεχασμένη υπόθεση, για να μιλήσει για πράγματα που αφορούν και τη δική μας εποχή. Μεταξύ πολλών άλλων εστιάζει στη διαπλοκή της πολιτικής εξουσίας με τα «ελεύθερα, ανεξάρτητα ΜΜΕ» -που φέρνουν την Ελλάδα στις τελευταίες θέσεις της λίστας με την ελευθερία έκφρασης. Στη δυσκολία να πει κανείς την αλήθεια, τα εμπόδια και τους περιορισμούς που αντιμετωπίζει καθημερινά η μειοψηφία όσων κάνουν αποκαλυπτική δημοσιογραφία. Στους λιγότερο ή περισσότερο αναξιοπρεπείς συμβιβασμούς που αναγκάζονται (;) να κάνουν σχεδόν όλοι όσοι κινούνται στον χώρο. Στην τακτική κάποιων ΜΜΕ να βαράνε μια στο καρφί και μια στο πέταλο, στο πλαίσιο μιας εικονικής και υπολογισμένης πολυφωνίας, που δεν υπερβαίνει ποτέ τα εσκαμμένα. Στην αυταρχική νοοτροπία του αφεντικού – διευθυντή, τα κομπλεξικά σύνδρομα και την ανάγκη επιβεβαίωσης που έχει. Στην πατριαρχία και τη θέση που προορίζουν για τη γυναίκα εργαζόμενη -να φτιάχνει καφέδες, να γράφει ζώδια, να κάνει τη χαρούμενη γλάστρα σε lifestyle έντυπα. Στη σεξουαλική κακοποίηση και τις απειλές που δέχονται, και την ασυλία που καλύπτει τους δράστες.

Το έργο παρουσιάζει τα γεγονότα και την εξέλιξή τους στον χρόνο μέσα από μια ρεαλιστική μυθοπλασία στα γραφεία της γνωστής πρωινής εφημερίδας -του κυρ-Χρήστου- και την έρευνα μιας νεαρής δημοσιογράφου που αρνείται να συμβιβαστεί με κάτι λιγότερο από την αλήθεια. Το κάνει με άρτιο τρόπο, ωραία σκηνοθεσία, ζωντανή ροή που δεν κάνει κοιλιά, αξιόλογες ερμηνείες που υπηρετούν τον σκοπό της. Δεν είναι απαλλαγμένη από αδυναμίες -ίσως κάποια στοιχεία μπορούσαν να δοθούν πιο υπαινικτικά, χωρίς τόσο εμφανείς επιρροές από τον Οικονομίδη. Αλλά αυτά είναι εντελώς υποκειμενικά και στην τελική παραγράφονται λόγω του συνόλου και της δύναμης του μηνύματος -όχι χαριστικά αλλά γιατί δεν έχουν τόση σημασία.

Ο βασικός κορμός των συντελεστών και των ηθοποιών είναι σε μεγάλο βαθμό ίδιος με την περσινή ομάδα του «Κωλόκαιρου». Ωστόσο, το θέμα και το ύφος της παράστασης παραπέμπει συνειρμικά μάλλον στον «Τυχαίο θάνατο ενός αναρχικού», που ανέβαινε τα τελευταία χρόνια στην Αθήνα. Όχι γιατί υπάρχει πολιτική συνάφεια, αλλά λόγω του συνδετικού νήματος της κρατικής βίας και των εγκλημάτων που μένουν ατιμώρητα.

Αυτό το μήνυμα ήρθε να τονίσει η πρωτοβουλία των ηθοποιών να σηκώσουν στο τέλος ένα πανό, δηλώνοντας την αλληλεγγύη τους στο Νίκο Ρωμανό, που διώκεται και προφυλακίστηκε εκδικητικά, από ένα κράτος που καταπατά επιλεκτικά ακόμα και τους δικούς του νόμους, όταν το κρίνει σκόπιμο.

Από το φινάλε της παράστασης ΑΜΕΞΑΡΤΗΤΑ ΚΡΑΤΗ. Με το Νίκο Ρωμανό pic.twitter.com/6slixL47o5

— sfyrodrepano (@sfyrodrepano) November 25, 2024

Η αξία της κίνησης είναι πολλαπλή. Δεν είναι μόνο ότι οι ηθοποιοί προτίμησαν να «θυσιάσουν» τη στιγμή του χειροκροτήματος και της αναγνώρισης -συχνά της μόνης ανταμοιβής που παίρνουν σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς- χάριν του μηνύματος που θέλησαν να περάσουν. Αλλά ότι συνέδεσαν το θέμα της παράστασης με τη συγκυρία, κατεβάζοντάς το από τη σφαίρα ενός αφηρημένου «θεάματος» στην πραγματική ζωή, για να δείξουν τον επίκαιρο χαρακτήρα του και ότι μας αφορά άμεσα όλους.

Εν κατακλείδι, τα «Ανεξάρτητα Κράτη» παίρνουν θέση. Είναι με τον άνθρωπο ενάντια στην κρατική αυθαιρεσία και τις μυλόπετρες της εξουσίας που απειλούν να τον συνθλίψουν. Κι αν είναι δύσκολο ή πρακτικά αδύνατο να λειτουργήσει κανείς ως ανεξάρτητη μονάδα από το κοινωνικό σύνολο, ζητούμενο παραμένει η ανεξαρτησία του πνεύματος -από συμφέροντα και χορηγούς- και η εναρμόνιση των πράξεών με τα ιδανικά μας -όταν υπάρχουν.

Τα «Ανεξάρτητα Κράτη» παίρνουν θέση στη σωστή πλευρά της ιστορίας για αυτά τα ζητήματα. Κι αυτό είναι το βασικό επιχείρημα για όποιον θέλει να πειστεί και να σπεύσει να κάνει κράτηση για να την παρακολουθήσει.

Πληροφορίες για την παράσταση

“Αυτοί εκεί είναι γίγαντες Σάντσο! Αν φοβάσαι πήγαινε να προσευχηθείς όσο  θα δίνω την άνιση μάχη εναντίον τους”

Δεκέμβριος 1977. Ο γιατρός Βασίλης Τσιρώνης μετά από καταδίωξη της αστυνομίας, κλείνεται στο διαμέρισμά του στο Φάληρο μαζί με την οικογένειά του, αρνείται να παραδοθεί και κατόπιν τετράμηνης πολιορκίας το κηρύσσει “Ανεξάρτητο Κράτος”.

11 Ιουλίου 1978. Τρίτη ξημερώματα γύρω στις 4:00. Στα γραφεία γνωστής εφημερίδας φτάνει η είδηση του θανάτου του γιατρού μετά από την εντολή του υπουργείου δημόσιας τάξης για επέμβαση και λήξη της πολιορκίας.

Μέσα σε αυτά τα γραφεία, γινόμαστε μάρτυρες της ζωής των δημοσιογράφων του οργανισμού από εκείνη την ημέρα, μέχρι και την επέτειο του θανάτου του Βασίλη Τσιρώνη ακολουθώντας την φανταστική ιστορία της Μαρίας Θεοφίλου, μιας νεαρής δημοσιογράφου η οποία γοητευμένη από την περίπτωση του γιατρού, αποφασίζει να εισχωρήσει στην υπόθεση και να μάθει την αλήθεια σχετικά με τις συνθήκες του θανάτου του. Ήταν αυτοκτονία όπως ισχυρίστηκε η αστυνομία ή κρατική δολοφονία;

Η αναζήτηση για την αξία της αλήθειας και την θέση της γυναίκας μέσα σε ένα πλήρως ανδροκρατούμενο περιβάλλον προωθεί τα γεγονότα, κάτω από την βαριά σκιά της σκληρότητας του κρατικού και παρακρατικού μηχανισμού που ανακόπτει την φυσική διάθεση και τάση του ατόμου προς την ελευθερία.

Τα πρόσωπα  και οι καταστάσεις του έργου, είναι προϊόν μυθοπλασίας και ίσως δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα.

Κείμενο: Αντώνης Τσιοτσιόπουλος, Γιώργος Παλούμπης

Σκηνοθεσία: Γιώργος Παλούμπης

Σκηνογράφος−Ενδυματολόγος: Νατάσσα Παπαστεργίου

Πρωτότυπη μουσική: Κώστας Νικολόπουλος

Σχεδιασμός φωτισμών: Βασίλης Κλωτσοτήρας

Σχεδιασμός ήχου: Ανδρέας Μιχόπουλος

Βοηθός σκηνοθέτη: Παναγιώτα Παπαδημητρίου

Βοηθός σκηνογράφου−ενδυματολόγου: Μαριάνθη Ράδου

Παίζουν: Θάνος Αλεξίου, Στέλιος Δημόπουλος, Βασιλική Διαλυνά, Άλκηστις Ζιρώ, Ελεάνα Καυκαλά, Μάκης Παπαδημητράτος, Στάθης Σταμουλακάτος, Αντώνης Τσιοτσιόπουλος.

Θέατρο Χώρα

Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Δευτέρα & Τρίτη στις 9:00

Τιμές εισιτηρίων:
Κανονικό από 18,00 € – από
Μειωμένο από 15,00 € – από
Διάρκεια: 110′

Εισιτήρια:
https://nkt.gr/plays/ane3arthta-krath/
https://www.more.com/theater/aneksartita-krati/